گاهي نسخه پيچ ها ممکن است در تحويل دارو به بيماران اشتباه کنند.
دبير انجمن پزشکان کودکان ايراني در همين باره به ايلنا گفت: سال گذشته وزارت بهداشت، براي مصرف نا به جاي آنتي بيوتيک، ۴۴۰ ميليارد تومان هزينه داده است.
وي افزود: متاسفانه نسخه پيچ ها گاهي داروها را ۱۰ تا ۱۵ درصد و حتي ۲۰ درصد اشتباه به مردم مي دهند. در برخي موارد آن قدر اشتباه ها فاحش است که خطر مرگ را براي بيماران به دنبال دارد.
وي گفت: اين در حالي است که يک دکتر داروساز از بيمار ۱۵ درصد پول دريافت مي کند و اين دريافت براي توضيح اقلام دارويي به بيماران است.
در واقع، هر بيمار انتظار دارد که دارويش صحيح، دقيق و با برچسب نام و دستور مصرف به او داده شود. اگرچه نمي توان به طور کامل خطاهاي نسخه پيچي را از بين برد اما با بررسي هاي دقيق و توضيحات مناسب به بيماران مي توان اين نوع خطاها را به حداقل ممکن رساند. چرا که مشاوره دارويي نقش مهمي در کاهش خطاهاي دارويي دارد.
مطالعات نشان مي دهد با مشاوره دارويي، مي توان خطاهاي نسخه پيچي را بين ۵۳ تا ۶۳ درصد کاهش داد.
انواع و علت خطاها
اشتباه در تحويل دارو به دلايل مختلفي صورت مي گيرد که يکي از آن ها، ناخوانا بودن نسخه است. گاهي يک عبارت با املاي ناقص به چند شکل خوانده مي شود و نسخه پيچ ممکن است بر اساس حدس و گمان، آن را به بيمار تحويل دهد. البته اين کار درستي نيست و در اين موارد مسئول فني داروخانه بايد با تماس با پزشک معالج در خصوص صحت داروي تحويلي مطمئن شود.
دکتربشير خالقي، عضو کميسيون بهداشت و درمان درباره علل خطاها در تحويل دارو، مي گويد: بعضي نسخه ها به علت خط پزشک ناخوانا است، بنابراين پزشکان بايد با دقت نسخه را بنويسند. همچنين ممکن است دکترداروساز در همه ساعات در داروخانه حضور نداشته باشد و نسخه، تکنسين يا نسخه پيچ نسخه را بخوانند.
در واقع دکترداروساز و مدير فني بايد بر روند کار نسخه پيچ ها نظارت کند. هرچه اين نظارت بيشتر باشد، به همان ميزان از اشتباهات کاسته مي شود.
دکترناصر وحدتي، دانشيار گروه فارماکودينامي و سم شناسي هم در اين باره مي گويد: بيمار بايد دارو را پس از تحويل گرفتن از داروخانه، به پزشک نشان دهد و پس از تاييد پزشک آن را مصرف کند. گاهي هم تعدد ميلي گرم داروها و نامشخص بودن آن، سبب بروز چنين اشتباهاتي مي شود. البته چنين اشتباهاتي در نسخه پيچي توسط مسئول فني داروخانه کنترل و برطرف مي شود. اما در مواردي ممکن است اين اشتباه، براي مسئول فني داروخانه نيز پيش آيد.
وي مي افزايد: اگر داروخانه اي نسخ پزشک مجاور خود را بپيچد، احتمال اشتباه خيلي کم است. چرا که نسخه پيچ هاي داروخانه در اثر تکرار خواندن نسخه با خط پزشکان مجاور خود آشنا مي شوند و کمتر اشتباه مي کنند. اما همين نسخه ممکن است در داروخانه ديگري که با خط اين پزشک آشنايي ندارد باعث اشتباه در تحويل دارو شود.
وحدتي افزود: داروخانه هايي وجود دارد که در يک منطقه تقريبا بسته يا محدود قرار دارند. در اين مناطق معمولا تعداد محدودي پزشک، کار درمان را به عهده دارند. در چنين مواردي اشتباه در تحويل دارو خيلي کاهش مي يابد اما احتمال بروز اين اشتباه در داروخانه هايي که مراجعان متفرقه با نسخه هايي از مناطق مختلف شهر دارند، بيشتر است.
