دیدگاه دو روان پژوه و جامعهشناس درباره «ناهید»
به گزارش ایلنا؛ فیلم سینمایی «ناهید» به نویسندگی و کارگردانی «آیدا پناهنده» که هم اکنون در سینماهای مختلف تهران روی پرده است؛ با حضور «بیژن امکانیان» تهیهکننده و متخصصان روانپژوه و جامعهشناس از جمله؛ «رضا شهلا»، «شروین وکیلی» و «افشین یداللهی» در پردیس سینمایی کوروش تهران مورد تحلیل روانکاوانه و روانپژوهانه قرار گرفت.
شکلهای متنوع دوسویهگراییهای ناهید
در ادامه این نشست «رضا شهلا» روانشناس گفت: من صحبتهایم را با دو سؤال شروع میکنم، چرا ناهید نمیتواند انتخاب کند؟ چرا ناهید نمیتواند یک رابطه عاطفی عمیق را با کسانی که با آنها در ارتباط هست را برقرار کند؟ در صحنههای مختلف فیلم و به شکلهای متنوع یک دوسویهگرایی را از ناهید میبینیم دوسوگرایی همانطور که در کلام است یعنی گرایش به دو سمت و این حضور دو و این گرایش به دو سمت به شکلهای مختلف در روابط ناهید و در انتخابهایش حضور دارد و این باعث میشود ناهید انتخابی را به سختی انجام دهد مثل خریدن مبل، انتخابهایی را هم تا صحنه پایانی فیلم انجام ندهد مثل انتخاب مسعود یا امیررضا.
وی افزود: برای همین، این دوسوگرایی یا حضور عدد دو به شکلهای مختلف در زندگی ناهید دیده میشود و اگر بخواهیم نگاهی به اینها بپردازیم اولین مسئله انتخاب بین مسعود یا امیررضاست یا ازدواج یا فرزندش است. مورد دوم که از همان ابتدای فیلم شروع میشود ناهید میخواهد دو عینک بخرد، دو تا را میخواهد با هم بردارد و برای هر دو 10 هزار تومان بپردازد. در ادامه میبینیم روسری و مقنعه عوض میشود. با فیلم جلو میرویم میبینیم که مبل دو نفره میخرد و مبلی که بعداً هم میخرد به لیلا میگوید که چرا من این مبل را خریدم؟ انگار که آنجاهم یک دوسوگرایی در مورد خریدن مبل هست.
این روانشناس در ادامه تأکید کرد: دیر رسیدن هایی که ناهید دارد؛ در محضر، دیر میرسد، و به دنبال پسرش دیر میرسد و در اینجا هم به نوعی یک دوسوگرایی دیده میشود هم میل به رفتن و هم میل به نرفتن که به صورت دیر رسیدن دیده میشود. زندگی خوب و آرام در قبال زندگی پرتنش، صبحها خانه مسعود خانه روشن، آرام و بزرگ و شبها خانه آپارتمان کوچک خودش. و همچنین در کلام خودش به شکلهای مختلف، «دو ساله جدا شده»، حداقل از کلام برادرش میشنویم که «دو ساله که از ما جدا شدی»، «دو روز نمیبینمت دلم برات تنگ میشه»، «دو روز دیگه صیغه تموم میشه و هیچیش هم از سر عشق و عاشقی نبوده»، «خدا به من صبر بده از دست این دو تا»، انگار این دو، همچنان در زندگی ناهید به شکلهای مختلف تکرا بشود و حتی خود ازدواجش هم، ازدواج مجدد و ازدواج دوباره است. و این خودش یک دوسوگرایی همراهش است.
وی همچنین گفت: شاید مسأله اصلی که در مورد ناهید دیده میشود؛ دروغ گفتن و دورویی هست، ظاهر و درون و مدام ما و این ظاهرسازی را به شکلهای مختلف میبینیم. و چیزی که برای خود من تداعی میشود این است که ناهید انگار با یک که نشان یگانگی، یکی شدن، یکرنگی و یک همدلی هست مشکل دارد و نمیتواند انتخابهایش را به شکل احسن انجام بدهد و یا دست به انتخاب بزند.
