تجارت آموزش؛ گزارشي از بازار داغ کتاب هاي کمک آموزشي
اين تصوير و فضاي حاکم بر آن در تبليغات تلويزيوني محصولات کمک آموزشي براي ما کم و بيش آشناست. انواع کتاب هاي تستي و تشريحي کمک آموزشي براي مقاطع و پايه هاي تحصيلي مختلف که حالا آن قدر زياد شده است که براي انتخاب آن ها بايد از يک مشاور حرفه اي کمک بگيري!ياد حرف هاي آن روز معلمي مي افتم که در جلسه اولياء و مربيان به والدين تاکيد مي کرد که اين کتاب هاي کمک آموزشي را براي دانش آموزان نخريد مگر مواردي که خود معلمان بگويند.انتشار کتاب هاي کمک آموزشي با عناوين مختلف و تبليغات گسترده آن قدر طبيعي شده است که شايد کسي حتي اين سوال هم برايش مطرح نشود که آيا واقعا وجود اين انبوه کتاب ها براي دانش آموزان ضرورتي دارد؟
نظام آموزشي مشکل دارد؟
آيا نظام آموزش و پرورش به عنوان اصلي ترين و مهم ترين نهاد آموزشي و تربيتي کشور در اين زمينه مسئوليتي احساس نمي کند؟ به ويژه در شرايطي که گاه معلمان در مدارس برخي از اين کتاب ها را براي استفاده دانش آموزان معرفي مي کنند. بد نيست تجربه يکي از فروشندگان اين کتاب ها را که سال هاست در اين عرصه فعاليت مي کند، بدانيد. خجسته مي گويد: کتاب هايي که بيشترين دامنه تبليغ را دارند، بيشترين فروش را هم دارند و بارها ديده ام که والدين با خريد کتاب کمک آموزشي موافق نيستند به خصوص در مقطع دبستان ولي بچه هايشان به آن ها اصرار مي کنند چون معلمشان کتاب را معرفي کرده است.
اين فروشنده که سال ها تجربه فروش کتاب هاي کمک آموزشي را دارد با قاطعيت ادامه مي دهد: اين نشان مي دهد که نظام آموزشي ما مشکل دارد و کتاب ها به اندازه کافي مثال و تمرين ندارد و کتاب هاي دبستان اشکال زيادي دارد.با اين تجربه آيا «خجسته» براي فرزند خودش هم چنين کتاب هايي را تهيه مي کند يا خير؟ در پاسخ مي گويد: من براي مقطع دبيرستان تهيه مي کنم زيرا باعث مي شود دانش آموز تلاش بيشتري انجام دهد.نکته مهم ديگر در صحبت هاي وي بي اطلاعي والدين از سطح و ميزان تاثيرگذاري کتاب هاست. وي تصريح مي کند: کاش دست کم خانواده ها از ما بپرسند تا راهنمايي شان کنيم.
به خاطر توصيه معلم، ناچارم
مرد جواني که دو کتاب کمک درسي براي پايه پنجم دبستان خريده است، مي گويد: بيشتر اطرافيانم از اين نوع کتاب ها براي فرزندانشان تهيه مي کنند و من هم به توصيه معلم براي فرزندم خريده ام و فکر مي کنم بسيار کمک کننده است به خصوص اگر جواب سوالات در آن نيامده باشد، اين کتاب ها آموزنده است.
معلم مان مي گويد: «از اين کتاب ها نخريد»
عرفان ۱۴ ساله نيز که تجربه خريد يکي از اين کتاب هاي حجيم کمک آموزشي را دارد، مي گويد: معلم ما هيچ کتابي معرفي نمي کند و حتي مي گويد از اين کتاب ها نخريد. نظر خودش را مي پرسم، جواب مي دهد: «اصلا کتاب خوبي نبود. من پارسال از آن استفاده کردم ولي مفيد نبود و ديگر هم نمي خرم. معلم ما هم گفته است مخصوصا دانش آموزاني که زرنگ هستند از اين کتاب ها نخرند و کساني هم که دارند، با خودشان به مدرسه نياورند و کتاب چند نفر را گرفت و آخر سال به آن ها پس داد.»در اين بين کارشناسان تربيتي هم دغدغه هايي دارند که به نظر مي رسد اطلاع از آن ها براي خانواده ها ضروري است.
