اوقات فراغت برای کودکان ونوجوانان
دوباره تابستون شد و فصل اوقات فراغت. بعد از نه ماه درس خوندن و مدرسه رفتن، حالا این نوجوان ها با یک تعطیلی 3 ماهه روبرو می‌شن . این مدت تعطیلی مسلماً تمام خستگی نه ماه درس خوندن رو جبران می‌کنه. تازه ممکنه باعث بشه حوصله‌ی آدم هم سر بره (اگه تو این سه ماه بخوره و بخوابه). مطمئناً هیچ کسی نمی‌تونه تمام این مدت رو بخوره و بخوابه و این سر رفتن حوصله، باعث میشه دست به کارهایی بزنه.
این کارها میتونه، کارهای مختلفی باشه. از بازی کردن تو کوچه گرفته (البته در مورد پسرها) تا کارهایی مثل: ثبت نام در کلاسهای تقویتی، کلاسهای آموزشی (در همه‌ی زمینه‌های علمی)، کلاسهای ورزشی تماشای فیلم‌های متنوع تلویزیون و فیلم‌های کلوپ، بازی های رایانه‌ای، گشت و گذار تو اینترنت و چت کردن و … خیلی کارهای دیگه.
مطمئناً این کارها باعث پر شدن اوقات فراغت نوجوانان میشه. اما دارای اثرات و جنبه‌های منفی هم میتونه باشه.
والدینی که تا امروز کنترل بهتری رو نوجوانشون داشتن و تا حدودی میدونستن اون الان میره مدرسه و بعد بر میگرده خونه و دارای امنیت نسبی هست، حالا با اومدن فصل اوقات فراغت این نگرانی براشون ایجاد میشه که دیگه کنترل قبلی رو روی رفت و آمد و تعاملات فرزندشون ندارن. و حالا ممکنه نوجوانشون با خطرات پیش بینی نشده روبرو بشه. اگه تا الان تونسته بودن در استفاده‌ی فرزندشون از رایانه سختگیری کنن به بهانه‌ی درس و امتحان. حالا دیگه این بهانه وجود نداره و ممکنه این نوجوان با استفاده از این وسیله با خطرات ناشناخته و پیش بینی نشده روبرو بشه. در موارد دیگه (مثل بازی‌های تو کوچه یا تماشای فیلم های کنترل نشده یا حتی همون کلاسهای آموزشی که مثل مدرسه امکان کنترل رفت آمد و تعاملات فرزندشون وجود نداره و …..)هم این نگرانی ها به وجود میاد و مسلماً برای دوری از این نگرانی ها نمیتوان نوجوان رو از این امکانات بالقوه دارای دو جنبه‌ی مثبت و منفی دور کرد.
چنانچه از گروهي از مردم كه به شكل تصادفي برگزيده شده‌اند بپرسيم كه نظرتان درباره اوقات فراغت چيست، پاسخ‌هاي متفاوتي مي‌دهند. عده‌اي ممكن است بر اين باور باشند كه اوقات فراغت مدت زماني است كه پس از انجام كار يا انجام وظايف و مسووليت‌ها باقي مي‌ماند.
عده ديگر ممكن است به فعاليت‌هاي خاصي نظير تماشاي تلويزيون، شركت در فعاليت‌هاي ورزشي، صرف غذا در بيرون از منزل و هزاران نوع فعاليت ديگري كه ممكن است براي آنان جالب باشند، اشاره كنند.
تنوع اين پاسخ‌ها نشان مي‌دهد اوقات فراغت براي افراد مختلف معاني گوناگوني دارد؛ ولي آنچه مسلم است، اوقات فراغت فقط زماني آزاد شده از بار كار نيست؛ بلكه فعاليتي غيراجباري است. فرد در اين اوقات مي‌خواهد كارهايي انجام دهد كه با كمال ميل به آنها علاقه دارد، خواه به منظور استراحت، خواه براي ايجاد تنوع. فراغت شامل فعاليت هايي جدا از اجبار‌هاي شغلي، خانوادگي و اجتماعي است كه در آن فرد فقط به ميل خود عمل مي‌كند. در نتيجه فراغت، كار يا بيكاري نيست، بلكه يك تجربه با ارزش زندگي است و به قول ارسطو، فراغت جدي‌ترين مشغله انسان است.
پركردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان گاه به معضلي جدي براي والدين تبديل مي‌شود. اگر از اوقات فراغت تابستان به خوبي استفاده شود، مي‌تواند به دوراني اثرگذار در زندگي حال و حتي آينده كودكان و نوجوانان تبديل شود، ولي در بسياري از مواقع چنين اتفاقي نمي‌افتد.. تا نيمه هاي شب پاي تلويزيون نشستن، ساعت ها بي‌هدف پشت رايانه بودن، صبح ها تا دير وقت خوابيدن و بخش عمده روز را با كسالت سپري كردن يك مشكل بارز از نحوه گذران اوقات فراغت دانش‌آموزان در شهرهاست.
تحقيقات اجتماعي نشان مي‌دهد يكي از عوامل مهم بزهكاري در نوجوانان خالي بودن اوقات فراغت آنهاست و در اين ايام است كه زمينه هاي پذيرش رفتارهاي ناهنجار، اعتياد و انجام جرايم شكل مي‌گيرد. كمال مطلوب اجتماعي در اين مورد آن است كه تمام وسايل مادي، معنوي و فضاي سالم جهت بهره‌جويي عمومي آماده شود و با حذف زمينه هاي فقر اقتصادي، فرهنگي و تربيتي، انگيزه‌هاي سالم در ميان طبقات مختلف جامعه پرورش يابد. جهت پر كردن اوقات فراغت بچه ها نبايد آنها را با اصرار به كلاس فرستاد، بلكه مي‌توان از خودشان پرسيد كه چه چيزي خستگيشان را برطرف مي‌كند و آنها را به سمت كارهاي مورد علاقه‌شان سوق مي‌دهد. اوقات فراغت به نظر بعضي از والدين و مسئولان چيزي زايد است .طبيعي است كه اگر براي اوقات فراغت بچه‌ها هدف‌گذاري نشود، به طور حتم اين اوقات زايد به نظر مي‌رسد و والدين روزشماري مي‌كنند كه تابستان هرچه زودتر به پايان برسد. برنامه‌ريزي اوقات فراغت نمي‌تواند چيزي مستقل و بي‌ارتباط با ساير اوقات باشد، بلكه بايد در كنار برنامه كلان زندگي، مفيد، راهگشا و زمينه‌ساز باشد. در غير اين صورت خواه ناخواه بخش هايي از عمر پر ارزش انسان در وادي پوچي و بي‌ثمري از بين مي‌رود و صرف كارهاي بيهوده مي‌گردد.
يكي از روش هايي كه مي‌تواند اوقات فراغت افراد جامعه را زير پوشش قرار داده و بسياري از ضعف ها و كمبودهاي جسماني و رواني را رفع و درمان كند، ورزش و تفريحات سالم است. تربيت بدني و ورزش گذشته از جبران ضعف ها و حفظ تندرستي افراد، آنان را براي زندگي، تلاش و اهداف مشترك آماده مي‌سازد. استفاده از بازي در اوقات فراغت فرصتي را براي پيشرفت فرد فراهم مي نمايد.