دکترعبدالعظيم بهرامي، دبير کميته تجويز و مصرف منطقي داروي دانشگاه علوم پزشکي مشهد هم درباره خطاهاي نسخه ها مي گويد: از حدود ۲۰ درصد نسخه هايي که نوشته مي شوند حداقل يک نسخه خطا دارد. در خصوص نسخه هاي پيچيده شده، معمولا 1.5 تا ۵ درصد نسخه ها اشتباه تحويل بيمار مي شوند.
دکتربهرامي با اشاره به خطاهاي نسخه نويسي مي گويد: اين خطاها، مربوط به پزشکان و شامل خطاهاي ناشي از سوءتدبير و سوءعملکرد، خطاي انتخاب و خطاي استفاده از اصطلاحات و اختصارات نامناسب است. خطاي انتخاب به مفهوم انتخاب يک داروي نامناسب براي بيمار است که با وضعيت بيمار، سازگاري ندارد. به عنوان مثال ميزان تجويز دارو غلط باشد يا راه مصرف اشتباهي را براي مصرف دارو انتخاب کند. دوره مصرف و يا شکل دارو را اشتباه انتخاب کند.
خطاي استفاده از اصطلاحات و اختصارات نامناسب نيز به اين مفهوم است که پزشکان گاهي اوقات اصطلاحات و اختصارات بيمارستاني را، در نسخه هاي سرپايي مي نويسند، اين موضوع باعث اشتباهات زيادي در بخش سرپايي مي شود. پزشک نبايد از اصطلاحات و اختصارات بيمارستاني استفاده کند و آن ها را طوري بنويسد که با اصطلاح ديگر اشتباه گرفته شود.
وي درباره خطاهاي نسخه پيچي هم مي گويد: اين خطاها مربوط به داروخانه و شامل خطاي سوءتدبير يا سوءعملکرد، خطاي اوليه، خطاي فني يا حرفه اي و خطاي غفلتي است. خطاي اوليه که در نسخه ها از بقيه خطاها شايع تر است شامل خطاهاي ناشي از بدخطي، ناخوانا بودن، درج نشدن صحيح دوره مصرف و ... مي شود. اين خطا به نسخه پيچ منتقل مي شود و از آن جا به مسئول فني داروخانه.
در نهايت نيز بدون اين که در آن دقت شود، دارو تحويل بيمار مي شود که تبعات ناشي از آن خيلي مهم است و بيشترين خطاهاي دارويي نيز به اين خطا مربوط مي شود. خطاي فني يا حرفه اي نيز ناشي از اين است که نسخه پيچ يا حتي داروساز، توان لازم براي خواندن دارو را ندارد.
معيارهاي نسخه پيچ يا مسئول فني را به طور حرفه اي ندارند و همين ضعف در امور فني باعث دستورنويسي و برچسب زني اشتباه مي شود و برچسب ها را نامناسب مي کنند (خطاي برچسب زني) همچنين داروخانه يک داروي مشابه غيرعامل را، بدون تماس با پزشک و بدون تطابق علمي به بيمار مي دهد به اين مفهوم که پزشک دارويي را براي بيمار تجويز کرده است اما آن دارو در داروخانه موجود نيست.
نسخه پيچ يا مسئول فني هم مي خواهد دارويي مشابه را تجويز کند اما آن را اشتباه انتخاب مي کند. ممکن است اين دارو تشابه علمي داشته باشد اما اثربخشي، عمل بخشي و همچنين کيفيت لازم را ندارد در واقع دارويي مدنظر پزشک نيست.
در خطاهاي غفلتي نيز ممکن است نوع دارو، ميزان تجويز دارو، واحد و يا دستور مصرف و دوره نامناسب اشتباه نوشته شود. به عنوان مثال دو آمپول از نظر شکل، اندازه و حتي رنگ شبيه هم هستند و در قفسه کنار هم چيده شده اند. نسخه پيچ نيز ممکن است دارو را درست بخواند اما از قفسه اشتباه بردارد. به همين دليل توصيه شده است داروخانه ها داروهاي مشابه را در قفسه هاي نزديک هم نگذارند.
همچنين شربت هايي که برچسب هاي شان کنده شده است و از نظر شکل ظاهر شبيه هم هستند و در قفسه هاي کنار هم چيده شده اند، ممکن است اشتباه به بيمار تحويل داده شود. از طرفي وقتي نسخه پيچ آمپول يا شربت را داخل پاکت مي گذارد و به مسئول فني مي دهد، دکتر داروساز به خاطر اعتمادي که به نسخه پيچ دارد نام آمپول را نمي خواند و اين اشتباه صورت مي گيرد.