سايه کتاب هاي کمک آموزشي بر کتاب هاي درسي
دکتر محسن اصغري نکاح روان شناس با بيان اين مطلب که فراگيري کتاب هاي کمک آموزشي و رشد قارچ گونه آن ها طي سال هاي اخير به حدي رسيده است که ديگر بايد گفت کتاب هاي درسي در سايه اين کتاب هاي کمک آموزشي قرار دارند به خراسان مي گويد: متاسفانه اين کتاب ها دوره هاي پيش دبستاني و دبستاني را که آسيب پذيرترين دوره هاي آموزشي است دربر مي گيرد و تا دوره راهنمايي و دبيرستان نيز ادامه پيدا مي کند.اين کارشناس با اشاره به اين که اسامي فرهنگي يا شبه علمي و آموزشي يا شبه هنري که براي اين کتاب ها انتخاب مي شود، کنجکاوي کودکان را تحريک مي کند، ادامه مي دهد: اين کتاب ها بانکي از سوال، تست، تکرار و تمرين است که کاملا با اهداف آموزشي و تربيتي آموزش و پرورش در تعارض قرار دارد.
هدف، حفظ کردن مطالب و مهارت تست زني و پاسخ دادن به سوالات نيست، اهداف تعليم و تربيت اين است که دانش آموزان تا حدي نسبت به دانش مسلط شوند و بيشتر فکر کنند، مهارت هاي زندگي، همدلي، پيوندهاي عاطفي و هيجاني، رشد هيجاني و معنوي، معنادار دانستن هستي، شناخت و ارتباط با والدين و احساس مثبت نسبت به آموزه هاي اخلاقي و ديني را بياموزند ولي در حال حاضر شرايط به گونه اي است که بچه ها زمان بسيار زيادي را صرف پاسخ دادن به سوال و تست زدن مي کنند.عضو هيئت علمي دانشگاه فردوسي مي افزايد: اگر به انجام چنين تمرين هاي فشرده اي نياز بود آموزش و پرورش، خودش اقدام لازم را انجام مي داد.
کتاب هاي درسي قوي هستند
وي از قوت کتاب هاي درسي ياد و تاکيد مي کند: با وجود نقدهايي که به عملکرد آموزش و پرورش مي شود بايد منصفانه گفت: کتاب هاي درسي يکي از قوي ترين نقاط قوت آموزش و پرورش کشورمان است که با نظر گروه کارشناسي و با اهداف چند بعدي و در نظر گرفتن اهداف طولي و عرضي طراحي شده است و در آن به تفاوت هاي فردي دانش آموزان توجه شده است.
کتاب هايي همچون فست فود
اصغري نکاح با بيان اين مطلب که در حال حاضر دانش آموزان در کنار هر کتاب درسي خود کتاب ديگري نيز در دست دارند ادامه مي دهد: در حال حاضر بچه ها به جاي اين که تمام تمرکز خود را روي تعمق بخشيدن به مطالب درسي بگذارند بايد مطالب مختلف با حجم بالايي را بخوانند و در واقع اين کتاب ها مانند فست فود عمل مي کنند که ارزش غذايي مطلوبي ندارند ولي مصرف آن ها بسيار زياد شده است.اين روان شناس از دست دادن فرصت بازي، مشارکت در خانه، مطالعه آزاد و انجام تکاليف هدفمند را که از سوي معلم ارائه مي شود از ديگر آسيب هايي مي داند که با رواج بيش از اندازه اين گونه کتاب هاي کمکي دامان دانش آموزان را مي گيرد. وي تصريح مي کند: متاسفانه چون گاهي اين کتاب ها از سوي معلم يا مدرسه پيشنهاد يا توصيه مي شود، بسياري از خانواده ها گمان مي کنند مورد تاييد آموزش و پرورش هم هست و بنابراين حتي گاهي با وجود هزينه زياد باز هم آن را تهيه مي کنند.