يكي از مهم‌ترين نعمت ها، نعمت تندرستي و سلامت است كه مي‌تواند در موفقيت انسان عامل مهمي باشد. خانواده و يا در واحد بزرگتر جامعه تنها زماني قادر خواهد بود راه ترقي و تكامل را طي كند كه متشكل از افرادي سالم، باارزش و پاك باشد. نكته مهم اين است كه همه افراد جامعه از كودكان تا بزرگسالان بايد بياموزند كه تندرستي پديده‌اي است كه عوامل مختلفي در حفظ، بقاء و يا از بين رفتن آن دخالت دارند و تربيت بدني عامل بسيار مهم و ارزنده‌اي است كه مي‌تواند به عنوان يك وسيله آموزش عملي و واقعي مفهوم و اعتقاد به تندرستي را در افراد ايجاد نمايد.
در آموزش و پرورش نيز نخستين هدف، رشد ابعاد گوناگون شخصيت فرد از جنبه هاي جسماني، رواني، اجتماعي و معنوي است. ورزش و هدف تربيتي آن، يادگيري مهارت‌هاي رفتاري را باعث مي‌شود و با چنين تعبيري ورزش به عنوان يك وسيله كمك‌كننده عملي، پيوسته با تربيت همراه است. معلمان ورزش بايد كودكان و نوجوانان را تشويق كنند تا در اوقات فراغت به فعاليت هاي ثمربخش و سودمند بپردازند. مربي علاوه بر آموزش بازي و انواع مهارت هاي ورزشي به دانش‌آموزان، بايد فعاليت هاي ورزشي را براي آنها لذت بخش كند، زيرا لذت‌بخش بودن ورزش موجب مي‌شود كه كودكان در اوقات فراغت، خود بخود بدان روآورده و بدين ترتيب در آنها انگيزه استمرار فعاليت هاي ورزشي ايجاد مي‌شود. به هنگام اجراي فعاليت هاي ورزشي در اوقات فراعت، بايد كودكان و نوجوانان را با ورزش هاي گروهي آشنا كرد تا در موقعيت هاي مختلف بتوانند از آن استفاده كنند. آشنايي كودكان و نوجوانان به مقررات ورزشي و اجراي آن در بازي هاي ايام فراغت ضروري است، زيرا لازم است فرصت استقلال فكري و تصميم‌گيري به كودكان داده شود تا در چنين فعاليت هاي مهمي شركت كنند و اِعمال مديريت و همكاري با ديگران را به طور عملي تمرين كنند.
كودك يا نوجوان بايد خود را بشناسد، او مي‌تواند از طريق تجربه هاي صحيح ورزشي، خود را بشناسد و به قدرت ذهني و جسمي خود پي ببرد. در امر تربيت، نه تنها شناخت كودك از ديدگاه مربي مهم است بلكه "خويشتن‌شناسي" كودك از نظر خود و در ارتباط با ديگران اهميت خاصي دارد. خودشناسي موجب مي‌شود كودك بتواند به موفقيت خود در اجتماع و ارتباط با ديگران، بيشتر پي برده و دريابد ديگران او را چگونه مي‌بينند، در نتيجه نسبت به حدود توانايي، استعدادها، قدرت هاي ذهني و جسمي خود شناخت صحيح‌تري پيدا مي‌كند؛ به عبارت ديگر، در شناخت خود به واقعيت نزديكتر مي‌گردد و اين خودشناسي عامل مهم در امر يادگيري است. زماني كه كودك احساس كند او را دوست دارند، به او احترام مي‌گذارند، مورد قبول اطرافيان و نزديكان است و موفقيت هايش بر شكست هايش فزوني دارد، در راه استقرار و پي ريزي خودشناسي مفيد و مطلوب قرار گرفته است. هيچ چيز به اندازه موفقيت، موجبات پيشرفت كودك را فراهم نمي‌آورد و موجب خودشناسي مطلوب او نمي‌شود.
تربيت‌بدني فرصت هاي زيادي براي كودك فراهم مي‌سازد تا او بتواند خود را نشان دهد، در انجام كارها توفيق يابد، حس ابتكار در او تقويت شود و در محدوده تواناييهاي ذهني، جسمي، عاطفي و اجتماعي خود تجارب و پيشرفت هايي به دست آورد. كودكان و نوجوانان از طريق ورزش و تربيت بدني در برابر صفت هاي منفي ايستادگي پيدا خواهند كرد. از آنجا كه سراسر زندگي مبارزه و مسابقه است، اجراي مسابقه و گنجاندن آن در برنامه هاي ورزشي كودكان، نبايد ناديده گرفته شود. مسابقه با همسالان اگر بر مبناي صحيحي برنامه ريزي شده باشد از نظر تربيت و پرورش كودك، مهم و مفيد است. كودكان به طور طبيعي ميل دارند خود را با ديگران مقايسه كنند و نه تنها از آنان باز نمانند بلكه از ديگر همسالان و همكلاسان خود چندين گام جلوتر قرار بگيرند. اين برتري بايد در مسير تربيتي قرار گيرد تا از رقابت‌هاي نادرست، مخرب و مضر جلوگيري به عمل آيد. كاميابي هر كودك بايد با توجه به تواناييهاي خود او سنجيده شود نه نسبت به ديگر كودكان همسن او. بايد به كودكان ياد داد در انجام مسابقه هاي ورزشي، بدون توقع پيروزي حتمي، بيشترين سعي خود را به كار گيرند. اين امر باعث مي‌شود، كودكان در صورت باخت مسابقه، زياد مأيوس نشوند.
تمرين هاي منظم فعاليت بدني به كودكان و نوجوانان كمك مي‌كند تا استخوان ها، عضلات و مفاصل سالمي داشته باشند؛ وزن بدنشان متناسب باشد و نيز فعاليت هاي بدني در عملكرد قلب و ريه نيز تاثير بسزايي دارد. اين امر در ايجاد هماهنگي حركت مشاركت نموده و به پيشگيري و تنظيم اضطراب و افسردگي كمك مي‌كند.
بازيها و ساير انواع فعاليت هاي بدني به نوجوانان اين فرصت را مي‌دهد كه خود باوري و اتكاء به نفس داشته باشند و لذت موفقيت و مشاركت و اتحاد جمعي را احساس كنند. اين اثرات مثبت همچنين به كاهش خطرات ايجاد شده به وسيله روش‌هاي زندگي پر استرس و بي‌تحركي كه در نوجوانان امروزي بسيار شايع است كمك مي‌كند. www.migna.ir پرداختن به فعاليت بدني هدايت شده مي‌تواند باعث پرورش ساير رفتارهاي بهداشتي مثل پرهيز از سيگار، مواد مخدر و رفتارهاي خشونت‌بار گردد و نيز كودكاني كه فعاليت بدني بيشتري دارند نتايج تحصيلي بالاتري نيز كسب كرده‌اند. همچنين بازيهاي گروهي باعث تعامل اجتماعي مثبت مي‌شود. الگوهاي فعاليت بدني كه در دوران كودكي و بلوغ كسب مي‌شوند بيشتر در طول زندگي هر فرد باقي مي‌مانند بنابراين باعث فراهم آمدن پايه‌اي فعال و سالم در زندگي مي‌شوند؛ برعكس، عادات غير سالم مثل زندگي بي‌تحرك، تغذيه نامناسب و سوءمصرف مواد كه در دوران نوجواني به وجود بيايند در دوران بزرگسالي نيز معمولاً ادامه مي يابند. تربيت بدني و ورزش راه گريختن از ناتواني و تنبلي و در نتيجه كسب شادماني است. برنامه فعاليت‌هاي ورزشي، بايد با در نظر گرفتن استعدادهاي ذهني، جسمي و نيازهاي تربيتي كودكان، انتخاب شود تا بيشترين تأثير تربيتي را در پي داشته باشد. برنامه تدويني ورزش بايد داراي ويژگي هاي زير باشد:
1 .متناسب با رشد، نمو و آمادگي جسماني كودك باشد.
