پنجشنبه ۹ فروردين ۱۴۰۳ - 28 Mar 2024
تاریخ انتشار :
جمعه ۱۲ آذر ۱۳۸۹ / ۱۶:۵۸
کد مطلب: 1806
۲
۳

مفهوم تاب آوری (Resiliency ) و كاربرد آن در پیشگیری از اعتیاد

مفهوم تاب آوری (Resiliency ) و كاربرد آن در پیشگیری از اعتیاد
از این رو شاید بتوان نتیجه گیری كرد كه مواجه شدن با خطر شرط لازم برای آسیب پذیری هست اما شرط كافی نیست . 
اعتیاد یكی از بغرنج ترین مسایل انسان و تهدیدی جدی برای سلامت جسمی و روانی جوامع بشری است كه تدریجاً به یك نگرانی عمده برای ملت ها و دولت ها تبدیل شده است. كنترل اعتیاد مستلزم برنامه ریزی صحیح و صرف بودجه های هنگفت می باشد كه در دو بخش كاهش عرضه و كاهش تقاضا صورت می گیرد . در بحث كاهش تقاض ، پیشگیری یك مقوله فوق العاده مهم است كه به دلیل كارایی ، اثر بخشی و مقرون به صرفه بودن از جایگاه ویژه ای در كنترل اعتیاد برخوردار است .

پیشگیری ، استراتژی ها و فعالیت های آن در جهان روز به روز در حال دگرگونی ، پیشرفت و پیمودن مسیر تكامل هستند تا با رسیدن به حداكثر كارایی، حداقل میزان رشد اعتیاد را برای جوامع به ارمغان آورند. در برنامه های پیشگیری توجه به عوامل محافظت كننده و خطر ساز اعتیاد یك اصل اساسی بوده و برنامه ریزی بر مبنای آنها صورت گرفته است.

در واقع نگاه كلی و خط مشی اصلی در برنامه های پیشگیرانه بر روی ویژگی های افراد معتاد، متمركز بوده و مداخلات و اقدامات پیشگیرانه برای زندگی افراد سالم نیز برهمین مبنا طراحی و برنامه ریزی شده اند . این برنامه ها تا حدود زیادی موفق و كارآمد بودهظاند ، اما همواره این وجه از قضیه نادیده گرفته شده كه در میان جامعه افراد زیادی هستند كه علیرغم داشتن خطرات فراوان در زندگی و از سر گذراندن شرایط سخت و دشوار توانسته اند سالم بمانند و به راه اعتیاد كشیده نشوند. ما در برنامه های پیشگیرانه غالباً از یاد می بریم كه در میان جمعیت ۷۰ میلیونی كشور با آنكه میزان اعتیاد ۲ % است اما ۹۸ % یعنی چیزی حدود ۶۵ میلیون نفر از جمعیت سالم هستند و اگر چه بسیاری از این جمعیت غیر معتاد شرایط پر خطر و دشوار اعتیاد را تجربه كرده اند و در تهدید عوامل خطرساز به سر برده اند، اما توانسته اند از خطرات سربلند بیرون بیایند و معتاد نشوند. باید پرسید كه چه عامل یا عواملی باعث می شوند كه افرادی كه در شرایط نابسامان و پر استرس زندگی می كنند و در معرض بسیاری از عوامل خطرساز هستند به سمت سوء مصرف مواد نروند؟ این افراد چگونه سالم می مانند در حالیكه بسیاری از نزدیكان آنها و كسانی كه در شرایط آنها بوده اند در دام اعتیاد می افتند ؟ راز این سالم ماندن چیست ؟ بدون شك پاسخ به این سؤالات می تواند سرآغاز دستیابی به اطلاعات و دانش مفیدی در زمینه پیشگیری از اعتیاد و طراحی برنامه های پیشگیرانه باشد و پاسخ سؤالات فوق در مفهوم تاب آوری یا Resiliency نهفته است.

● تاب آوری چیست؟
Resiliency در فرهنگ لغات، كشسانی و خاصیت فنری و ارتجاعی ترجمه شده است كه البته این واژه ها رسایی و گویایی لازم را برای انتقال مفهوم این واژه در حوزه پیشگیری از اعتیاد نداشته و به همین دلیل تاب آوری كه بعنوان معادل فارسی آن برگزیده شده، اصطلاح بهتر و مناسب تری است .
واژه تاب آوری را می توان به صورت توانایی بیرون آمدن از شرایط سخت یا تعدیل آن تعریف نمود. در واقع تاب آوری ظرفیت افراد برای سالم ماندن و مقاومت و تحمل در شرایط سخت و پر خطر است كه فرد نه تنها بر آن شرایط دشوار فائق می شود بلكه طی آن و با وجود آن قوی تر نیز می گردد . پس تاب آوری به معنای توان موفق بودن، زندگی كردن و خود را رشد دادن در شرایط دشوار (با وجود عوامل خطر) است . این فرایند خودبه خود ایجاد نمی شوند مگر اینكه فرد در موقعیت دشوار و ناخوشایندی قرار گیرد تا برای رهایی از آن یا صدمه پذیری كمتر ، حداكثر تلاش را برای كشف و بهره گیری از عوامل محافظت كننده (فردی و محیطی) در درون و بیرون خود كه همواره به صورت بالقوه وجود دارد بكار گیرد .