تجارت شبه آموزشي
استاد دانشگاه در ادامه سود بالايي راکه اين محصولات آموزشي نصيب برخي افراد مي کند، يادآور مي شود و مي افزايد: کوله بار سنگيني از کتاب که در راستاي هدفي که مي توان نامش را تجارت شبه آموزشي گذاشت توليد مي شود فرزندان ما را سطحي نگر بار مي آورد. وي از بين رفتن علاقه به مطالعه و نبود تفکر عميق بين دانش آموزان را زنگ خطري در مسير پرورش آن ها دانست و با ابراز تاسف از هزينه هاي بالايي که خانواده ها براي خريد اين گونه کتاب ها انجام مي دهند ولي حاضر نيستند براي خريد کتاب هاي غيردرسي يا اشتراک مجلات مناسب هزينه کنند از نظارت ضعيف آموزش و پرورش بر اين روند بيمارگونه انتقاد و تصريح مي کند: نگراني از اين است که اين مسئله به نياز کاذبي تبديل شود که روحيه علمي دانش آموزان را از بين ببرد و آن ها در آينده حتي براي انتخاب هاي مهم زندگي شان دچار مشکل شوند.
همه در راستاي يک هدف!
دکتر محمد اعتصامي؛ مسئول بخش علوم انساني دفتر برنامه ريزي و تاليف کتب درسي آموزش و پرورش نيز در گفت وگو با خراسان بر هدفمندي کتاب هاي درسي آموزش و پرورش تاکيد مي کند و مي افزايد: کتاب هاي درسي خود داراي هدف و رويکرد معيني هستند که بايد محور تدريس و آموزش قرار بگيرند و کتاب هاي کمک آموزشي وقتي مفيد خواهند بود که بتوانند همين اهداف و رويکرد، را دنبال کنند اما اگر به اهداف ديگري تنظيم شوند موجب شکل گيري تناقض در دانش آموزان مي شود که لطمه بزرگي به آموزش آن ها مي زند.
وي با ابراز تاسف از وضعيت کتاب هاي کمک آموزشي که به طور گسترده در سطح جامعه وجود دارد، ادامه مي دهد: متاسفانه آن چه به عنوان کمک آموزشي مطرح است، جانشين تفکر و انديشه ورزي دانش آموزان شده است زيرا مطالبي که در کتاب هاي درسي پيش بيني شده با تفکر، تمرين و حل مسائل همراه است اما کتاب هاي کمک آموزشي تمرين ها را به صورت حل شده در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد و به همين دليل يکي از آسيب هاي جدي آن «تنبلي ذهن» دانش آموزان است اعتصامي با يادآوري رويکرد جدي ديگري در استفاده از کتاب هاي آموزشي به بحث کنکور مي پردازد و مي گويد: از آن جا که آزمون کنکور به ويژه در رشته هاي علوم انساني با رويکرد اصلي کتاب ها هماهنگ نيست و بيشتر به محفوظات مي پردازد لزوم استفاده از کتاب هاي کمک آموزشي براي ارتقاي مهارت تست زني مطرح مي شود. اين مسئول شرايط فعلي کتاب هاي کمک آموزشي را به هيچ وجه براي رشد آموزش دانش آموزان مناسب نمي داند و تاکيد مي کند: اگر معلمي اين کتاب ها را جايگزين کتاب هاي درسي بکند کارش خلاف قانون است اما اگر به عنوان کار کمک درسي در منزل توصيه اي به شاگردان بکند، بايد در نظر بگيرد آيا استفاده از اين کتاب تنها امتحان را براي دانش آموز ساده مي کند يا به فهم مطالب درسي کمک مي کند در واقع يک رابطه و اصل اخلاقي حاکم است.