2 .همه‌جانبه و وسيع باشد و مهارت‌هاي لازم را در كودكان ايجاد كند.
3 .اوقات فراغت كودكان را در برگيرد تا چنين فرصت هايي را به بيهودگي نگذرانند.
4 .متنوع و متناسب با نيازها، خصوصيات، قدرت و طبيعت كودكان تدوين شود و حركت هاي پايه و اصلي، حركت هايي همراه با آهنگ، شيرينكاريها، بازيهاي گروهي و مسابقه هاي ورزشي را شامل شود.
5 .با توجه به اختلافهاي فردي و استعدادهاي مختلف كودكان تنظيم شود، به طوري كه كودكان ماهر، متوسط، ضعيف و حتي عقب مانده را در بر گيرد.
6 .معنويت، صفات انساني و ارزشهاي تربيتي را در افراد تقويت كند.
7 .متناسب با كارايي بدن و همراه با ايجاد مهارت هاي لازم در افراد باشد.
8 .متضمن پيشرفت تدريجي و قدم به قدم كودكان باشد، چرا كه موفقيت و پيشرفت عامل اساسي تداوم زندگي است.
9 .برنامه آموزش بهداشت و تربيت بدني بايد در كنار هم تدريس شوند زيرا آموزش بهداشت ورزشي در برنامه هاي آموزشي اهميت ويژه‌اي دارد.
كاركردهاي اوقات فراغت
يكي از كاركردهاي اساسي اوقات فراغت، رفع خستگي و تامين استراحت فرد است. كار مداوم بدون صرف زماني براي رفع خستگي موجب پايين آمدن بازده عمل مي‌شود، اما هدف از اين اوقات، بطالت نيست، بلكه زماني است كه فرد به تمدد اعصاب مي‌پردازد و حاصل آن افزايش بازده است.
نياز به تفريح
پس از انجام كار طي ايامي، آدم نياز دارد اوقاتي را صرف تفريح كند. نقل مي‌كنند كه علي عليه‌السلام در روزهاي جمعه بيرون از شهر مدينه و به قصد تفريح مي‌رفتند. تفريح جنبه‌هاي مختلفي براي افراد مي‌تواند داشته باشد.
در اسلام به تفريحات سالم متعددي اشاره شده است كه مي‌توانند نقش موثري در روح و روان فرد داشته باشند. پيامبر اكرم با اشاره به يك تفريح سالم مي‌فرمايند: مسافرت كنيد تا سلامت بمانيد.
شكوفايي استعدادها
استعدادهاي انسان اگر در زمينه و شرايط مساعدي قرار گيرد به فعل تبديل مي‌شوند. از اين نظر شناسايي اين زمينه‌ها در زندگي فرد بسيار مهم است. اوقات فراغت يكي از اين موقعيت‌هاي بسيار مناسب است كه فرد مي‌تواند با استفاده از آن به شناسايي و تقويت استعدادهاي خود بپردازد. مثلا كسي در اين اوقات به نقاشي يا ديگر كارها مي‌پردازد كه استعداد دارد.
رشد اجتماعي فرد
اوقات فرد علاوه بر تاثيرات فردي كه در شخصيت فرد دارد به رشد اجتماعي او نيز كمك مي‌كند. شركت فرد در شبكه‌هاي اجتماعي، موجب بهبود روابط اجتماعي فرد مي‌شود و به پيشرفت اجتماعي او كمك مي‌كند. بسياري از پيشرفت‌هاي فرد با پيشرفت اجتماعي او پيوند تنگاتنگ دارد. اگر فرد داراي بهترين و ارزنده‌ترين استعداد باشد تا زماني كه آنها را در سطح اجتماعي ارائه ندهد، چندان موفق نخواهد بود.
رهنمودهاي عملي براي استفاده از اوقات فراغت
معناي اوقات فراغت به اختيار و آزادي عمل فرد اشاره دارد بنابراين بهتر است فرد در اين اوقات با خيالي آسوده و آزادي عمل كامل، فعاليت مورد نظر را فقط به خاطر خود و دلخواه و حتي بدون توجه به نتايج مادي و غيره انجام دهد. در خصوص پر كردن اوقات فراغت كودكان نيز بايد از تحميل فعاليت دلخواه و مورد علاقه خود به كودكان و نوجوانان پرهيز كنيم. از سرگرمي‌ها و فعاليت‌هاي متنوع استفاده شود، البته نه به صورت فشرده تا موجب خستگي و دلزدگي فرد نشود.
هرچند برخي افراد عمدتا اوقات فراغت را با كارهاي هنري پر مي‌كنند اما اين مساله بستگي زيادي به علاقه و استعداد فرد دارد و چون هدف فرد از برنامه‌ريزي براي اوقات فراغت اجبار نيست، بهتر است با علاقه و استعدادهاي فرد مطابقت داشته باشد.
برخي افراد تمام اوقات فراغت خود را پاي رايانه مي‌گذرانند. اما آنچه توصيه مي‌شود اين كه نبايد ساعات طولاني از وقت افراد و بويژه كودكان و نوجوانان صرف بازي با رايانه شود، زيرا عوارض جسماني، رواني، اجتماعي و فرهنگي زيادي دارد.
صله رحم و ديد و بازديد در اسلام به عنوان يكي از فعاليت‌هاي اوقات فراغت معرفي مي‌شود كه هم آثار مطلوب فردي و هم اجتماعي دارد. در انتخاب فعاليت‌هاي اوقات فراغت از ديگران تقليد نكنيد. افراد از لحاظ ميزان لذتي كه از فعاليت‌ها مي‌برند، متفاوتند. اجازه ندهيد فعاليت‌هاي شما در اوقات فراغت به صورت عادت درآيد كه از فلسفه اساسي برنامه‌ريزي اوقات فراغت ساقط است.