اين استاد دانشگاه مي افزايد: در برخي موارد نيز پيش آمده است که داروخانه به دليل بدخطي يک نسخه، دارويي را اشتباه به بيمار داده است، اين اشتباه مي تواند مهلک باشد.
ما داروهايي داريم که از نظر شکل نوشتاري دارو مشابه هستند اما از نظر اثربخشي، با هم تفاوت دارند و در واقع از دسته و نوع دارويي متفاوتي هستند. متاسفانه گاهي همکاران پزشک به دلايل مختلف دقت کافي نمي کنند و هنگام نسخه نويسي ابتداي کلمه دارو را مي نويسند ولي انتهاي آن را خط تيره مي کشند و کامل نمي نويسند و اين موضوع باعث شده است داروهاي مشابه با هم اشتباه شوند. به عنوان مثال پزشکي براي يکي از بيماران داروي آنتي بيوتيک تجويز کرده بود. در يکي از داروخانه هاي مراکز درماني به جاي آن، داروي کاهش فشارخون و با همان ميزاني که براي آنتي بيوتيک تجويز شده به بيمار تحويل داد که به کاهش شديد قندخون بيمار منجر شد و در نهايت به مرگ وي انجاميد.
همچنين پيش آمده است داروهاي خطرناکي که از نظر شکل نوشتاري داروهاي شبيه هم به بيمار تحويل و موجب ايجاد مشکل حاد و بستري شدن وي شده است. بنابراين داروخانه ها بايد درباره داروهايي که نوشتاري شبيه هم دارند خيلي دقت کنند. پزشکان نيز بايد در نوشتن اين داروها هم به لحاظ واحد دارويي و هم به لحاظ اين که بيمار را متوجه دارو کنند دقت کافي داشته باشند.
دکتر فريبا آزادي مسئول يک داروخانه درباره اشتباه نسخه پيچ ها در تحويل دارو مي گويد: مشکل اصلي ناخوانابودن خط پزشکان است. اگر نسخه ها تايپ و پرينت گرفته شود و دستي نوشته نشود، مانع از بروز خيلي از اشتباهات مي شود.
وي مي افزايد: در برخي داروخانه ها دکتر داروساز خودش را ملزم به تحويل دارو نمي داند و نسخه پيچ دارو را تحويل مي دهد. در صورتي که کنترل نهايي حتما بايد از طريق دکتر داروساز انجام شود.
البته اين مورد در بسياري از داروخانه ها رعايت مي شود اما در برخي داروخانه ها دکتر داروساز خودش مستقيم دارو را تحويل نمي دهد و اين کار، از طريق کارکنان و تکنسين هاي دارويي انجام مي شود که امکان اشتباه را افزايش مي دهد.
مسئول داروخانه امام رضا(ع) نام هاي مشابه دارويي را يکي ديگر از موارد اشتباه نسخه پيچ ها بيان مي کند و مي گويد: بعضي نام هاي تجاري شبيه هم هستند و چون خط پزشکان ناواضح است و گاهي اوقات شبيه هم نوشته مي شوند؛ ممکن است اشتباه پيش آيد.
علي اصغر بهجت، نسخه پيچ يکي از داروخانه ها مي گويد: يکي از مشکلات اصلي نسخه پيچ ها ناخوانابودن خط پزشکان است. اگر نظام پزشکي پيگيري کند تا پزشکان واضح بنويسند نسخه زودتر پيچيده مي شود، مشکلي هم پيش نمي آيد و دارو هم زودتر به بيمار تحويل داده مي شود. اگر نسخه اي ناخوانا باشد چند دقيقه زمان مي برد تا آن را بخوانيم،اگر نتوانيم از همکاران ديگر کمک مي گيريم و اگر آن ها هم نتوانند، از مسئول فني داروخانه کمک گرفته مي شود. اين موضوع نيز باعث اتلاف وقت نسخه پيچ و بيماران مي شود.
وي مي افزايد: ۹۵ درصد اشتباهات، در اثر ناخوانابودن خط پزشکان پيش مي آيد. ۵درصد باقي مانده اشتباهات ناشي از شباهت اسمي دارد، خستگي کارکنان، ارباب رجوع زياد و فشار کار است.