تاب آوری در مورد كسانی بكار می رود كه در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلال نمی شوند. از این رو شاید بتوان نتیجه گیری كرد كه مواجه شدن با خطر شرط لازم برای آسیب پذیری هست اما شرط كافی نیست .

عوامل تاب آور باعث می شوند كه فرد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطر از ظرفیت های موجود خود در دست یابی به موفقیت و رشد زندگی استفاده كند و از این چالش و آزمون ها به عنوان فرصتی برای توانمند كردن خود بهره جوید و از آنها سربلند بیرون آید .

تاب آوری با در نظر داشتن توأم شرایط استرس زا و توانایی ذاتی افراد برای پاسخ گویی، دوام آوردن و رشد نرمال در حضور شرایط استرس زا مطرح می شود. مفهوم تاب آوری یك راه حل امیدبخش و خوشایند است زیرا سرانجام سختی ها و شرایط بد دوران كودكی می تواند بالقوه ویرانگر و ناامید كننده باشد.

شواهد روشنی در مورد وجود رابطه میان وقایع ناخوشایند و سختی زندگی در دوران كودكی با بروز اختلالات روانی در سال های بعدی زندگی وجود دارد كه از این اختلالات می توان افسردگی، سوء مصرف مواد و خودكشی را نام برد.


تعریف روان شناسی آن:
تاب آوری Resiliency  : آن دسته از ویژگیهای شخصی، خانوادگی یا محیطی فوق خانوادگی (مثلا مردم آمیزی، مزیتهای اجتماعی- اقتصادی، یا ارتباط نزدیک با بزرگسالان مفید به حال اجتماع اما غریبه) که با توان غلبه بر مشکلات و توان موفق شدن رابطه دارند.  

▪ تاب آوری به سه دلیل می تواند در تحقیقات و تجربیات مفید واقع شود:
۱) اطلاع از تاب آوری و آسیب پذیری و عوامل محافظت كننده و خطرساز، پیچیدگی اختلالات روانی (از جمله اعتیاد) و علل آنها را روشن می كند و این موضوع بر نیاز به توجه به روابط بین حوادث قبلی و نتایج فعلی زندگی تأكید می كند و به استثناها بیش از عواقب پیش بینی شده توجه می نماید.

۲) پی بردن به اینكه چرا بعضی از كودكان علیرغم قرار گرفتن در شرایط دشوار ، موفق می شوند در شناختن امكانات ناشناخته قبلی برای پیشگیری كمك می كند .

۳) ایده تاب آوری باعث امیدواری در تجارب بالینی می شود و به هر حال مزیت عمده آن این است كه خواهیم دانست كه بسیاری از بچه ها به سرنوشت محتومشان گردن نمی نهند و تسلیم نمی شوند.

▪ تاب آوری پنج خصوصیت مهم دارد كه در زیر ذكر شده اند :
۱) تاب آوری یك روند پویا و دینامیك است ، نه یك وضعیت ثابت
۲) تاب آوری موقعیتی است یعنی یك رفتار سازگارانه در یك موقعیت ممكن است در موقعیت دیگر ناسازگار باشد .
۳) تاب آوری محصول تعامل ویژگی های شخصیتی ذاتی با فاكتورهای محیطی است .
۴) تاب آوری در موقعیت هایی كه چندین ریسك فاكتور وجود دارد ، پیچیده تر است .
۵) تاب آوری می تواند آموختنی باشد .