اوقات فراغت یکی از حقوق اساسی کودکان است
اوقات فراغت زمانی است که کودک باید آزادانه به انجام فعالیت‌های مورد علاقه خود بپردازد. تنظیم زمان و فراهم کردن اوقات فراغت برای کودکان به‌عهده بزرگسالان است. برخورداری از اوقات فراغت، یکی از حقوق اساسی کودکان است، در ماده ۳۱ پیمان‌نامه حقوق کودک براین اساس تأکید شده است: (دولت‌های عضو، حق کودک را برای داشتن اوقاع فراغت، آرامش، پرداختن به بازی و فعالیت‌های تفریحی مناسب با سن کودک و مشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی و هنری احترام می‌گذارند و آن را اشاعه می‌دهند و فراهم ساختن فرصت‌های برابر فعالیت‌های فرهنگی و هنری و تفریحی را تشویق می‌کنند). بهره مندی از اوقات فراغت برای همه انسان‌ها به ویژه کودکان به دلایل زیر اهمیت اساسی دارد: کودکان برای رشد خود به تحرک و بازی نیاز دارند. تحرک رمز سلامت کودکان است. بازی‌های پرتحرک سبب تخلیه هیجانی و در نتیجه آرامش کودکان می‌شود.
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهند، کودکانی که در خانه و مهدکودک از تحرک کافی در قالب بازی‌های مناسب برخوردارند آرامش و تمرکز بیشتری دارند بازی سبب شادی و نشاط کودکان می‌شود و آنان را با جهان پیرامون خود همراه و با شوق و شور کودکانه آشنا می‌سازد، بهترین برنامه برای اوقات فراغت کودکان تشویق آن ها به بازی‌های مناسب مورد علاقه آنان است.
ادبیات و فعالیت‌های مربوط به آن: کتاب و قصه‌خوانی، تصویرخوانی و ... در کنار هنرهایی مانند نقاشی، کاردستی، موسیقی، نمایش و... از جمله نیازهای اصلی و زمینه‌های مناسب برای اوقات فراغت کودکان است که پرداختن به آن ها می‌تواند اوقات فراغت دلپذیر، شاد و آموزنده‌ای را برای آن ها فراهم کند. جستجوگری، تجربه کردن، بودن در طبیعت و مشاهده پدیده‌های آن، کشف دنیای پیرامون خود به صورت آزاد و خلاق از جمله فعالیت‌هائی است اگر کودکان به صورت آزاد و دلخواه و نه به شکل اجباری و تحمیلی به آن ها بپردازند اوقات فراغت خود را به صورت سازنده گذرانده اند.
کودکی، سال‌های رشد و بالندگی است و در شکل‌گیری رفتار کودکان، دورانی حساس و تأثیرگذار است، اگر در این سال‌های طلائی بتوانیم زندگی آن ها را با فعالیت‌های مناسب و مورد علاقه آن ها همراه سازیم رشد و سلامت آن ها را تأمین کرده‌ایم.
توجه به علایق کودکان در شکوفائی توانمندی آن ها تأثیر زیادی دارد. اوقات فراغت کودکان را نباید با تحمیل فعالیت‌های مورد علاقه خودمان هدر دهیم. در نظر گرفتن علایق کودکان، انگیزه‌های آن ها را تقویت می‌کند. حق انتخاب را از کودکی به آن ها می‌آموزد، توانائی تصمیم گیری را در آن ها افزایش می‌دهد و احساس ارزشمندی را در آن ها ایجاد می کند. همه این موارد سلامت شخصیت آن ها را سبب می‌شود. با توجه به این ضرورت‌ها برنامه‌ریزی اواقات فراعت کودکان در خانه و مراکز آموزشی یکی از اولویت‌های رشد کودکان است. در این زمینه مشکلاتی نیز وجود دارد که به مهم ترین آن ها همراه با ارائه راه کارهائی مناسب اشاره می‌شود. مفهوم اوقات فراغت هنوز برای بسیاری از والدین و مربیان روشن نیست و به جای در نظر گرفتن علایق کودکان خواست‌های خود را در نظر می گیرند و حتی گاه والدین آرزوهای تحقق نیافته دوران کودکی خود را به‌عنوان فعالیت‌های مناسب به آن ها پیشنهاد و بلکه تحمیل می‌کنند و این امر کاملاً برخلاف مفهوم اوقات فراغت است که به انجام فعالیت‌های مورد علاقه کودکان تأکید دارد. ضرورت برخورداری از اوقات فراغت رأی گروهی از والدین و مربیان مشخص نیست، برخی از والدین اوقاع فراغت را برای کودکانی که به مدرسه می‌روند نوعی وقت گذرانی و مانعی برای درس خواندن به حساب می‌آورند و کودکان خود را به‌خصوص در موقع امتحان از هر فعالیتی منع می‌کنند. در حالی که خستگی ناشی از این روش، یادگیری و بازدهی آموزشی کودکان را کاهش می‌دهد در مهدهای کودک گاه برخی از مربیان به بهانه عقب ماندن (آموزش) کودکان، مانع پرداختن آنان به فعالیت‌های آزاد خلاق می‌شوند و در نتیجه دلزدگی از محیط های آموزشی را از سال‌های اولیه کودکی در آنان ایجاد می‌کنند. مشکلات مالی خانواده و امکانات محدود مراکز آموزشی (مهدکودک و مدرسه) شرایط نامناسبی را برای اوقات فراغت کودکان ایجاد می‌کند. برخی از خانواده‌ها به‌دلیل فقر اقتصادی نمی‌توانند امکانات لازم را برای گذراندن اوقات فراغت به صورت مناسب برای فرزندانشان فراهم سازند. در مراکز آموزشی نیز کمبود امکانات و تعداد زیاد کودکان مانع بهره‌مندی درست آنان از فراغت خود می‌شود. مسئولان نهادهای فرهنگی جامعه وظایف خود را در زمینه فراهم کردن امکانات مناسب اوقات فراغت کودکان به درستی انجام نمی‌دهند. در بسیاری از نقاط محروم شهر حداقل امکانات برای اوقات فراغت کودکان وجود ندارد و یا به‌علت هزینه بالای استفاده از آن ها برای کودکان محروم که تعداد آن ها در جامعه کم نیست، وجود ندارد. در نتیجه فقر اجتماعی در کنار فقر خانوادگی، امکان دسترسی کودکان فقیر را به فعالیت‌های اوقات فراغت از بین می‌برد. برای همه ما بازی کودکان فقیر شهر در کوچه‌ها، خیابان‌ها به ویژه در ماه‌های تابستان صحنه‌هائی آشنایی است که بارها شاهد آن بوده‌ایم. متنوع نبودن فعالیت‌های اوقات فراغت چه در خانواده و چه در مراکز آموزشی، مشکل دیگری است که وجود دارد. براساس بررسی‌های انجام شده، در جامعه ما کودکان بیشترین زمان اوقات فراغت خود را به تماشای برنامه‌های تلویزیون می‌پردازند. علاوه بر آن که محتوای بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی برای کودکان مناسب نیست، اصولاً دیدن این برنامه‌ها کمتر جنبه خلاق و فعال دارد. تنوع برنامه‌های اوقات فراغت با توجه به تفاوت‌های کودکان، سبب بروز توانمندی‌های گوناگون در آنان می‌شود و رشد همه‌جانبه آن ها را موجب می‌گردد. بسیاری از والدین، اسباب‌بازی‌ها و فعالیت‌های مناسب برای گروه‌های سنی کودکان را نمی‌شناسند و این امر سبب افزایش بازی‌ها و اسباب بازی‌های خشونت‌آمیز، نامناسب با سن و توان کودکان، رقابتی و ... می‌شود که به رشد و سلامت آنان آسیب می‌رساند. وجود نگرش‌های تبعیض‌آمیز نسبت به اوقات فراغت پسران و دختران سبب محرومیت بیشتر دختران در استفاده از امکانات و فرصت‌های موجود در زمینه اوقات فراغت در جامعه است. تغییر این نگرش‌ها با آموزش و کار فرهنگی مناسب امکان‌پذیر است. با توجه با امکانات محدود در ارتباط با آموزش خانواده‌ها، این وظیفه برعهده مراکز آموزشی، از مهد تا دبیرستان می‌باشد که با وجود تلاش‌های انجام شده کافی به نظر نمی‌رسد، مگر آن که ارتباط و آموزش خانواده جزء وظایف و اولویت‌های مراکز آموزشی باشد و برای آن برنامه‌های مناسبی تدوین گردد. پدر و مادر و مربیان الگوهای اصلی یادگیری کودکان به شمار می روند اگر آنان در خانواده و مراکز آموزشی فعالیت‌های مناسبی برای اوقاعت فراغت خود داشته باشند کودکان نیز از آن ها می‌آموزند. الگوی شایسته‌ای برای آنان باشیم سخن آخر فراغت به معناي بيكاري نيست، چون در اوقات بيكاري كاري براي انجام دادن نداريد، ولي در اوقات فراغت كارهاي زيادي مي‌توانيد داشته باشيد. هدف از فعاليت‌هاي اوقات فراغت كسب آرامش و تجديد قواي بيشتر است. فرد كاري را نه از روي اجبار و نه به خاطر ماديات انجام مي‌دهد. حال به نظر شما به نظر شما برای داشتن اوقات فراغت سالم چه کارهایی باید انجام داد؟ بهترین تفریحی و کم هزینه ترین تفریحی که همه می تونن در اوقات فراغت در تابستون ازش استفاده کنن چه چیزهایی هست؟
منابع:
1. لس هيوود و همكاران، اوقات فراغت، مترجم محمد احساني
2. مجموعه مقالات اولين كنگره علمي بين المللي تربيت‌بدني و ورزش دانش‌آموزان دختر.
