تربيت فرزند سالم از عهده والدين سالم برمي آيد و چنان امر خطيري است که نمي توان آن را به يک يا چند موضوع محدود کرد. با اين که کسي درباره اهميت نقش مادر در تربيت فرزندان ترديدي ندارد اما آشکار بودن نقش مادر به معناي آگاهي همه مادران از وظيفه شان نيست. به گفته کارشناسان مادري که به تربيت فرزند خود مشغول است، در واقع تربيت نوه خود را هم آغاز کرده است زيرا فرزند او براساس الگويي که از مادر مي گيرد، فرزندان خود را تربيت مي کند.



اهميت وضعيت روان شناختي مادر


اگر بخواهيم نقش تربيتي مادر را به طور اصولي بکاويم بايد ۳ دوره زندگي وي را مرور کنيم. وضعيت روان شناختي مادر قبل از ازدواج، بعد از ازدواج و قبل از مادر شدن و وضعيت روان شناختي فعلي يعني زماني که ۲ نقش همسري و مادري را به عهده گرفته است، اهميت زيادي در نحوه تربيت فرزندان دارد. حسين سليمان پورمقدم روان شناس تربيتي با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: تحقيقات نشان مي دهد که وضعيت روان شناختي مادر قبل از ازدواج از طريق باورهايي که نسبت به جنسيت خود دارد، در تربيت کودک تاثير شگرفي مي گذارد. به اين ترتيب دختراني که در خانواده هاي آرام و شاد که در آن روابط مثبتي بين والدين وجود دارد بزرگ مي شوند و به ويژه زماني که مادر از جنسيت خود رضايت داشته باشد، در آينده مادران موفقي مي شوند. در خانواده هايي که در ابراز محبت تبعيضي نسبت به دختران وجود ندارد، زمينه رشد بيشتر عاطفي و رواني دختران در ابعاد مختلف وجود دارد و در نتيجه دختراني تربيت مي شوند که ازمسئوليت پذيري و عزت نفس کافي براي به عهده گرفتن تربيت فرزندان و اجراي وظايف همسري برخوردارند. اگر زمينه هاي لازم تربيتي براي دختر در خانواده فراهم نباشد دختراني پرورش پيدا مي کنند که از نظر جسمي، آمادگي ازدواج و مادر شدن را دارند اما از نظر عاطفي و رواني و اجتماعي به بلوغ کافي نرسيده اند و در نتيجه نمي توانند همسر و مادر موفقي باشند. علاوه بر اين که خود آن ها دچار مشکلات رفتاري مانند اضطراب و افسردگي هستند که ممکن است زندگي همسر و فرزندان را هم متاثر از اين حالات کنند.از سوي ديگر وضعيت روان شناختي در بعد از ازدواج و قبل از مادرشدن هم تاثير زيادي بر شيوه تربيتي که مادر براي فرزندش اتخاذ مي کند، دارد. ازدواج موفق يکي از شاخص هاي بسيار اساسي در ايفاي نقش مثبت مادري است.مسلم است در ازدواجي که با عشق، آگاهي، شناخت ومسئوليت پذيري انجام شود، زن تصوير ذهني خوبي نسبت به خود دارد و موفقيت بيشتري احساس مي کند، در نتيجه در آينده مادر موفق تر و بهتري خواهد بود.سليمان پور با اشاره به اين که نکته ديگري که در سال هاي اوليه ازدواج اهميت دارد، چگونگي رابطه همسران است، تصريح مي کند:  رابطه همسران قبل از بچه دار شدن تاثير چشمگيري بر نحوه تربيت فرزند دارد. اگر قبل از فرزندآوري رابطه صميمانه و عاشقانه باشد، فرزندآوري نيز در شرايط خوب صورت مي گيرد و نقش همسري و مادري به درستي ايفا مي شود اما اگر روابط همسران بدون احساس عشق و محبت و پر از تنش باشد، نقش بعدي همسر موفقيت آميز نخواهد بود.

گاهي پدر مايه تنش در خانواده است و مادر در دوران بارداري، در شرايط استرس زا و دشواري قرار مي گيرد در چنين شرايطي نيز او نخواهد توانست نقش همسري و مادري را به خوبي ايفا کند.



