اختلال شخصيت
شاید شما هم در محیط كار،دوستان یا فامیل خود افرادی را می شناسید كه با رفتارهای همیشگی خود باعث ناراحتی و آزردگی خاطر نزدیكان و اطرافیان خود می گردند. گرچه این افراد اغلب دارای تاریخچه طولانی از مشكلات در فضاهای مختلف زندگی خود هستند اما به دلیل اینكه به رفتارهای شخصیتی خویش عادت کرده، خود را بیمار نمی دانند و رفتارشان را قابل قبول می دانند. و از سویی چون این افراد نگرش منفی نسبت به درمانگران دارند، از مراجعه به درمانگران خودداری كرده و یا شواهد كافی در اختیار درمانگران قرار نمی دهند.
اما وجود این افراد موجب می شود ، سلامت عمومی و روانی جامعه ، با انجام دادن رفتارهایی همچون پرخاشگری، تصادفات، اعتیاد، مشكلات و ناراحتی های خانوادگی، سیگار كشیدن، كم كاری، جرم و جنایت و...تهدید شود و از سوی دیگر مشكلات روانی این افراد به نسل بعد از خود نیز انتقال یابد و در نتیجه نقش مهمی در عوامل زمینه ساز بیماری های روانی خواهند داشت. اما لازم است قبل از بررسی انواع اختلالات شخصیت - تعریفی از اختلال شخصیت داشته باتشیم.
به طور كلی اختلالات شخصیت بدین گونه تعریف می شود:
هنگامی كه ویژگی های شخصیت چنان انعطاف ناپذیر و غیر انطباقی است كه كاركرد فرد را به میزان زیادی مختل می كند، در این صورت به اختلالات شخصیت تبدیل می شوند.
اختلالات شخصیت در واقع شیوه های نارسا و نامناسبی برای حل مسأله و كنار آمدن با فشارهای روانی هستند که اغلب در نوجوانی بروز می كنند و تا بزرگسالی ادامه می یابد.
بر خلاف مبتلایان به اختلالات عاطفی و اضطرابی، افراد مبتلا به اختلالات شخصیت معمولاً ناراحتی یا اضطرابی را احساس نمی كنند، انگیزه ای برای تغییر رفتارشان نشان نداده و تماس با واقعیت خود را از دست نمی دهند(راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSMIV ).
این رفتارها برای فرد قابل قبول بوده و مقاوم به تغییر و غیر قابل انعطافند. نداشتن حس همدردی با دیگران و وجود مشكلات بین فردی در ایجاد صمیمیت و نیز اختلافات و نا آرامی در محیطهای كاری از مشخصات این افراد هستند.
چون این اختلال اغلب به وسیله متخصصان به راحتی تشخیص داده نمی شود، بنابراین ارتباط آن از نظر سبب شناسی برای سایر جنبه های سلامتُ در نظر گرفته نشده و چه بسا این اختلال روند درمان سایر بیماری ها را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد..
برخی از انواع شایع اختلالات شخصیت به شرح زیر می باشند:
٭ اسكیزوئید: با علایم مردم گریزی، منزوی و تنها، دیرآشنا و كناره گیر، اجتناب از روابط نزدیك، سرد و بی انعطاف.
٭ پارانوئید: سوء ظن و تفسیرهای مظنونانه و بدخواهانه از اعمال دیگران، ظنین بودن بدون دلیل و شواهد كافی به اینكه سایران قصد آسیب رسانی، بهره كشی و فریب از او را دارند و احساس می كنند كه اهمیت زیادی دارند و نیز دارای استعدادی غیرعادی هستند.
٭ اسكیزوتایپ: تفكر سحرآمیز، عقاید انتساب، مسخ دنیای واقعیت، تفكر و گفتار عجیب و غریب و رفتارها یا ظاهر غیرعادی و نامتعارف(اعتقاد زیاد به تله پاتی و غیب دانی)
٭ نمایشی: رفتارهای متظاهرانه و تئاترگونه، اشتیاق ها و هیجانهای كوتاه مدت، اما بسیار شدید و غلیظ و مشغولیت به خود، بی ثبات عاطفی، اتكا به دیگران، رفتارهای پر زرق و برق و آرایش های غلیظ، یا پوشیدن لباسهایی كه جلب توجه می كند، هیجانی و تحریك پذیر، اما برای برقراری وابستگی های عمیق ناتوان بوده و به توجه طلبی از سوی دیگران نیاز دارند.