راهکارهاي پرهيز از اشتباهات
دکتر بهرامي درباره راهکارهاي پرهيز از اشتباهات مي گويد: در درجه اول اگر بيماري به داروخانه مراجعه مي کند، هميشه بايد داروي خود را از دکتر داروساز تحويل بگيرد، دستور مصرف را بپرسد اگرچه بگويند دستور مصرف روي دارو نوشته شده است. اين نکته به خصوص در مورد بيماراني که داراي بيماري زمينه اي هستند اهميت دارد از جمله بيماري هاي فشار خون، ديابت، بيماري هاي مزمن گوارشي و ...
وي مي افزايد: بايد شرايطي پيش آيد که بيمار پس از تحويل دارو به پزشک مراجعه کند حتي اگر مطمئن است تمام اين فرآيند درست طي شده است پزشک هم بايد وقت بگذارد تا داروي تحويل گرفته شده توسط بيمار را ببيند.
وي مي افزايد: راهکار ديگر الکترونيک کردن سيستم ها به ويژه آن لاين بودن آنهاست. حتي اگر در شرايط فعلي امکان آن لاين بودن سيستم ها وجود ندارد باز هم استفاده از سيستم الکترونيک و نوشتن نسخه اهميت دارد.
دکتر بهرامي با اشاره به تحقيقات انجام شده مي گويد: تحقيقات در مورد نوشتن نسخه ها با سيستم الکترونيکي نشان مي دهد که ۹۷درصد خطاهاي ناشي از داروي غيرانتخابي کاهش يافته است.
همچنين ۹۴درصد خطاهاي ناشي از اصطلاحات غلط و يا ميزان تحويز دارو کم شده است.
۸۵درصد مواردي هم که ناشي از فراموش شدن خواص يک دارو بوده (خواص علمي، ميزان تجويز، دوره مصرف و ...) کاهش يافته است.
در واقع اگر سيستم الکترونيک شود بخش زيادي از اشتباهات کاهش مي يابد و اگر آن لاين نيز شود بسيار بهتر است.
چون مي تواند اطلاعات بيمار را وارد پرونده الکترونيک وي کند. اين از طريق کارت هاي هوشمند قابل اجرا است. به اين شکل که پزشک تشخيص خود را به همراه داروهاي تجويزي و پيشنهاداتش، داخل کارت هوشمند مي نويسد و بيمار به جاي نسخه، کارت را به داروخانه مي دهد. در اين صورت هم نسخه بيمار صحيح پيچيده مي شود و هم اطلاعات بيمار وارد سيستم داروخانه مي شود. اگر داروخانه هم در خواندن دارويي شک کند به راحتي مي تواند از طريق کارت هوشمند، آن را بازخواني کند و داروي صحيح را تحويل بيمار دهد.
استفاده از کارت هاي هوشمند در سطح کشور در چند بيمارستان، به طور آزمايشي از طرف وزارت بهداشت اجرا شده است.
دبير کميته تجويز و مصرف منطقي داروي دانشگاه علوم پزشکي در ادامه مي گويد: بايد به بيماران يک سري اطلاعات آموزشي ارائه داد. يعني يک آموزشگاه از طريق جامعه پزشکي رسانه ها و صدا و سيما ايجاد شود و اطلاعات به مردم داده شود. مردم بايد متوجه باشند(به ويژه آن هايي که داراي بيماري زمينه اي هستند) اگر دارويي را گرفتند و شکي هم در آن نداشتند و آن را مصرف کردند ولي تاثير غيرقابل انتظار داشت، بايد احتمال اشتباه را بدهند. البته اين موضوع به اين مفهوم نيست که حتما اشتباه شده باشد. ما داروهايي داريم که پس از مصرف عوارض مختلفي دارند مثل سرگيجه، دوبيني، تغيير هوشياري و ... . اما بعضي مواقع علائمي است که هشدار دهنده و خطرناک است. مثل کاهش فشارخون يا افت قند که اين دو مورد مهم‌ترين عارضه‌هايي‌اند که بايد حتما به آنها توجه کرد. زيرا مي توانند مهلک باشند و موجب مرگ شوند.
هشدار به گروه هاي سني
دکتر بهرامي سه گروه سني را سن هاي پرخطر اعلام مي کند و مي گويد: افراد مسن بالاي ۶۵سال، خردسالان به ويژه تا ۵سال، زنان باردار و شيرده بايد در دريافت دارو مواظب باشند. پزشکان و نسخه‌پيچي‌ها نيز بايد درباره تجويز و تحويل داروي آنها نهايت دقت را داشته باشند.