شهلا در بخش دیگری از سخنانش گفت: چرا ناهید نمیتواند یک رابطه عاطفی عمیق برقرار بکند، بیثباتی، ناپداری در رفتار، دروغ گفتن، حس وابستگی و خشم، پرخاشگری تکانشی، نیازهایی که نمیتواند پاسخ دهد، تندی در رفتار مخصوصاً با پسرش امیررضا در چند صحنه، تندی عطرش، مبل قرمز و ... همه اینها په پیامی به ما میدهد؟ که پشت تلاشهای فداکارانه این مادر چه تصمیمی میبینیم؟ به نوعی انگار این آدم نمیتواند پاسخدهنده رابطه عاطفی باشد.
وی افزود: ما میتوانیم یک سببشناسی در مورد امیررضا داشته باشیم که علت رفتارهای وی از کجا میآید دعواهای خانواده، نبود پدر، همانندسازی با پدر، پدری که میشکند، خراب میکند، پرخاش دارد، خانواده پرخاشگر و خود احمد و ناهید به نوعی، تنبیهها و ناسزاهایی که از ناهید میشنود و ... . پس در این فیلم پدر امیررضا (احمد) نقش پدرانه ندارد و بیشتر نقش دوست را برایش دارد و مادر هم نقش مادر عاطفی را ندارد.
«ناهید» مبتنی بر جفتهای متضاد معنایی
در بخش دیگری از این جلسه، «شروین وکیلی» جامعهشناس گفت: محور اصلی بحث که به نظرم نام فیلم هم خیلی خوب انتخاب شده است جایگاه مادر و مفهوم مادر است و ساختاری که میبینیم یک جورهایی بهانهای است برای اینکه یکسری از مفاهیم در آن ریخته شود و این ساختار خیلی آشناست و خطرناک و جسورانه است؛ کارگردان از این ساختار برای صحبت کردن در مورد یک حرف جدی استفاده کند ولی به نظرم در این فیلم این اتفاق افتاده است و فیلم خوبی از آب درآمده است.
وی همچنین گفت: ساختار فیلم سینمایی «ناهید» خیلی روشن و مبتنی بر جفتهای متضاد معنایی است، یعنی به نظر میآید که در زمان نگارش فیلمنامه چنین چیزی عمدی بوده است و یک مقداری به نظرم غیرعادی است اگر ناخودآگاه چنین ساختاری درآمده باشد و به نظرم این ساختار چیده شده است و ساختار خوبی هم هست؛ در کل فیلم، یک سری جفتهای متضاد معنایی وجود دارد.
این جامعهشناس در ادامه افزود: ناهید هسته اصلی این فیلم است و به نظر میآید که ترکیب دو مرد فیلم است؛ یعنی به لحاظ ساختاری که نگاه کنیم میبینیم که اولاً بیشتر از همه دروغ میگوید، اگر از من بپرسید که فیلم «ناهید» در مورد چی هست؟ میگویم این فیلم در مورد دروغ است. و باز هم به نظر میآید که خیلی عامدانه هم ساختار و هم قالب رواییاش خیلی شبیه ژانر «جدایی نادر از سیمین» است و آن فیلم بیشتر در مورد گناه بود و البته دروغ در داخلش بود ولی گناه محور اصلی بحث بود در فیلم «ناهید» جالب است که دروغ محور اصلی بحث قرار گرفته است.