٭ خود شیفته: خود بزرگ بینی، نیاز به تمجید و ناتوان از همدلی با دیگران، خودپسندی، خیالبافی در خصوص موفقیت، قدرت و درخشندگی هوش، خواهان علاقه مندی دیگران به خودشان بدون آنكه این علاقه را به آنان برگردانند.
٭ ضد اجتماعی: ناتوان در برقراری روابط طولانی، بی توجهی به احساسات دیگران، رفتارهای تكانشی و پرخاشگرانه، تحمل كم در برابر ناملایمات، تمایل به خشونت، فقدان احساس گناه و ناتوانی در عبرت گرفتن از اشتباهات، رفتارهای جنایی و پرخاشگرانه بدون در نظر گرفتن حقوق دیگران و تجاوز به حقوق سایران و دروغگویی و فریب كاری.
٭ مرزی: بی ثباتی فوق العاده در عاطفه كه بین عشق و تنفر حركت می كند، بی ثباتی خلق و رفتار، ناتوانی در برقراری روابط استوار، احساس ملال دایم، خودزنی و خودكشی های مكرر، طغیان های خشم و كتك كاری.
٭ اجتنابی: كناره گیری اجتماعی، احساس بی كفایتی و حساسیت زیاد نسبت به طرد یا انتقاد دیگران، دوری كردن از فعالیتهای شغلی كه لازمه اش ارتباط با مردم است. به دلیل ترس از انتقاد و تأیید نكردن و طرد شدن.
٭ وابسته: در برابر خواسته دیگران ضعیف و منفعل هستند. اعتماد به نفس ندارند و رفتارهای مطیعانه و متكی به دیگران داشته و تمایل دارند كه تحت مراقبت باشند.
٭ وسواسی: خشكی زیاد از حد، با وجدان بودن، وظیفه شناسی و نظم و ترتیب بیش از حد، سرسختی و كمال گرایی افراطی در تكمیل وظایف محوله و اشتغال ذهنی زیاد در مورد نظم، شستشو، كمال گرایی و كنترل بسیار جدی و فاقد حس درك شوخی و به دلیل ترس از ارتكاب اشتباه در تصمیم گیری مردد هستند.
٭ منفعل مهاجم: تأخیر بیهوده در كارها و پرخاشگری خود را به صورت مسامحه در كار، اشكال تراشی، كم كاری و یكدندگی نشان می دهند.
و اما نکته ای بسیار مهم و لازم :
دوستان عزیز یادمان باشد:
1 - اختلالات شخصیت و بیماری های روانی شدت و ضعف دارد لذا با این فرض ، همه انسانها و به قول برخی روانشناسان 99 درصد انسانها داری حداقل یکی از اختلالات روانی حداقل بشکل ضعیف آن هستند این را گفتم که خود را مستثنی از دیگران نکنیم و مدام از آنها عیب یابی نکنیم و قبل از دیگران به خود بیاندیشیم که به عقیده من کلید درمان دیگران نیز در این نهفته است و با این دیدگاه حتی نحوه برخورد ، نصیحت ، انتظار از تغییر دیگران و... نیز بهبود خواهد یافت.
2- اختلالات شخصیت و بیماری های روانی انسانها معلول بسیاری از عوامل است که بعضا در اختیار انسان نبوده و همانگونه که در مطالب قبلی(تجارب شخصی) بیان داشتم :"هر انسانی متناسب با شرایط ژنتیکی – یادگیری خانواده ومحیط های مختلفی که در آن رشد(روانی و جسمی) کرده و نهایتا وضعیت فیزیولوژیکی بدنش ( میزان ترشح هورمونها، چارچوب جسمی و اندامی ، توانائیها و استعدادهای بالقوه و ....) عمل میکند که ممکن است با وضعیت ما کاملا متفاوت باشد ." لذا گاهی این تفاوت رفتاری ناشی از یکی از این اختلالات است .
نکته مهمی که باید یادمان باشد اینست که هر تفاوتی در بینش و رفتار دیگران را ناشی از اختلال ندانیم که آنوقت در اصل خودمان دچار اختلال فکری و طرحریزی نگرش و رفتار اشتباه در مقابل آنها خواهیم شد. امااگر مطمئن به اختلال رفتاری دیگران شدیم با این دیدگاه و بصیرت دیگر آنهارا به عنوان متخاصم و دشمن نخواهیم دانست بلکه به عنوان انسانی که قطعا نیاز به کمک دارد با عشق و رغبت در جهت یاری رسانی به آنها گام بر خواهیم داشت ضمن اینکه از بعضی رفتارهای آنها دیگر نگران نشده و درصدد تلافی کردن و جنگیدن ذهنی و عینی با آنها بر نخواهیم آمد .