3.زيور ورزش، نشريه ماهانه دفتر فعاليت‌هاي ورزشي وزارت آموزش و پرورش، معاونت پرورشي وتندرستي،شماره 28 و 34.
4 .محمد نبوي، محمود ذكائي، روش تدريس تربيت بدني در مدارس، انتشارات سمت،1380.
5www.tehranedu.com/parvareshi/sport/faaliatebadani2.htm
6 www.dbase.irandoc.ac.ir
7 www.irib.ir/health/html/leisure.htm
www.migna.ir
http://www.jamejamonline.ir
تنوع اين پاسخ‌ها نشان مي‌دهد اوقات فراغت براي افراد مختلف معاني گوناگوني دارد؛ ولي آنچه مسلم است، اوقات فراغت فقط زماني آزاد شده از بار كار نيست؛ بلكه فعاليتي غيراجباري است. فرد در اين اوقات مي‌خواهد كارهايي انجام دهد كه با كمال ميل به آنها علاقه دارد، خواه به منظور استراحت، خواه براي ايجاد تنوع. فراغت شامل فعاليت هايي جدا از اجبار‌هاي شغلي، خانوادگي و اجتماعي است كه در آن فرد فقط به ميل خود عمل مي‌كند. در نتيجه فراغت، كار يا بيكاري نيست، بلكه يك تجربه با ارزش زندگي است و به قول ارسطو، فراغت جدي‌ترين مشغله انسان است.
پركردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان گاه به معضلي جدي براي والدين تبديل مي‌شود. اگر از اوقات فراغت تابستان به خوبي استفاده شود، مي‌تواند به دوراني اثرگذار در زندگي حال و حتي آينده كودكان و نوجوانان تبديل شود، ولي در بسياري از مواقع چنين اتفاقي نمي‌افتد.. تا نيمه هاي شب پاي تلويزيون نشستن، ساعت ها بي‌هدف پشت رايانه بودن، صبح ها تا دير وقت خوابيدن و بخش عمده روز را با كسالت سپري كردن يك مشكل بارز از نحوه گذران اوقات فراغت دانش‌آموزان در شهرهاست.
تحقيقات اجتماعي نشان مي‌دهد يكي از عوامل مهم بزهكاري در نوجوانان خالي بودن اوقات فراغت آنهاست و در اين ايام است كه زمينه هاي پذيرش رفتارهاي ناهنجار، اعتياد و انجام جرايم شكل مي‌گيرد. كمال مطلوب اجتماعي در اين مورد آن است كه تمام وسايل مادي، معنوي و فضاي سالم جهت بهره‌جويي عمومي آماده شود و با حذف زمينه هاي فقر اقتصادي، فرهنگي و تربيتي، انگيزه‌هاي سالم در ميان طبقات مختلف جامعه پرورش يابد. جهت پر كردن اوقات فراغت بچه ها نبايد آنها را با اصرار به كلاس فرستاد، بلكه مي‌توان از خودشان پرسيد كه چه چيزي خستگيشان را برطرف مي‌كند و آنها را به سمت كارهاي مورد علاقه‌شان سوق مي‌دهد. اوقات فراغت به نظر بعضي از والدين و مسئولان چيزي زايد است .طبيعي است كه اگر براي اوقات فراغت بچه‌ها هدف‌گذاري نشود، به طور حتم اين اوقات زايد به نظر مي‌رسد و والدين روزشماري مي‌كنند كه تابستان هرچه زودتر به پايان برسد. برنامه‌ريزي اوقات فراغت نمي‌تواند چيزي مستقل و بي‌ارتباط با ساير اوقات باشد، بلكه بايد در كنار برنامه كلان زندگي، مفيد، راهگشا و زمينه‌ساز باشد. در غير اين صورت خواه ناخواه بخش هايي از عمر پر ارزش انسان در وادي پوچي و بي‌ثمري از بين مي‌رود و صرف كارهاي بيهوده مي‌گردد.
يكي از روش هايي كه مي‌تواند اوقات فراغت افراد جامعه را زير پوشش قرار داده و بسياري از ضعف ها و كمبودهاي جسماني و رواني را رفع و درمان كند، ورزش و تفريحات سالم است. تربيت بدني و ورزش گذشته از جبران ضعف ها و حفظ تندرستي افراد، آنان را براي زندگي، تلاش و اهداف مشترك آماده مي‌سازد. استفاده از بازي در اوقات فراغت فرصتي را براي پيشرفت فرد فراهم مي نمايد.
يكي از مهم‌ترين نعمت ها، نعمت تندرستي و سلامت است كه مي‌تواند در موفقيت انسان عامل مهمي باشد. خانواده و يا در واحد بزرگتر جامعه تنها زماني قادر خواهد بود راه ترقي و تكامل را طي كند كه متشكل از افرادي سالم، باارزش و پاك باشد. نكته مهم اين است كه همه افراد جامعه از كودكان تا بزرگسالان بايد بياموزند كه تندرستي پديده‌اي است كه عوامل مختلفي در حفظ، بقاء و يا از بين رفتن آن دخالت دارند و تربيت بدني عامل بسيار مهم و ارزنده‌اي است كه مي‌تواند به عنوان يك وسيله آموزش عملي و واقعي مفهوم و اعتقاد به تندرستي را در افراد ايجاد نمايد.