وي مي افزايد: گاهي معلمان تقصيري ندارند و رقابت براي قبولي در کنکور مطرح است و مدرسه اي که ميزان قبولي بيشتري داشته باشد، موفق تر شناخته مي شود و براين اساس معلمان به سمت کارهاي تستي حرکت مي کنند. اعتصامي ضرورت هماهنگي بين برنامه هاي درسي و تقويت کيفيت کلاس هاي درسي و نظارت جدي بر آن ها را يادآور مي شود و تصريح مي کند: قطعا منحصر کردن مطالعه دانش آموزان به کتاب درسي کافي نيست و بايد کتاب هاي ديگري را نيز بخوانند به همين منظور در پايان کتاب هاي درسي، فهرستي از کتاب هاي کمکي نيز معرفي شده است.
خراسان
نظام آموزشي مشکل دارد؟
آيا نظام آموزش و پرورش به عنوان اصلي ترين و مهم ترين نهاد آموزشي و تربيتي کشور در اين زمينه مسئوليتي احساس نمي کند؟ به ويژه در شرايطي که گاه معلمان در مدارس برخي از اين کتاب ها را براي استفاده دانش آموزان معرفي مي کنند. بد نيست تجربه يکي از فروشندگان اين کتاب ها را که سال هاست در اين عرصه فعاليت مي کند، بدانيد. خجسته مي گويد: کتاب هايي که بيشترين دامنه تبليغ را دارند، بيشترين فروش را هم دارند و بارها ديده ام که والدين با خريد کتاب کمک آموزشي موافق نيستند به خصوص در مقطع دبستان ولي بچه هايشان به آن ها اصرار مي کنند چون معلمشان کتاب را معرفي کرده است.
اين فروشنده که سال ها تجربه فروش کتاب هاي کمک آموزشي را دارد با قاطعيت ادامه مي دهد: اين نشان مي دهد که نظام آموزشي ما مشکل دارد و کتاب ها به اندازه کافي مثال و تمرين ندارد و کتاب هاي دبستان اشکال زيادي دارد.با اين تجربه آيا «خجسته» براي فرزند خودش هم چنين کتاب هايي را تهيه مي کند يا خير؟ در پاسخ مي گويد: من براي مقطع دبيرستان تهيه مي کنم زيرا باعث مي شود دانش آموز تلاش بيشتري انجام دهد.نکته مهم ديگر در صحبت هاي وي بي اطلاعي والدين از سطح و ميزان تاثيرگذاري کتاب هاست. وي تصريح مي کند: کاش دست کم خانواده ها از ما بپرسند تا راهنمايي شان کنيم.
به خاطر توصيه معلم، ناچارم
مرد جواني که دو کتاب کمک درسي براي پايه پنجم دبستان خريده است، مي گويد: بيشتر اطرافيانم از اين نوع کتاب ها براي فرزندانشان تهيه مي کنند و من هم به توصيه معلم براي فرزندم خريده ام و فکر مي کنم بسيار کمک کننده است به خصوص اگر جواب سوالات در آن نيامده باشد، اين کتاب ها آموزنده است.
معلم مان مي گويد: «از اين کتاب ها نخريد»
عرفان ۱۴ ساله نيز که تجربه خريد يکي از اين کتاب هاي حجيم کمک آموزشي را دارد، مي گويد: معلم ما هيچ کتابي معرفي نمي کند و حتي مي گويد از اين کتاب ها نخريد. نظر خودش را مي پرسم، جواب مي دهد: «اصلا کتاب خوبي نبود. من پارسال از آن استفاده کردم ولي مفيد نبود و ديگر هم نمي خرم. معلم ما هم گفته است مخصوصا دانش آموزاني که زرنگ هستند از اين کتاب ها نخرند و کساني هم که دارند، با خودشان به مدرسه نياورند و کتاب چند نفر را گرفت و آخر سال به آن ها پس داد.»در اين بين کارشناسان تربيتي هم دغدغه هايي دارند که به نظر مي رسد اطلاع از آن ها براي خانواده ها ضروري است.