● تاب آوری و كاربرد آن در پیشگیری از اعتیاد :
در رویكرد جدید پیشگیری از اعتیاد شناسایی و ارتقاء عوامل محافظت كننده از جمله عوامل تاب آوری و شناسایی وكاهش عوامل خطرساز از جایگاه پراهمیت و ویژه ای یرخوردار است .
 تاب آوری یاResiliency یكی از مفاهیمی است كه اخیراً در حوزه پیشگیری از اعتیاد و سایر اختلالات روانی و آسیب ها مطرح شده و می تواند كلید پیشگیری باشد .
در حال حاضر این عقیده در موضوع پیشگیری از اعتیاد در حال رشد است كه برنامه های پیشگیری می تواند بر مبنای اطلاعات كسب شده از مطالعه بر روی كسانی باشد كه به طور موفقیت آمیز از سوء مصرف مواد اجتناب كرده اند نه آنهایی كه الزاماً مواد مصرف كرده اند . شاید پاسخ گفتن به این سؤال كه (( برنامه های پیشگیری باید بر مبنای مثبت ها باشد یا منفی ها؟)) دشوار باشد ، اما باید در نظر داشته باشیم كه از افرادی كه به مصرف مواد(( نه گفته اند)) نیز می توان چیزهای بسیاری آموخت. در سال های گذشته بیشتر توجهات در زمینه سوء مصرف مواد در جوانان به این نكته معطوف بود كه چرا فلان جوان به راه خطا رفت (معتاد شد ) و به این سئوال كه چرا جوان دیگر راه درست را در پیش گرفت ( یعنی از مواد اجتناب كرد ) توجهی نمی شد.  جدیداً توجهات به مطالعه بر روی آن دسته از جوانان پر خطر كه توانسته اند در اجتناب از مواد موفق باشند ، معطوف شده است. این جوانان اگر چه موقعیت ها و شرایط تهدید آمیز بسیاری برای گرایش به مصرف مواد داشته اند، اما توانسته اند از خطرات سربلند بیرون بیایند كه بواسطه تاب آوری مبتنی بر عوامل محافظت كننده ای بوده است كه به آنها كمك كرده تا از مواد اجتناب كنند. مثلاً بچه های افراد الكلی بیشتر از بچه های دیگر در معرض خطر گرایش به الكل هستند اما طیف وسیعی از آنها به طرف الكل نمی روند و سالم می مانند و از همین رو تاب آور به شمار می آیند.

مفهوم تاب آوری شیفت به یك چهارچوب جدید را در زمینه پیشگیری از اعتیاد مطرح می كند. این شیفت از مبدأ كاهش ریسك فاكتورهای محیطی ( كه زمینه ساز بروز رفتارهای ناسازگار و اختلالات روانی هستند) به سمت تاب آوری و ارتقاء آن می باشد. در این چهارچوب جدید، شناخت عوامل محافظت كننده محیطی، اصلی است كه از آن می توان به سان سپری در مقابل اثرات زیان آور ریسك فاكتورها استفاده كرد. به علاوه آگاهی و شناخت آسیب پذیری های فردی كه تهدیدی برای تاب آوری به شمار می رود از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین تاب آوری به عنوان محصول تعامل فاكتورهای فردی و محیطی و آنچه كه در طی سال های رشد كودكی و نوجوانی در فرد شكل می گیرد و پرورش می یابد مطرح می گردد.

پس تاب آوری می تواند با تقویت عوامل محفاظت كننده در محیط كودك همراه با ارتقاء مهارتهای زندگی و توانایی های شخصی وی توسعه یابد. ناگفته نماند كه هر فرد می تواند در موقعیتی تاب آور (Resilient)، و در موقعیتی دیگر غیر تاب آور (Nonresilient) باشد، كه به كیفیت ارتباط فرد با عوامل خطر و عوامل محافظت كننده بستگی دارد.
در بهترین شرایط حتی عامل خطر می تواند، زمینه ای برای جستجوی منابع محافظ توسط فرد گردد و در عمل تبدیل به عاملی محافظ برای فرد شود. مثلاً اگر تأثیر اولین تجربه مصرف مواد كه عامل زمینه ساز برای تداوم مصرف می باشد با خاطره تلخی مثل سرگیجه، تهوع و … همراه باشد این، سابقه می تواند برای همیشه فرد را از مصرف مواد دور كند و این خاطره برای او نقش عامل محافظت كننده را خواهد داشت. برخی از مهمترین عوامل تاب آور عبارتند از داشتن تصویر مثبت از خود، كنترل فرد بر زندگی خود، احساس مسئولیت و ارزش های اخلاقی و …