در آموزش و پرورش نيز نخستين هدف، رشد ابعاد گوناگون شخصيت فرد از جنبه هاي جسماني، رواني، اجتماعي و معنوي است. ورزش و هدف تربيتي آن، يادگيري مهارت‌هاي رفتاري را باعث مي‌شود و با چنين تعبيري ورزش به عنوان يك وسيله كمك‌كننده عملي، پيوسته با تربيت همراه است. معلمان ورزش بايد كودكان و نوجوانان را تشويق كنند تا در اوقات فراغت به فعاليت هاي ثمربخش و سودمند بپردازند. مربي علاوه بر آموزش بازي و انواع مهارت هاي ورزشي به دانش‌آموزان، بايد فعاليت هاي ورزشي را براي آنها لذت بخش كند، زيرا لذت‌بخش بودن ورزش موجب مي‌شود كه كودكان در اوقات فراغت، خود بخود بدان روآورده و بدين ترتيب در آنها انگيزه استمرار فعاليت هاي ورزشي ايجاد مي‌شود. به هنگام اجراي فعاليت هاي ورزشي در اوقات فراعت، بايد كودكان و نوجوانان را با ورزش هاي گروهي آشنا كرد تا در موقعيت هاي مختلف بتوانند از آن استفاده كنند. آشنايي كودكان و نوجوانان به مقررات ورزشي و اجراي آن در بازي هاي ايام فراغت ضروري است، زيرا لازم است فرصت استقلال فكري و تصميم‌گيري به كودكان داده شود تا در چنين فعاليت هاي مهمي شركت كنند و اِعمال مديريت و همكاري با ديگران را به طور عملي تمرين كنند.
كودك يا نوجوان بايد خود را بشناسد، او مي‌تواند از طريق تجربه هاي صحيح ورزشي، خود را بشناسد و به قدرت ذهني و جسمي خود پي ببرد. در امر تربيت، نه تنها شناخت كودك از ديدگاه مربي مهم است بلكه "خويشتن‌شناسي" كودك از نظر خود و در ارتباط با ديگران اهميت خاصي دارد. خودشناسي موجب مي‌شود كودك بتواند به موفقيت خود در اجتماع و ارتباط با ديگران، بيشتر پي برده و دريابد ديگران او را چگونه مي‌بينند، در نتيجه نسبت به حدود توانايي، استعدادها، قدرت هاي ذهني و جسمي خود شناخت صحيح‌تري پيدا مي‌كند؛ به عبارت ديگر، در شناخت خود به واقعيت نزديكتر مي‌گردد و اين خودشناسي عامل مهم در امر يادگيري است. زماني كه كودك احساس كند او را دوست دارند، به او احترام مي‌گذارند، مورد قبول اطرافيان و نزديكان است و موفقيت هايش بر شكست هايش فزوني دارد، در راه استقرار و پي ريزي خودشناسي مفيد و مطلوب قرار گرفته است. هيچ چيز به اندازه موفقيت، موجبات پيشرفت كودك را فراهم نمي‌آورد و موجب خودشناسي مطلوب او نمي‌شود.
تربيت‌بدني فرصت هاي زيادي براي كودك فراهم مي‌سازد تا او بتواند خود را نشان دهد، در انجام كارها توفيق يابد، حس ابتكار در او تقويت شود و در محدوده تواناييهاي ذهني، جسمي، عاطفي و اجتماعي خود تجارب و پيشرفت هايي به دست آورد. كودكان و نوجوانان از طريق ورزش و تربيت بدني در برابر صفت هاي منفي ايستادگي پيدا خواهند كرد. از آنجا كه سراسر زندگي مبارزه و مسابقه است، اجراي مسابقه و گنجاندن آن در برنامه هاي ورزشي كودكان، نبايد ناديده گرفته شود. مسابقه با همسالان اگر بر مبناي صحيحي برنامه ريزي شده باشد از نظر تربيت و پرورش كودك، مهم و مفيد است. كودكان به طور طبيعي ميل دارند خود را با ديگران مقايسه كنند و نه تنها از آنان باز نمانند بلكه از ديگر همسالان و همكلاسان خود چندين گام جلوتر قرار بگيرند. اين برتري بايد در مسير تربيتي قرار گيرد تا از رقابت‌هاي نادرست، مخرب و مضر جلوگيري به عمل آيد. كاميابي هر كودك بايد با توجه به تواناييهاي خود او سنجيده شود نه نسبت به ديگر كودكان همسن او. بايد به كودكان ياد داد در انجام مسابقه هاي ورزشي، بدون توقع پيروزي حتمي، بيشترين سعي خود را به كار گيرند. اين امر باعث مي‌شود، كودكان در صورت باخت مسابقه، زياد مأيوس نشوند.
تمرين هاي منظم فعاليت بدني به كودكان و نوجوانان كمك مي‌كند تا استخوان ها، عضلات و مفاصل سالمي داشته باشند؛ وزن بدنشان متناسب باشد و نيز فعاليت هاي بدني در عملكرد قلب و ريه نيز تاثير بسزايي دارد. اين امر در ايجاد هماهنگي حركت مشاركت نموده و به پيشگيري و تنظيم اضطراب و افسردگي كمك مي‌كند.
بازيها و ساير انواع فعاليت هاي بدني به نوجوانان اين فرصت را مي‌دهد كه خود باوري و اتكاء به نفس داشته باشند و لذت موفقيت و مشاركت و اتحاد جمعي را احساس كنند. اين اثرات مثبت همچنين به كاهش خطرات ايجاد شده به وسيله روش‌هاي زندگي پر استرس و بي‌تحركي كه در نوجوانان امروزي بسيار شايع است كمك مي‌كند. www.migna.ir پرداختن به فعاليت بدني هدايت شده مي‌تواند باعث پرورش ساير رفتارهاي بهداشتي مثل پرهيز از سيگار، مواد مخدر و رفتارهاي خشونت‌بار گردد و نيز كودكاني كه فعاليت بدني بيشتري دارند نتايج تحصيلي بالاتري نيز كسب كرده‌اند. همچنين بازيهاي گروهي باعث تعامل اجتماعي مثبت مي‌شود. الگوهاي فعاليت بدني كه در دوران كودكي و بلوغ كسب مي‌شوند بيشتر در طول زندگي هر فرد باقي مي‌مانند بنابراين باعث فراهم آمدن پايه‌اي فعال و سالم در زندگي مي‌شوند؛ برعكس، عادات غير سالم مثل زندگي بي‌تحرك، تغذيه نامناسب و سوءمصرف مواد كه در دوران نوجواني به وجود بيايند در دوران بزرگسالي نيز معمولاً ادامه مي يابند. تربيت بدني و ورزش راه گريختن از ناتواني و تنبلي و در نتيجه كسب شادماني است. برنامه فعاليت‌هاي ورزشي، بايد با در نظر گرفتن استعدادهاي ذهني، جسمي و نيازهاي تربيتي كودكان، انتخاب شود تا بيشترين تأثير تربيتي را در پي داشته باشد. برنامه تدويني ورزش بايد داراي ويژگي هاي زير باشد:
1 .متناسب با رشد، نمو و آمادگي جسماني كودك باشد.
