ميگنا : پايگاه خبری روانشناسی و بهداشت روان 31 خرداد 1390 ساعت 6:53 https://www.migna.ir/news/3652/چرا-يک-ساعت-تفکر-بهتر-70-سال-عبادت -------------------------------------------------- عنوان : چرا يک ساعت تفکر بهتر از 70 سال عبادت است؟ -------------------------------------------------- متن : تفكري كه در احاديث اسلامي براي آن فضيلت بسيار وارد شده تفكري است كه در مسير تكامل معنوي انساني باشد . تفكري كه انسان درباره مسائل مادي بدون هيچ گونه ارتباطي با مسائل معنوي داشته باشد از آن خاصيت برخوردار نيست. مثلاً انسان بينديشد كه هدف از آفرينش وي چيست و اين كه خلقت او بيهوده نمي‏باشد و ارزش او به چيست؟ اين تفكر كه انسان را به هدف خلقت، كه رشد آدمي و در بستر عبادت خدا است ، متوجه مي‏سازد و عبادت ارزشمند انسان در طول عمر مي‏تواند معلول چنين تفكري باشد. در قرآن به زيباترين شكل جريان فكري مطلوب اشاره شده است:«همانا در آفرينش آسمانها و زمين و اختلاف شب و روز، نشانه‏هايي براي خردمندان است، آنان كه خدا را (در همه احوال) ايستاده، نشسته، و بر پهلو آرميده ياد مي‏كنند. همچنين در آفرينش زمين و آسمان انديشه مي‏كنند( که) خدايا ! تو اينها را بيهوده نيافريدي....»(1) پس تفكر حقيقي به ارتباط و عبوديت واقعي خداوند منتهي مي‏شود. اما عبادت بدون تفکر آن اهميت را نخواهد داشت. خدا به انسان نيروي فكر و تعقل داد كه ابتدا خود را بشناسد تا بعد از آن در احوال هستي تدبّر و تفكر كند، زيرا حاصل چنين تفكري، انسان ساز است و راه عبوديت و بندگي را به بهترين شكل مي نماياند. آن چه در آيات و روايات در باب برتري تفكر به چشم مي خورد، تفكري است كه از ظلمت به نور رهنمون كند! تفكري كه انسان را از حالت ايستايي بازستاند و به حركت و پويايي درآورد. خداوند فرموده است: " آيا پيش خود فكر نمي كنند كه خدا آسمان ها و زمين و هر چه در بين آن ها است ، همه را جز به حق (و براي حكمت و مصلحت) و به وقت معيّن نيافريده است؟"(2) تفكر در خلقت آسمان و زمين و نظم دقيق در آفرينش ، انسان را به عظمت خداوند و جايگاه خود در مجموعه عالم هستي آشنا مي كند. معرفت و شناخت، به تمام كارها و اعمال انسان معني و جهت مي دهد.عباداتي كه بدون تفكر و معرفت باشد، ارزش چنداني ندارد و انسان را آن گونه كه شايسته است، به كمال نمي رساند.امام علي (ع) در وصيت خود به امام حسن (ع) فرمود: "هيچ عبادتي همانند انديشيدن در آفرينش خدا نيست".(3)انديشيدن در خلقت و آفرينش خدا انسان را به شگفتي وامي دارد. پيامد چنين اعجابي ، فرو آوردن سر تسليم و اعتراف به حقارت و بندگي است! در نتيجه اركان عبوديت تقويت شده، عابد به معبود مي پيوندد .انسان بايد تفكر بالنده داشته باشد تا ثمره اش تكامل باشد . امام صادق (ع) فرمود: "برترين عبادت، استمرار و مداومت انديشه درباره خدا و قدرت او است".(4)اميرمؤمنان (ع) فرمود: "عبادت مردم پاك نهاد و با اخلاص ، انديشيدن در ملكوت آسمان ها و زمين است".(5) انسان با انديشيدن در ملكوت آسمان ها و زمين ، جايگاه خويش را به دست مي آورد كه چه اندازه حقير و ناتوان است. چنين اعترافي سازنده خواهد بود واركان توحيدي آدمي را قوي و بنيادين خواهد كرد و چه مطلوبي بهتر از اين از بنده نسبت به خدا؟! پي‌نوشت‌ها: 1 . آل عمران(3) آيه 191-190 2. روم(30) آيه 8. 3 . بحارالانوار، ج68، ص 324. 4 . اصول كافي، ج3، ص 95. 5 . جامع احاديث الشيعه، ج14، ص 310. پاسخگو   مطلب مرتبط: در یک ساعت هفتاد سال عبادت کنیم ! در دین اسلام هر مسلمانی در طول روز باید دقایقی را صرف عبادت خداوند متعال نماید. پنج وقت نمازهای واجب یومیه ، خواندن دعا و انجام دیگر مستحبات جزوی از عبادت روزانه ی یک  فرد مسلمان است .اما آیا عبادت فقط در این اعمال خلاصه می شود ؟ یا اینکه اعمال دیگر هم می توانند جزو عبادات مسلمان واقع شوند ؟ باید دانست که دین اسلام دینی است بر پایه ی عقل وتفکر که گرچه به عبادات بدنی مانند نماز و روزه و غیره دستور می دهد اما بخش اعظم ایمان را در تعقل وتفکر جستجو می کند . چنانکه وجود آیات متعدد قرآن کریم در باب تفکرو تأمل و تدبر گواه این مدعاست .« أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا» آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند؟! اگر از سوی غیر خدا بود، اختلاف فراوانی در آن می‌یافتند.