احمد فلاح
اما وجود این افراد موجب می شود ، سلامت عمومی و روانی جامعه ، با انجام دادن رفتارهایی همچون پرخاشگری، تصادفات، اعتیاد، مشكلات و ناراحتی های خانوادگی، سیگار كشیدن، كم كاری، جرم و جنایت و...تهدید شود و از سوی دیگر مشكلات روانی این افراد به نسل بعد از خود نیز انتقال یابد و در نتیجه نقش مهمی در عوامل زمینه ساز بیماری های روانی خواهند داشت. اما لازم است قبل از بررسی انواع اختلالات شخصیت - تعریفی از اختلال شخصیت داشته باتشیم.
به طور كلی اختلالات شخصیت بدین گونه تعریف می شود:
هنگامی كه ویژگی های شخصیت چنان انعطاف ناپذیر و غیر انطباقی است كه كاركرد فرد را به میزان زیادی مختل می كند، در این صورت به اختلالات شخصیت تبدیل می شوند.
اختلالات شخصیت در واقع شیوه های نارسا و نامناسبی برای حل مسأله و كنار آمدن با فشارهای روانی هستند که اغلب در نوجوانی بروز می كنند و تا بزرگسالی ادامه می یابد.
بر خلاف مبتلایان به اختلالات عاطفی و اضطرابی، افراد مبتلا به اختلالات شخصیت معمولاً ناراحتی یا اضطرابی را احساس نمی كنند، انگیزه ای برای تغییر رفتارشان نشان نداده و تماس با واقعیت خود را از دست نمی دهند(راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSMIV ).
این رفتارها برای فرد قابل قبول بوده و مقاوم به تغییر و غیر قابل انعطافند. نداشتن حس همدردی با دیگران و وجود مشكلات بین فردی در ایجاد صمیمیت و نیز اختلافات و نا آرامی در محیطهای كاری از مشخصات این افراد هستند.
چون این اختلال اغلب به وسیله متخصصان به راحتی تشخیص داده نمی شود، بنابراین ارتباط آن از نظر سبب شناسی برای سایر جنبه های سلامتُ در نظر گرفته نشده و چه بسا این اختلال روند درمان سایر بیماری ها را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد..
برخی از انواع شایع اختلالات شخصیت به شرح زیر می باشند:
٭ اسكیزوئید: با علایم مردم گریزی، منزوی و تنها، دیرآشنا و كناره گیر، اجتناب از روابط نزدیك، سرد و بی انعطاف.
٭ پارانوئید: سوء ظن و تفسیرهای مظنونانه و بدخواهانه از اعمال دیگران، ظنین بودن بدون دلیل و شواهد كافی به اینكه سایران قصد آسیب رسانی، بهره كشی و فریب از او را دارند و احساس می كنند كه اهمیت زیادی دارند و نیز دارای استعدادی غیرعادی هستند.
٭ اسكیزوتایپ: تفكر سحرآمیز، عقاید انتساب، مسخ دنیای واقعیت، تفكر و گفتار عجیب و غریب و رفتارها یا ظاهر غیرعادی و نامتعارف(اعتقاد زیاد به تله پاتی و غیب دانی)
٭ نمایشی: رفتارهای متظاهرانه و تئاترگونه، اشتیاق ها و هیجانهای كوتاه مدت، اما بسیار شدید و غلیظ و مشغولیت به خود، بی ثبات عاطفی، اتكا به دیگران، رفتارهای پر زرق و برق و آرایش های غلیظ، یا پوشیدن لباسهایی كه جلب توجه می كند، هیجانی و تحریك پذیر، اما برای برقراری وابستگی های عمیق ناتوان بوده و به توجه طلبی از سوی دیگران نیاز دارند.
٭ خود شیفته: خود بزرگ بینی، نیاز به تمجید و ناتوان از همدلی با دیگران، خودپسندی، خیالبافی در خصوص موفقیت، قدرت و درخشندگی هوش، خواهان علاقه مندی دیگران به خودشان بدون آنكه این علاقه را به آنان برگردانند.