2 .همه‌جانبه و وسيع باشد و مهارت‌هاي لازم را در كودكان ايجاد كند.
3 .اوقات فراغت كودكان را در برگيرد تا چنين فرصت هايي را به بيهودگي نگذرانند.
4 .متنوع و متناسب با نيازها، خصوصيات، قدرت و طبيعت كودكان تدوين شود و حركت هاي پايه و اصلي، حركت هايي همراه با آهنگ، شيرينكاريها، بازيهاي گروهي و مسابقه هاي ورزشي را شامل شود.
5 .با توجه به اختلافهاي فردي و استعدادهاي مختلف كودكان تنظيم شود، به طوري كه كودكان ماهر، متوسط، ضعيف و حتي عقب مانده را در بر گيرد.
6 .معنويت، صفات انساني و ارزشهاي تربيتي را در افراد تقويت كند.
7 .متناسب با كارايي بدن و همراه با ايجاد مهارت هاي لازم در افراد باشد.
8 .متضمن پيشرفت تدريجي و قدم به قدم كودكان باشد، چرا كه موفقيت و پيشرفت عامل اساسي تداوم زندگي است.
9 .برنامه آموزش بهداشت و تربيت بدني بايد در كنار هم تدريس شوند زيرا آموزش بهداشت ورزشي در برنامه هاي آموزشي اهميت ويژه‌اي دارد.
كاركردهاي اوقات فراغت
يكي از كاركردهاي اساسي اوقات فراغت، رفع خستگي و تامين استراحت فرد است. كار مداوم بدون صرف زماني براي رفع خستگي موجب پايين آمدن بازده عمل مي‌شود، اما هدف از اين اوقات، بطالت نيست، بلكه زماني است كه فرد به تمدد اعصاب مي‌پردازد و حاصل آن افزايش بازده است.
نياز به تفريح
پس از انجام كار طي ايامي، آدم نياز دارد اوقاتي را صرف تفريح كند. نقل مي‌كنند كه علي عليه‌السلام در روزهاي جمعه بيرون از شهر مدينه و به قصد تفريح مي‌رفتند. تفريح جنبه‌هاي مختلفي براي افراد مي‌تواند داشته باشد.
در اسلام به تفريحات سالم متعددي اشاره شده است كه مي‌توانند نقش موثري در روح و روان فرد داشته باشند. پيامبر اكرم با اشاره به يك تفريح سالم مي‌فرمايند: مسافرت كنيد تا سلامت بمانيد.
شكوفايي استعدادها
استعدادهاي انسان اگر در زمينه و شرايط مساعدي قرار گيرد به فعل تبديل مي‌شوند. از اين نظر شناسايي اين زمينه‌ها در زندگي فرد بسيار مهم است. اوقات فراغت يكي از اين موقعيت‌هاي بسيار مناسب است كه فرد مي‌تواند با استفاده از آن به شناسايي و تقويت استعدادهاي خود بپردازد. مثلا كسي در اين اوقات به نقاشي يا ديگر كارها مي‌پردازد كه استعداد دارد.
رشد اجتماعي فرد
اوقات فرد علاوه بر تاثيرات فردي كه در شخصيت فرد دارد به رشد اجتماعي او نيز كمك مي‌كند. شركت فرد در شبكه‌هاي اجتماعي، موجب بهبود روابط اجتماعي فرد مي‌شود و به پيشرفت اجتماعي او كمك مي‌كند. بسياري از پيشرفت‌هاي فرد با پيشرفت اجتماعي او پيوند تنگاتنگ دارد. اگر فرد داراي بهترين و ارزنده‌ترين استعداد باشد تا زماني كه آنها را در سطح اجتماعي ارائه ندهد، چندان موفق نخواهد بود.
رهنمودهاي عملي براي استفاده از اوقات فراغت
معناي اوقات فراغت به اختيار و آزادي عمل فرد اشاره دارد بنابراين بهتر است فرد در اين اوقات با خيالي آسوده و آزادي عمل كامل، فعاليت مورد نظر را فقط به خاطر خود و دلخواه و حتي بدون توجه به نتايج مادي و غيره انجام دهد. در خصوص پر كردن اوقات فراغت كودكان نيز بايد از تحميل فعاليت دلخواه و مورد علاقه خود به كودكان و نوجوانان پرهيز كنيم. از سرگرمي‌ها و فعاليت‌هاي متنوع استفاده شود، البته نه به صورت فشرده تا موجب خستگي و دلزدگي فرد نشود.
هرچند برخي افراد عمدتا اوقات فراغت را با كارهاي هنري پر مي‌كنند اما اين مساله بستگي زيادي به علاقه و استعداد فرد دارد و چون هدف فرد از برنامه‌ريزي براي اوقات فراغت اجبار نيست، بهتر است با علاقه و استعدادهاي فرد مطابقت داشته باشد.
برخي افراد تمام اوقات فراغت خود را پاي رايانه مي‌گذرانند. اما آنچه توصيه مي‌شود اين كه نبايد ساعات طولاني از وقت افراد و بويژه كودكان و نوجوانان صرف بازي با رايانه شود، زيرا عوارض جسماني، رواني، اجتماعي و فرهنگي زيادي دارد.
صله رحم و ديد و بازديد در اسلام به عنوان يكي از فعاليت‌هاي اوقات فراغت معرفي مي‌شود كه هم آثار مطلوب فردي و هم اجتماعي دارد. در انتخاب فعاليت‌هاي اوقات فراغت از ديگران تقليد نكنيد. افراد از لحاظ ميزان لذتي كه از فعاليت‌ها مي‌برند، متفاوتند. اجازه ندهيد فعاليت‌هاي شما در اوقات فراغت به صورت عادت درآيد كه از فلسفه اساسي برنامه‌ريزي اوقات فراغت ساقط است.
اوقات فراغت یکی از حقوق اساسی کودکان است اوقات فراغت زمانی است که کودک باید آزادانه به انجام فعالیت‌های مورد علاقه خود بپردازد. تنظیم زمان و فراهم کردن اوقات فراغت برای کودکان به‌عهده بزرگسالان است. برخورداری از اوقات فراغت، یکی از حقوق اساسی کودکان است، در ماده ۳۱ پیمان‌نامه حقوق کودک براین اساس تأکید شده است: (دولت‌های عضو، حق کودک را برای داشتن اوقاع فراغت، آرامش، پرداختن به بازی و فعالیت‌های تفریحی مناسب با سن کودک و مشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی و هنری احترام می‌گذارند و آن را اشاعه می‌دهند و فراهم ساختن فرصت‌های برابر فعالیت‌های فرهنگی و هنری و تفریحی را تشویق می‌کنند). بهره مندی از اوقات فراغت برای همه انسان‌ها به ویژه کودکان به دلایل زیر اهمیت اساسی دارد: کودکان برای رشد خود به تحرک و بازی نیاز دارند. تحرک رمز سلامت کودکان است. بازی‌های پرتحرک سبب تخلیه هیجانی و در نتیجه آرامش کودکان می‌شود.
