ميگنا : پايگاه خبری روانشناسی و بهداشت روان 7 مرداد 1401 ساعت 14:21 https://www.migna.ir/news/59547/اثرات-مخاطرات-بلایا-فعال-کردن-تاب-آوری-خانواده -------------------------------------------------- عفت حیدری عنوان : اثرات مخاطرات و بلایا در فعال کردن تاب آوری خانواده باشگاه تاب اوری -------------------------------------------------- متن : عفت حیدری مترجم کتاب تاب آوری جوانان و فرهنگ در یادداشتی برای باشگاه تاب آوری میگنا نوشت: تاب آوری خانواده  گاهی با حوداث طبیعی و هنگامی دیگر با اتفاقاتی که انسان ساز هستند به چالش کشیده می شوند. مطالعات اجتماعی بلایا به صورت علمی به مدت طولانی مورد توجه قرار گرفته است تا اینکه روشن شود چگونه وقایع  کارکردهای اصلی خانواده و جوامع را تحث تاثیر قرارداده و یا حتی از بین میبرد اتفاقات و بلایای طبیعی می­ توانند موقعیتهایی درک شوند که تهدیدی اصلی برای افراد و دارایی هایشان محسوب می­شوند. اتفاقات می­ توانند بلایایی باشند زمانی که تهدید بالقوه فعالانه درک می­ شود.   برای مثال، طوفان در آبهای اقیانوس نماینده یک اتفاق معمولی ومتداول است که می­تواند بسته به میزان تاثیر باد و آب ، به یک بلا تبدیل شود. مهمتر از همه آن است که بلایا معمولا توسط دانشمندان علوم اجتماعی به عنوان وقایعی که در لحظه رخ می دهند، تعبیر نمی ­شوند بلکه به عنوان فرایندهای اجتماعی در نظر گرفته میشوند که در گذر زمان پدیدار می­ شود. بر این اساس کورنتلی، 2000  بلایا را به عنوان فرایندهای متغییری در نظر می ­گیرد که در آن  پیش فرض های جاری و متداول واحدهای اجتماعی بشدت بهم می­ریزد به ویژه هنگامی که گام های برنامه ریزی نشده و خارج از روال برای سازگاری با بحران برداشته می­شود. خانواده ها در بینابین چنین محیط هایی قرار دارند. درک آنکه چگونه خانواده ها به شکل متفاوت پیش بینی، مقاومت و سازگاری می کنند و از بلایا بهبود می­یابند،برای دانشمندان و سیاستگذاران و قوای اجرایی بسیار ضروری است. واحدها و سیستم های اجتماعی نمی­توانند به شکل واحد یا به تنهایی چالش های تحمیلی توسط بلایا را هدایت و یا مدیریت کنند. در عوض خانواده ها و دیگر گروه های اجتماعی شیوه ها و ویژگی هایی دارند که روی ظرفیت سازگاری آنها برای کنار آمدن با تاثیرات بلایا اثرگذار هستند. بر این اساس ، تاب آوری اغلب به شکل یک فرایند بجای پیامد مفهوم پردازی می­شود. در این حالت، (مستن و مون 2015 ) تاب آوری را به عنوان ظرفیت سازگاری موفق در مواجه با دشواری به خصوص  مبتنی بر مشاهدات و سازگاری به دنبال چالش ها و یا اشکالات سیستمی تعریف می­کنند. این ظرفیت سازگاری بر اساس ترکیبات مختلف شبکه های حمایتی و اجتماعی که در مواجه با خطر و مخاطرات تعریف و درک میشوند   بر اساس برداشت از کنسرسیوم جوامع تاب آور خلیجی ( فنیوکین و دیگران، 2020) و قالب فعالیت تاب آوری آبرامسون و دیگران، چارچوبی برای تفکر در باره تاب آوری به عنوان ظرفیت سازگاری فراهم آمده است که اولین نتیجه آن این است که تاب آوری چند سیستمی  ، چند وجهی و فرایند محور و پویاست.  