وکیلی در بخش دیگری از سخنانش تأکید کرد: به لحاظ ساختاری شبیه آنتیتز فیلم «اصغر فرهادی» است؛ یعنی«جدایی نادر از سیمین» در شهر بود و «ناهید» در یک دهکده ساحلی است، آن در مورد طلاق بود و این در مورد پیوند است، آن در مورد گناه بود و این در مورد دروغ است. و دو قطبیهای این شکلی می بینید و یک خورده به نظر میآید طرح داستان یک واسازی «جدایی نادر از سیمین» هستند و از آن استخراج شده است. دوباره تأکید میکنم کارهای این شکلی خیلی خطرناک هستند که یک فیلمی با این فاصله زمانی کم و با یک هنرپیشه نقش اول مشترک، مبتنی بر فیلم دیگری شکل بگیرد معمولاً خوب از کار درنمیآید و تقلیدی میشود. یکی از دلایلی که این فیلم به نظرم خیلی موفق است اینکه لوازم شکست خوردن را داشته و موفق از آب درآمده است.
وی در ادامه در مورد نمادهای فیلم سینمایی «ناهید» گفت: در این فیلم نمادهای زیادی تکرار شده است؛ رودخانهای که هر وقت از آن رد میشوند فضا رسمی و غیررسمی میشود، هوا که همیشه ابری و سرد است، گرما همیشه مصنوعی و با دست مربوط است، همیشه روی بخاری دستهایشان را گرم میکنند، دست در این فیلم متغیر مهمی است و داستان با درد دست ناهید شروع میشود و به زخم دست ناهید خاتمه پیدا میکند. در فیلم دست خیلی تکرار میشود و نماد خیلی کهن و جدی است و جلب است و قاعدتاً این را حساب شده به کار گرفتهاند؛ دست به خاطر کار درد میکند بعد از ازدواج شفا پیدا میکند، با جدایی از مسعود دوباره زخم میشود و آن نقطهای است که ناهید مهرش را به صورت کامل به احمد از دست میدهد و به نظرم این هوشمندانه و جالب بوده است و اواخر فیلم میفهمیم که ناهید و احمد با همدیگر فامیل هستند.
این جامعهشناس در مورد دیالوگهای فیلم سینمایی «ناهید» گفت: دیالوگهای این فیلم خیلی کوتاه و صمیمانه است و در عین حال معنادار است؛ جملات پرسشی خیلی زیاد است و خیلی از پلانها با جمله پرسشی ختم میشود و آن جمله پرسشی، پرسش جدی است. ضرباهنگ داستان تند است و خیلی از پلانها زیر یک دقیقه است و این شکل چیده شدنش جالب است.
وی در مورد بازی بازیگران «ناهید» گفت: بازی بازیگران این فیلم واقعاً خوب است و حتی بچهها در این فیلم خوب بازی میکنند و حتی سگی که در فیلم میبینید خوب از آن استفاده شده است؛ چون در اول فیلم لنگ نیست و در آخر فیلم، لنگ است.
کفه مثبت بودن زنها بیشتر از مردها
در ادامه، «افشین یداللهی» به عنوان کارشناس ـ مجری گفت: شخصیتهای فیلم «ناهید» سیاه و سفید نیستند و به نوعی خاکستری هستند اما معدل و برآیند که میگیریم عملاً به نوعی میبینیم که ناهید به خاطر ناامنی که جامعه برایش فراهم کرده است؛ مجبور است که دروغ بگوید، اما انگار اینکه این ناامنی در جامعه، مردان هستند که برای زنان بوجود میآورند اگر شخصیتها را مرور کنیم ضمن اینکه هیچکدام به طور سیاه و یا به طور کامل سفید نیستند؛ میبینیم مردانی که ناامنی ایجاد میکنند تعدادشان خیلی زیاد است. فقط مسعود است که از ناهید حمایت میکند یا یک رفتار منطقی و انسانی دارد. در این فیلم مردها نه به زنها خیلی رحم و حمایت آنچنانی میکنند و نه حتی به خودشان رحم میکنند. در این فیلم کفه مثبت بودن در زنها بیشتر از مردهاست.