● نتایج مطالعات انجام شده در مورد تاب آوری و عوامل تاب آوری مطالعات متعددی انجام شده كه برخی از آنها ذكر می گردند. ـ در یك مطالعه گسترده، چندین فاكتور محافظت كننده بالقوه كه به نظر می رسید احتمال گرایش به الكل و مواد را كاهش می دهند، شناسایی شدند.
در این مطالعه مشخص شد كه روابط صمیمانه باخانواده، وجود الگوهای مؤثر و قوی در زندگی، موفقیت های تحصیلی، پیوند محكم با مدرسه و تلاش برای رسیدن به آرزوها، نوجوانان را كمتر به سمت مواد سوق می دهد. همچنین به نظر می رسید كه خلق و خو و روحیات ملایم نوجوانان را قادر به سازگاری با استرس ها و سازگاری با دید مثبت می كند كه این هر دو باعث تقویت عوامل محافظت كننده در فرد می شوند. (۱۹۸۵) Hawkins , Lishner در سال ۱۹۸۶ انسیتو ملی سوء مصرف الكل در آمریكا سه گروه از فاكتورهای بالقوه محافظت كننده را معرفی كرد كه مشتمل بر فاكتورهای والدینی، همسالان و محیطی می باشند.
۱) فاكتورهای والدینی شامل : مخالفت والدین با مصرف الكل، توقع پاك بودن و عدم مصرف و روابط خانوادگی محكم و مهارت های اجتماعی.
۲) فاكتورهای گروه همسالان : درك درست و دقیق معیارهای مصرف و عدم مصرف بوسیله همتایان و مهارت های امتناع از مصرف مواد در مقابل فشارهای همسالان.
۳) فاكتورهای محیطی : در دسترس نبودن الكل، توانایی انتقاد از تبلیغات الكل در رابطه با فاكتورهای محافظت كننده كه در این مطالعه توصیف شدند، اعتقاد عمیقی به آموزش وجود داشت نوجوانان حتی اگر در معرض ریسك فاكتورها هم نبودند آموزش داده می شدند كه در این صورت نسبت به همسالان خود با احتمال كمتری به سمت مصرف مواد می رفتند. این مطلب نشان می دهد كه برنامه هایی كه طی آنها دانش آموزان آموزش می بینند، می توانند تاب آوری را در آنان پرورش دهند. دانش آموزانی كه دارای مهارت های اجتماعی از جمله مهارت مقاومت در برابر تعارف دوستان هستند نیز تاب آوری نشان می دهند.
 
  
 
 
   منابع:
۱-Cornelio G.Banaage.MD(۲۰۰۲).”Resiliency, street children and substance abuse prevention”.PREVENTION PERSPECTIVES.Nov.۲۰۰۲.Vol ۳
۲-US Government office of Technology Assessment . CHAPTER ۶.Individual Risk and protective factors.october ۱۸ ,۱۹۹۴
۳-Moon,D .G Jackson, K M and Hecht , M .L.”Familly Risk and Resiliency Factors , substance use,and the drug resistance process in adolescece. Journal of drug education,۳۰(۴),pp ۳۷۳-۳۹۸,۲۰۰۰
۴ -Eric V Fredlund,PH.D . (۱۹۹۳) Being drug Free:Resiliency Factors in Texas Youth
۵-Eric Vance MD &Horacio Sanchez (۱۹۹۸).”creating a service system that builds resiliency
۶-Indian prevention resource center.”learning from those who said No”.winter ۱۹۹۱ 
 
 
ستاد مبارزه با مواد مخدر 
 
 
نام شما

آدرس ايميل شما
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود
  • نظرات پس از تأیید مدير حداكثر ظرف 24 ساعت آينده منتشر می‌شود

Great information! I’ve been looking for something like this for a while now. Thanks!
Denmark
مدیر محترم سایت میگنابا سلام و احتراممقاله مفهوم تاب آوری و کاربرد آن در پیشگیری از اعتیاد که در سایت دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر منتشر شده، نوشته اینجانب دکترسیمین کاظمی است و در این سایت بدون نام نویسنده منتشر شده است. امید است، نسبت به درج نام نویسنده،زیر عنوان مقاله، اقدام فرمایید. باتشکر
امیدی / روانشناس
Iran, Islamic Republic of
تشکر از مطلب خوبتان
دربارۀ تاثیرات عجیب «ترس از پشیمانی»
چگونه با ذهن آگاهی حواس کودکان مان را جمع کنیم؟
تقاضا برای سلب اختیار تشخیص اختلال اسکیزوفرنی توسط روانشناسان بالینی!
چرا نباید برای جلب محبت یا عشق التماس کنیم؟
ویژگی‌های یک اردو مطالعاتی خوب چیست؟
چطور از فکر کردن بیش از حد به یک موضوع جلوگیری کنیم؟
نوجوانان آمریکایی بدون تلفن همراه احساس بهتری دارند
من با دروغ گفتن و آه وناله پول درمیارم
افراد کمال‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند؟
كودكان را قرباني حرف مردم نكنيد
خودبیمارانگاری از خود بیماری مرگبارتر است!
راه‌ درمان تب بالای تمایل به عمل‌های زیبایی چیست؟
مردم هرگز خوشبختی خود را نمیشناسند اما خوشبختی دیگران همیشه جلو دیدگان آنهاست به داشته هاي خود عميق تَر نگاه كنيم