افراد مسن اگر دارويي دريافت کنند که باعث گيجي و يا اختلال حرکتي آنها شود و در اثر مصرف اين دارو، زمين بخورند يا دچار سقوط شوند،ممکن است اين امر به شکستگي استخوان منجر شود که ديگر ترميم نمي شود خانم هاي باردار و شيرده بايد در اين خصوص دقت کنند چرا که بعضي داروها در شير ترشح مي شوند و تاثيرات نامناسبي دارد.
دبير کميته تجويز و مصرف منطقي داروي دانشگاه علوم پزشکي مشهد درباره بيماراني که بيماري زمينه اي دارند مي گويد: اين بيماران مجبورند زياد به پزشک مراجعه کنند بنابراين بايد آموزش ببينند و در مورد داروها حساس باشند. معمولا پزشکاني که بيمارانشان را مي شناسند و داروي آنها تحت کنترل است وقتي دارويي جديد براي آنها تجويز مي کنند به بيمار اطلاع مي دهند.
وي در ادامه مي گويد: در بحث خواندن دارو، پزشک معمولا ابتدا بايد اصلي ترين داروي بيمار را که متناسب با بيماري است انتخاب کند و بقيه داروها بايد تحت تاثير داروي اصلي باشند. به عبارتي درمان اصلي را شاخص کنند.
اگر اصول و قواعد علمي در انتخاب دارو و تجويز آن رعايت شود و به همان ميزان نيز داروخانه دقت لازم را در اين زمينه داشته باشد مطمئنا وضعيتي را که اکنون داريم نخواهيم داشت.
دکتر آزادي مسئول داروخانه امام رضا(ع) نيز در مورد راهکارهاي احتمالي مي افزايد: بهترين حالتي که ممکن است از بروز چنين اشتباهاتي جلوگيري شود اين است که پزشکان واضح تر بنويسند. همچنين بايد از طريق نظام پزشکي پيگيري شود تا درباره نسخي که خيلي بدخط و ناواضح است و تعداد اشتباهات نسخي که مربوط به يک پزشک است به وي تذکر داده شود تا تغييري در نوشتن نسخه ايجاد کند.
حضور موثر دکتر داروساز در داروخانه
دانشيار گروه فارماکودينامي و سم شناسي دانشکده داروسازي مي گويد: داروساز به لحاظ قانوني بايد در داروخانه حضور داشته باشد. اما اين حضور بايد موثر باشد. يعني نسخه را کنترل کند و توضيحات موردنياز را به بيمار ارائه دهد. بيان توضيحات کار تخصصي مسئول فني داروخانه است و از عهده نسخه پيچ داروخانه برنمي آيد زيرا در اين زمينه آموزش نديده است.
دکتر آزادي نيز در مورد حضور موثر دکتر داروساز در داروخانه مي گويد: يکي از وظايف اصلي دکتر داروساز اين است که دارو را کنترل نهايي کند، دستور مصرف بنويسد و توضيحات لازم را به بيمار ارائه دهد زيرا بابت همين مسئله است که حق فني دريافت مي کند بنابراين بايد خودش را ملزم به کنترل نهايي دارو بداند.
چکيده گزارش
در تهيه، توزيع و مصرف داروها، هميشه اين حساسيت وجود دارد که هر نوع اشتباه در تهيه و به ويژه تحويل دارو براي مصرف، ممکن است به مرگ يک بيمار منجر شود. برخي کارشناسان امور دارويي در بيان علت اين خطاها، به خطاهاي نسخه نويسي شامل خطاي انتخاب و خطاي استفاده از اصطلاحات و اختصارات و همين طور خطاي فني و غفلتي اشاره مي کنند. آن ها در اين باره اظهار مي دارند ممکن است از حدود ۲۰ درصد نسخه ها، حداقل يک نسخه خطا داشته باشد. بر اساس خبر ايلنا، اين خطاها ممکن است به ۱۰ تا ۱۵ درصد و حتي ۲۰ درصد برسد. کارشناسان در بيان راهکارهاي اين معضل، دقت پزشکان در نسخه نويسي و نظارت مديران فني داروخانه و نوشتن نسخه ها با سيستم هاي الکترونيکي و کارت هاي هوشمند را مهم مي دانند.
خراسان/ شماره انتشار 18119
نويسنده: فاطمه مرادقلي
دریافت صفحه با کد QR