٭ ضد اجتماعی: ناتوان در برقراری روابط طولانی، بی توجهی به احساسات دیگران، رفتارهای تكانشی و پرخاشگرانه، تحمل كم در برابر ناملایمات، تمایل به خشونت، فقدان احساس گناه و ناتوانی در عبرت گرفتن از اشتباهات، رفتارهای جنایی و پرخاشگرانه بدون در نظر گرفتن حقوق دیگران و تجاوز به حقوق سایران و دروغگویی و فریب كاری.
٭ مرزی: بی ثباتی فوق العاده در عاطفه كه بین عشق و تنفر حركت می كند، بی ثباتی خلق و رفتار، ناتوانی در برقراری روابط استوار، احساس ملال دایم، خودزنی و خودكشی های مكرر، طغیان های خشم و كتك كاری.
٭ اجتنابی: كناره گیری اجتماعی، احساس بی كفایتی و حساسیت زیاد نسبت به طرد یا انتقاد دیگران، دوری كردن از فعالیتهای شغلی كه لازمه اش ارتباط با مردم است. به دلیل ترس از انتقاد و تأیید نكردن و طرد شدن.
٭ وابسته: در برابر خواسته دیگران ضعیف و منفعل هستند. اعتماد به نفس ندارند و رفتارهای مطیعانه و متكی به دیگران داشته و تمایل دارند كه تحت مراقبت باشند.
٭ وسواسی: خشكی زیاد از حد، با وجدان بودن، وظیفه شناسی و نظم و ترتیب بیش از حد، سرسختی و كمال گرایی افراطی در تكمیل وظایف محوله و اشتغال ذهنی زیاد در مورد نظم، شستشو، كمال گرایی و كنترل بسیار جدی و فاقد حس درك شوخی و به دلیل ترس از ارتكاب اشتباه در تصمیم گیری مردد هستند.
٭ منفعل مهاجم: تأخیر بیهوده در كارها و پرخاشگری خود را به صورت مسامحه در كار، اشكال تراشی، كم كاری و یكدندگی نشان می دهند.
و اما نکته ای بسیار مهم و لازم :
دوستان عزیز یادمان باشد:
1 - اختلالات شخصیت و بیماری های روانی شدت و ضعف دارد لذا با این فرض ، همه انسانها و به قول برخی روانشناسان 99 درصد انسانها داری حداقل یکی از اختلالات روانی حداقل بشکل ضعیف آن هستند این را گفتم که خود را مستثنی از دیگران نکنیم و مدام از آنها عیب یابی نکنیم و قبل از دیگران به خود بیاندیشیم که به عقیده من کلید درمان دیگران نیز در این نهفته است و با این دیدگاه حتی نحوه برخورد ، نصیحت ، انتظار از تغییر دیگران و... نیز بهبود خواهد یافت.
2- اختلالات شخصیت و بیماری های روانی انسانها معلول بسیاری از عوامل است که بعضا در اختیار انسان نبوده و همانگونه که در مطالب قبلی(تجارب شخصی) بیان داشتم :"هر انسانی متناسب با شرایط ژنتیکی – یادگیری خانواده ومحیط های مختلفی که در آن رشد(روانی و جسمی) کرده و نهایتا وضعیت فیزیولوژیکی بدنش ( میزان ترشح هورمونها، چارچوب جسمی و اندامی ، توانائیها و استعدادهای بالقوه و ....) عمل میکند که ممکن است با وضعیت ما کاملا متفاوت باشد ." لذا گاهی این تفاوت رفتاری ناشی از یکی از این اختلالات است .
نکته مهمی که باید یادمان باشد اینست که هر تفاوتی در بینش و رفتار دیگران را ناشی از اختلال ندانیم که آنوقت در اصل خودمان دچار اختلال فکری و طرحریزی نگرش و رفتار اشتباه در مقابل آنها خواهیم شد. امااگر مطمئن به اختلال رفتاری دیگران شدیم با این دیدگاه و بصیرت دیگر آنهارا به عنوان متخاصم و دشمن نخواهیم دانست بلکه به عنوان انسانی که قطعا نیاز به کمک دارد با عشق و رغبت در جهت یاری رسانی به آنها گام بر خواهیم داشت ضمن اینکه از بعضی رفتارهای آنها دیگر نگران نشده و درصدد تلافی کردن و جنگیدن ذهنی و عینی با آنها بر نخواهیم آمد .
احمد فلاح