سايه کتاب هاي کمک آموزشي بر کتاب هاي درسي
دکتر محسن اصغري نکاح روان شناس با بيان اين مطلب که فراگيري کتاب هاي کمک آموزشي و رشد قارچ گونه آن ها طي سال هاي اخير به حدي رسيده است که ديگر بايد گفت کتاب هاي درسي در سايه اين کتاب هاي کمک آموزشي قرار دارند به خراسان مي گويد: متاسفانه اين کتاب ها دوره هاي پيش دبستاني و دبستاني را که آسيب پذيرترين دوره هاي آموزشي است دربر مي گيرد و تا دوره راهنمايي و دبيرستان نيز ادامه پيدا مي کند.اين کارشناس با اشاره به اين که اسامي فرهنگي يا شبه علمي و آموزشي يا شبه هنري که براي اين کتاب ها انتخاب مي شود، کنجکاوي کودکان را تحريک مي کند، ادامه مي دهد: اين کتاب ها بانکي از سوال، تست، تکرار و تمرين است که کاملا با اهداف آموزشي و تربيتي آموزش و پرورش در تعارض قرار دارد.
هدف، حفظ کردن مطالب و مهارت تست زني و پاسخ دادن به سوالات نيست، اهداف تعليم و تربيت اين است که دانش آموزان تا حدي نسبت به دانش مسلط شوند و بيشتر فکر کنند، مهارت هاي زندگي، همدلي، پيوندهاي عاطفي و هيجاني، رشد هيجاني و معنوي، معنادار دانستن هستي، شناخت و ارتباط با والدين و احساس مثبت نسبت به آموزه هاي اخلاقي و ديني را بياموزند ولي در حال حاضر شرايط به گونه اي است که بچه ها زمان بسيار زيادي را صرف پاسخ دادن به سوال و تست زدن مي کنند.عضو هيئت علمي دانشگاه فردوسي مي افزايد: اگر به انجام چنين تمرين هاي فشرده اي نياز بود آموزش و پرورش، خودش اقدام لازم را انجام مي داد.
کتاب هاي درسي قوي هستند
وي از قوت کتاب هاي درسي ياد و تاکيد مي کند: با وجود نقدهايي که به عملکرد آموزش و پرورش مي شود بايد منصفانه گفت: کتاب هاي درسي يکي از قوي ترين نقاط قوت آموزش و پرورش کشورمان است که با نظر گروه کارشناسي و با اهداف چند بعدي و در نظر گرفتن اهداف طولي و عرضي طراحي شده است و در آن به تفاوت هاي فردي دانش آموزان توجه شده است.
کتاب هايي همچون فست فود
اصغري نکاح با بيان اين مطلب که در حال حاضر دانش آموزان در کنار هر کتاب درسي خود کتاب ديگري نيز در دست دارند ادامه مي دهد: در حال حاضر بچه ها به جاي اين که تمام تمرکز خود را روي تعمق بخشيدن به مطالب درسي بگذارند بايد مطالب مختلف با حجم بالايي را بخوانند و در واقع اين کتاب ها مانند فست فود عمل مي کنند که ارزش غذايي مطلوبي ندارند ولي مصرف آن ها بسيار زياد شده است.اين روان شناس از دست دادن فرصت بازي، مشارکت در خانه، مطالعه آزاد و انجام تکاليف هدفمند را که از سوي معلم ارائه مي شود از ديگر آسيب هايي مي داند که با رواج بيش از اندازه اين گونه کتاب هاي کمکي دامان دانش آموزان را مي گيرد. وي تصريح مي کند: متاسفانه چون گاهي اين کتاب ها از سوي معلم يا مدرسه پيشنهاد يا توصيه مي شود، بسياري از خانواده ها گمان مي کنند مورد تاييد آموزش و پرورش هم هست و بنابراين حتي گاهي با وجود هزينه زياد باز هم آن را تهيه مي کنند.