تولد اولين فرزند


با تولد اولين فرزند، مادر علاوه بر نقش همسري بايد والد هم باشد و اگر آمادگي پذيرش اين نقش را نداشته باشد مادر و همسر خوبي نخواهد بود.تاثير وضعيت روان شناختي مادر در دوران بارداري سال هاست که آشکار شده است. اگر مادر در دوران بارداري وضعيت رواني خوبي داشته باشد جنين هم در وضعيت خوبي رشد مي کند و بالعکس. پس در گام اول بايد شرايط مناسبي براي حفظ آرامش مادر باردار در محيط خانه فراهم شود تا در ادامه فرآيند رشد، مادر بتواند نقش مثبت خود را ايفا کند.اين روان شناس تربيتي از ايجاد تعادل بين نقش همسري و مادري به عنوان يکي از مهم ترين گام ها در زندگي يک زن ياد و تصريح مي کند: معمولا در زندگي زنان، يکي از نقش ها پررنگ تر مي شود و به عنوان مثال در بسياري از زنان نقش مادري چنان پررنگ است که پدر به حاشيه رانده مي شود. در اين شرايط مادر تمام توان جسماني و رواني خود را براي مراقبت از فرزند اختصاص مي دهد و توجه بسيار کمرنگي به نيازهاي همسرش مي کند.

اين امر در درازمدت به نقش تربيتي پدر در خانواده لطمه مي زند. گاهي پدر خود را کنار مي کشد و تمام بار را روي دوش مادر مي گذارد اما هستند پدراني که به نقش خود واقف اند و تلاش مي کنند بار مسئوليت مادر را کم کنند و اين نکته را که تربيت فرزند فقط برعهده مادر است، قبول ندارند.کم رنگ بودن نقش پدر تاثير نامطلوبي هم در تربيت فرزندان و هم در سلامت رواني مادر دارد.

در چنين شرايطي مادر در درازمدت دچار مشکلات متعدد عاطفي و رواني مي شود و بيشتر اين مادران حساس، عصبي، تحريک پذير، خودخور و پرخاشگر مي شوند و طبيعي است که نمي توانند نقش مادري را به خوبي ايفا کنند.بالعکس مادراني که همسر خود را از دوران بارداري کنار خود مي بينند و طي مراحل رشد و تکامل نوزاد، تنها نمي مانند به مراتب موفق تر، شادتر و سالم تر هستند و به همين نسبت فرزندان بهتري تربيت مي کنند.به اين ترتيب واضح است که مادر در کنار اهتمام به تربيت فرزندان بايد به همسرش توجه کند و جايگاه پدر را در خانواده تثبيت کند.همچنين تفاهم داشتن بر سر مسائل تربيتي بين والدين، تلاش براي رشد علمي، اخلاقي و فکري مادر، حضور مادر در کلاس هاي هنري و ورزشي، کنار گذاشتن رفتارهاي بيش از حد ايثارگرانه، حل مسائل درون خانواده در چارچوب آن و انتقال ندادن مشکلات به محيط بيرون از خانواده، برقراري رابطه گرم و صميمي با فرزندان، ارائه الگوي مناسب به فرزندان، ابراز احساس صحيح و شفاف به همسر به هنگام ناراحتي و کنار گذاشتن رفتارهايي مانند غرزدن، نق زدن، طعنه زدن و... ازجمله عوامل تاثيرگذار در تربيت فرزندان سالم است.والدين آگاه و هوشيار براي حل مشکلات رفتاري خود، از مشاور کمک مي گيرند تا کمترين ضربه به فرزندان يا خانواده وارد شود.

تأثير رضايتمندي مادر بر تربيت کودکان

احساس رضايتمندي يا نارضايتي مادر از نقش مادري، به طور مستقيم يا غيرمستقيم به فرزندان دختر منتقل مي شود و چنانچه مادر از جنسيت خود راضي نباشد، مشکلات رفتاري در دختر خانواده به وجود مي آيد.حسين سليمان پور مقدم روان شناس تربيتي با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: بسياري از مشکلات رواني در دختران از زماني آغاز مي شود که آن ها نسبت به جنسيت خود رضايت ندارند. اين دختران گاهي تلاش مي کنند از قالب جنسيتي خود خارج شوند. وي ادامه مي دهد: از آن جا که دختر اغلب با مادر همانندسازي مي کند، بيشتر تحت تاثير نارضايتي مادر از جنسيت خود قرار مي گيرد و ممکن است به انجام کارهاي پسرانه گرايش پيدا کند.