این الگوی انتخابی با محیط چند سیستمی و چند وجهی شروع می شود که روی خانواده متمرکز بوده خانواده به نوبه خود با جامعه در هم تنیده شده است در سیاست های کلان ،  فضا و  محیط مشتمل بر امکانات وتاسیسات و ابنیه و د رنهایت محیط طبیعی که مشتمل بر ویژگی های اقیلم می باشد   تمام این سیستمها از ویژگی های خاص خود قبل از رخداد یک واقعه خارج از انتظار یا بلای طبیعی شکل گرفته اند. وقتی اتفاقی می افتد، در سیستم آشفتگی رخ می­دهد که خود منجر به آشفتگی اجتماعی می­گردد. آشفتگی اجتماعی با یک سری از ظرفیتهای سازگاری خانواده های موجود با دارایی ها و طیفی متنوعی از نارسایی ها متنوع برای سازگاری  عملکردی متداخل ارایه میدهند چنین ظرفیت هایی با این مفهوم شبکه سازی می شوند که تماما از دیگری مستقل نیستند. اما در عوض به شیوه های مهمی  با هم در ارتباط اند(  به این ترتیب که می تواننند جانشین دیگری شده یا آنرا کامل و اصلاح کنند ). در اینجا می­توانیم از ( چارچوب دارایی ) که توسط آبرامسون و دیگران توصیف می­شود تا این عقیده را توصیف کند بهرمند باشیم زمانی که خانواده در مواجهه با عامل استرس زا از منابع مختلفی به شکل انواع مختلف سرمایه از جمله سرمایه ها و مهارتهای آموزشی ، ثبات شغلی، احساس امنیت و در آمد ( در آمد مالی و اقتصادی )، پیوندهای اجتماعی و عضویت در گروه های داوطلب ( سرمایه اجتماعی ) و کفایت سیستم سیاسی ( سرمایه سیاسی ) استفاده می­کند. واکنش خانواده به آشوب و آشفتگی به مرور زمان به نوبه خود بستگی به توانایی آن برای فعال کردن تاب آوری دارد.  این شیوه مفهوم پردازی  در تاب آوری خانواده  امکان درک بهتر فرایندی بودن آن را فراهم میکند درک بهتر این مکانیسم ها  می­تواند به عنوان راهنمایی برای پیشگیری و مداخله برنامه ها به هدف فعال کردن و فراهم آوردن تاب آوری طی بلایا به کار رود.   تاثیرات بر اساس نوع بلایا  پژوهشگران و محققان به شکل سنتی بلایا را یا به عنوان  انسان ساز یا غیر انسان ساز طبقه بندی میکنند مطالعات نشان داده است که در بلایای طبیعی  اغلب آشفتگی عظیمی در سیستم اجتماعی وجود دارد و این حس جمعی وجود دارد که هیچکس مقصر نیست. همگان متفق القول هستند که لازم است به قربانیان رسیدگی کرد و برای بهبود مشکلات نوعی انسجام اجتماعی دیده می­شود.  اما بلایای انسان ساز مثل جنگ، حوادث تروریستی و... باعث خصومت و ناموزونی  و  حتی اقدامات قانونی علیه یکدیگر می ­شود.   باور بر این است بلایای انسان ساز تاثیرات عمیقی بر انسجام و تاب آوری اجتماعی دارد گاهی هم ریشه دار و مزمن  خواهند بود. عامل کلیدی جامعه ویران و آشفته ، پدیدار شدن ناجوانمردی در میان جامعه است که باعث از دست رفتن اعتماد به ویژه  در سازمانها می­شود که صف اول قربانیان آنها افرادی متخصص و نخبه ای هستند که به سازمان و مدیریت ناکارآمد آن اعتماد داشته اند.   در بلایای انسان ساز با منشا غیر طبیعی فرد یا گروه یا سازمانی مسئول وجود دارد که آنرا مقصر می­دانند و در واقع  مسئول مصیب و  تخریب های ایجاد شده است. اما سازمانهای دیگری هم به ویژه سازمانهای دولتی وجود دارند که وظیفه پاسخگویی و رسیدگی به مشکلات را بر عهده داشته و البته  معمولا برای مواجهه با چنین مسایل ومصیب های بزرگ آمادگی لازم را نداشته و غافلگیر میشوند   احساس شرمساری می­کنند.