تجارت شبه آموزشي
استاد دانشگاه در ادامه سود بالايي راکه اين محصولات آموزشي نصيب برخي افراد مي کند، يادآور مي شود و مي افزايد: کوله بار سنگيني از کتاب که در راستاي هدفي که مي توان نامش را تجارت شبه آموزشي گذاشت توليد مي شود فرزندان ما را سطحي نگر بار مي آورد. وي از بين رفتن علاقه به مطالعه و نبود تفکر عميق بين دانش آموزان را زنگ خطري در مسير پرورش آن ها دانست و با ابراز تاسف از هزينه هاي بالايي که خانواده ها براي خريد اين گونه کتاب ها انجام مي دهند ولي حاضر نيستند براي خريد کتاب هاي غيردرسي يا اشتراک مجلات مناسب هزينه کنند از نظارت ضعيف آموزش و پرورش بر اين روند بيمارگونه انتقاد و تصريح مي کند: نگراني از اين است که اين مسئله به نياز کاذبي تبديل شود که روحيه علمي دانش آموزان را از بين ببرد و آن ها در آينده حتي براي انتخاب هاي مهم زندگي شان دچار مشکل شوند.
همه در راستاي يک هدف!
دکتر محمد اعتصامي؛ مسئول بخش علوم انساني دفتر برنامه ريزي و تاليف کتب درسي آموزش و پرورش نيز در گفت وگو با خراسان بر هدفمندي کتاب هاي درسي آموزش و پرورش تاکيد مي کند و مي افزايد: کتاب هاي درسي خود داراي هدف و رويکرد معيني هستند که بايد محور تدريس و آموزش قرار بگيرند و کتاب هاي کمک آموزشي وقتي مفيد خواهند بود که بتوانند همين اهداف و رويکرد، را دنبال کنند اما اگر به اهداف ديگري تنظيم شوند موجب شکل گيري تناقض در دانش آموزان مي شود که لطمه بزرگي به آموزش آن ها مي زند.
وي با ابراز تاسف از وضعيت کتاب هاي کمک آموزشي که به طور گسترده در سطح جامعه وجود دارد، ادامه مي دهد: متاسفانه آن چه به عنوان کمک آموزشي مطرح است، جانشين تفکر و انديشه ورزي دانش آموزان شده است زيرا مطالبي که در کتاب هاي درسي پيش بيني شده با تفکر، تمرين و حل مسائل همراه است اما کتاب هاي کمک آموزشي تمرين ها را به صورت حل شده در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد و به همين دليل يکي از آسيب هاي جدي آن «تنبلي ذهن» دانش آموزان است اعتصامي با يادآوري رويکرد جدي ديگري در استفاده از کتاب هاي آموزشي به بحث کنکور مي پردازد و مي گويد: از آن جا که آزمون کنکور به ويژه در رشته هاي علوم انساني با رويکرد اصلي کتاب ها هماهنگ نيست و بيشتر به محفوظات مي پردازد لزوم استفاده از کتاب هاي کمک آموزشي براي ارتقاي مهارت تست زني مطرح مي شود. اين مسئول شرايط فعلي کتاب هاي کمک آموزشي را به هيچ وجه براي رشد آموزش دانش آموزان مناسب نمي داند و تاکيد مي کند: اگر معلمي اين کتاب ها را جايگزين کتاب هاي درسي بکند کارش خلاف قانون است اما اگر به عنوان کار کمک درسي در منزل توصيه اي به شاگردان بکند، بايد در نظر بگيرد آيا استفاده از اين کتاب تنها امتحان را براي دانش آموز ساده مي کند يا به فهم مطالب درسي کمک مي کند در واقع يک رابطه و اصل اخلاقي حاکم است.
وي مي افزايد: گاهي معلمان تقصيري ندارند و رقابت براي قبولي در کنکور مطرح است و مدرسه اي که ميزان قبولي بيشتري داشته باشد، موفق تر شناخته مي شود و براين اساس معلمان به سمت کارهاي تستي حرکت مي کنند. اعتصامي ضرورت هماهنگي بين برنامه هاي درسي و تقويت کيفيت کلاس هاي درسي و نظارت جدي بر آن ها را يادآور مي شود و تصريح مي کند: قطعا منحصر کردن مطالعه دانش آموزان به کتاب درسي کافي نيست و بايد کتاب هاي ديگري را نيز بخوانند به همين منظور در پايان کتاب هاي درسي، فهرستي از کتاب هاي کمکي نيز معرفي شده است.
خراسان