(1) و در جایی دیگر می فرماید : «أفلا یتدبرون القرآن أم على قلوب أقفالها»  آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌کنند، یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است؟! (2) در واقع دین اسلام با این اهمیتی که برای تفکر و تأمل و اندیشیدن قائل شده است می خواهد جایگاه ویژه آن را در گرایش بیشتر انسان به پرستش پروردگار یادآور شود ، چه ، اساس هر عملی چه نیک و چه بد تفکر است . به عبارت دیگر اندیشیدن درست انسان را به سمت با خدا بودن سوق می دهد و نیندیشیدن وافکار بد او را به طرف شیطان می کشاند . پیامبر اسلام ( ص) می فرماید : « تفکر می خواند آدمی را به نیکویی وعمل به آن »(3) اما آنچه که به نام تفکر یا تأمل و یا اندیشیدن در قرآن و احادیث و متون اسلامی آمده واقعا ً چه نوع تفکری است ؟ و آیا هر نوع تفکری را عبادت می گویند ؟  در پاسخ باید گفت ؛ آنچه که در قرآن و احادیث به نام تفکر معروف است سوای آن فکر کردنی است که روزانه قسمت اعظم ساعات ما را به خود اختصاص می دهد .به عبارت دیگر تعقل و تأمل قرآنی با « گپ زدن های فرسوده ی ذهنی » کاملا ً متفاوت است . برای توضح بیشتر برآورد محققان را متذکر می شویم که : « ذهن ما هر روز در مدت بیداری حدود شصت هزار فکر را برآیند می کند . به بیانی دیگر روزی شصت هزار بار ، چیزی به نام فکر جدید به هشیاری ما وارد شده و  پس از خروج ، فکر دیگری جای آن را می گیرد . نکته ی قابل توجه تعداد غیر متعارف افکار نیست بلکه این حقیقت است که همان شصت هزار اندیشه ای که دیروز و روزهای پیش از آن ، در ذهن ما فرآیند می شد امروز نیز از ذهنمان می گذرد .در حقیقت دنیای درونی ما همانند کندویی که مملو از زنبور  است ، از اندیشه های یکسان که مداوم تکرار می شوند لبریز است .» (4)  به همین دلیل است که نام اینگونه افکار را «گپ زدن های فرسوده ذهنی» نامیده اند زیرا خاصیتی جز فرسایش ذهن و خسته کردن آن ندارند . فکر کردن بیهوده درباره گذشته یا فکر کردن درباره ی آینده و رؤیا پردازی ها از این دست افکارند . اما نوع دیگری از تفکر که مورد تأکید اسلام و قرآن  است  همانا اندیشیدن درباره آنچه است که انسان را به خدا نزدیکتر می کند و آن اندیشه درباره ی مخلوقات خداوند اعم از آسمانها و زمین و هر آنچه میان آنهاست  قرآن در این باره می فرماید :« إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا ینْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَینَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یعْقِلُون»(5) در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و کشتیهایی که در دریا به سود مردم در حرکتند، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و (همچنین) در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه‌هایی است (از ذات پاک خدا و یگانگی او) برای مردمی که عقل دارند و می‌اندیشند! آری اندیشیدن درباره ی خلق آسمانها و زمین و چگونگی خلقت انسان به ما یادآوری می کند که این نظام حتما ً خالقی دارد که باید عبادت شود و به یگانگی ستایش گردد .و این نوع تفکر است که امام صادق (ع) درباره آن می فرماید : « فکر آئینه  حسنات است و کفاره ی سیئات و روشنی دلها و وسعت خلق . به وسیله ی آن می رسد آدمی به آنچه صلاح امر معاد است ، و حاصل می شود اطلاع بر عواقب امور و زیادتی در علم و آن خصلتی است که هیچ عبادتی مثل آن نیست .» (6) بنابرآنچه گفته شد اینکه انسان بیندیشد و در خلقت منظم و بی عیب ونقص جهان آفرینش تدبر کند ونیز در وجود خود سیر کند ، خود را بشناسد و بداند که چه گوهر وجودی دارد از هرآنچه بدی وناراستی گریزان می شود و تنها سر به آستان حق می ساید و در همه حال بندگی و پرستش معبود را بر هر چیزی ترجیح می دهد . «الَّذِینَ یذْكُرُونَ اللَّهَ قِیامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَیتَفَكَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» همانها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آنگاه که بر پهلو خوابیده‌اند، یاد می‌کنند؛ و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین می‌اندیشند؛ (و می‌گویند:) بار الها! اینها را بیهوده نیافریده‌ای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!(7) آری و چنین تفکری است که به فرموده  پیغمبر اسلام (ص) یک ساعت آن بهتر از هفتاد سال عبادت است . پانویس ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1. سوره نساء آیه 82 2. سوره محمد آیه 24 3. معراج السعادة ، ملا احمد نراقی 4. وجود متعالی انسان ، وین دایر ، ترجمه از محمد رضا آل یاسین ، ناشر: هامون ، صفحه 237 5. سوره بقره آیه 164 6. معراج السعادة ، ملا احمد نراقی 7. سوره آل عمران آیه 191         تبيان