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهند، کودکانی که در خانه و مهدکودک از تحرک کافی در قالب بازی‌های مناسب برخوردارند آرامش و تمرکز بیشتری دارند بازی سبب شادی و نشاط کودکان می‌شود و آنان را با جهان پیرامون خود همراه و با شوق و شور کودکانه آشنا می‌سازد، بهترین برنامه برای اوقات فراغت کودکان تشویق آن ها به بازی‌های مناسب مورد علاقه آنان است.
ادبیات و فعالیت‌های مربوط به آن: کتاب و قصه‌خوانی، تصویرخوانی و ... در کنار هنرهایی مانند نقاشی، کاردستی، موسیقی، نمایش و... از جمله نیازهای اصلی و زمینه‌های مناسب برای اوقات فراغت کودکان است که پرداختن به آن ها می‌تواند اوقات فراغت دلپذیر، شاد و آموزنده‌ای را برای آن ها فراهم کند. جستجوگری، تجربه کردن، بودن در طبیعت و مشاهده پدیده‌های آن، کشف دنیای پیرامون خود به صورت آزاد و خلاق از جمله فعالیت‌هائی است اگر کودکان به صورت آزاد و دلخواه و نه به شکل اجباری و تحمیلی به آن ها بپردازند اوقات فراغت خود را به صورت سازنده گذرانده اند.
کودکی، سال‌های رشد و بالندگی است و در شکل‌گیری رفتار کودکان، دورانی حساس و تأثیرگذار است، اگر در این سال‌های طلائی بتوانیم زندگی آن ها را با فعالیت‌های مناسب و مورد علاقه آن ها همراه سازیم رشد و سلامت آن ها را تأمین کرده‌ایم.
توجه به علایق کودکان در شکوفائی توانمندی آن ها تأثیر زیادی دارد. اوقات فراغت کودکان را نباید با تحمیل فعالیت‌های مورد علاقه خودمان هدر دهیم. در نظر گرفتن علایق کودکان، انگیزه‌های آن ها را تقویت می‌کند. حق انتخاب را از کودکی به آن ها می‌آموزد، توانائی تصمیم گیری را در آن ها افزایش می‌دهد و احساس ارزشمندی را در آن ها ایجاد می کند. همه این موارد سلامت شخصیت آن ها را سبب می‌شود. با توجه به این ضرورت‌ها برنامه‌ریزی اواقات فراعت کودکان در خانه و مراکز آموزشی یکی از اولویت‌های رشد کودکان است. در این زمینه مشکلاتی نیز وجود دارد که به مهم ترین آن ها همراه با ارائه راه کارهائی مناسب اشاره می‌شود. مفهوم اوقات فراغت هنوز برای بسیاری از والدین و مربیان روشن نیست و به جای در نظر گرفتن علایق کودکان خواست‌های خود را در نظر می گیرند و حتی گاه والدین آرزوهای تحقق نیافته دوران کودکی خود را به‌عنوان فعالیت‌های مناسب به آن ها پیشنهاد و بلکه تحمیل می‌کنند و این امر کاملاً برخلاف مفهوم اوقات فراغت است که به انجام فعالیت‌های مورد علاقه کودکان تأکید دارد. ضرورت برخورداری از اوقات فراغت رأی گروهی از والدین و مربیان مشخص نیست، برخی از والدین اوقاع فراغت را برای کودکانی که به مدرسه می‌روند نوعی وقت گذرانی و مانعی برای درس خواندن به حساب می‌آورند و کودکان خود را به‌خصوص در موقع امتحان از هر فعالیتی منع می‌کنند. در حالی که خستگی ناشی از این روش، یادگیری و بازدهی آموزشی کودکان را کاهش می‌دهد در مهدهای کودک گاه برخی از مربیان به بهانه عقب ماندن (آموزش) کودکان، مانع پرداختن آنان به فعالیت‌های آزاد خلاق می‌شوند و در نتیجه دلزدگی از محیط های آموزشی را از سال‌های اولیه کودکی در آنان ایجاد می‌کنند. مشکلات مالی خانواده و امکانات محدود مراکز آموزشی (مهدکودک و مدرسه) شرایط نامناسبی را برای اوقات فراغت کودکان ایجاد می‌کند. برخی از خانواده‌ها به‌دلیل فقر اقتصادی نمی‌توانند امکانات لازم را برای گذراندن اوقات فراغت به صورت مناسب برای فرزندانشان فراهم سازند. در مراکز آموزشی نیز کمبود امکانات و تعداد زیاد کودکان مانع بهره‌مندی درست آنان از فراغت خود می‌شود. مسئولان نهادهای فرهنگی جامعه وظایف خود را در زمینه فراهم کردن امکانات مناسب اوقات فراغت کودکان به درستی انجام نمی‌دهند. در بسیاری از نقاط محروم شهر حداقل امکانات برای اوقات فراغت کودکان وجود ندارد و یا به‌علت هزینه بالای استفاده از آن ها برای کودکان محروم که تعداد آن ها در جامعه کم نیست، وجود ندارد. در نتیجه فقر اجتماعی در کنار فقر خانوادگی، امکان دسترسی کودکان فقیر را به فعالیت‌های اوقات فراغت از بین می‌برد. برای همه ما بازی کودکان فقیر شهر در کوچه‌ها، خیابان‌ها به ویژه در ماه‌های تابستان صحنه‌هائی آشنایی است که بارها شاهد آن بوده‌ایم. متنوع نبودن فعالیت‌های اوقات فراغت چه در خانواده و چه در مراکز آموزشی، مشکل دیگری است که وجود دارد. براساس بررسی‌های انجام شده، در جامعه ما کودکان بیشترین زمان اوقات فراغت خود را به تماشای برنامه‌های تلویزیون می‌پردازند. علاوه بر آن که محتوای بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی برای کودکان مناسب نیست، اصولاً دیدن این برنامه‌ها کمتر جنبه خلاق و فعال دارد. تنوع برنامه‌های اوقات فراغت با توجه به تفاوت‌های کودکان، سبب بروز توانمندی‌های گوناگون در آنان می‌شود و رشد همه‌جانبه آن ها را موجب می‌گردد. بسیاری از والدین، اسباب‌بازی‌ها و فعالیت‌های مناسب برای گروه‌های سنی کودکان را نمی‌شناسند و این امر سبب افزایش بازی‌ها و اسباب بازی‌های خشونت‌آمیز، نامناسب با سن و توان کودکان، رقابتی و ... می‌شود که به رشد و سلامت آنان آسیب می‌رساند. وجود نگرش‌های تبعیض‌آمیز نسبت به اوقات فراغت پسران و دختران سبب محرومیت بیشتر دختران در استفاده از امکانات و فرصت‌های موجود در زمینه اوقات فراغت در جامعه است. تغییر این نگرش‌ها با آموزش و کار فرهنگی مناسب امکان‌پذیر است. با توجه با امکانات محدود در ارتباط با آموزش خانواده‌ها، این وظیفه برعهده مراکز آموزشی، از مهد تا دبیرستان می‌باشد که با وجود تلاش‌های انجام شده کافی به نظر نمی‌رسد، مگر آن که ارتباط و آموزش خانواده جزء وظایف و اولویت‌های مراکز آموزشی باشد و برای آن برنامه‌های مناسبی تدوین گردد. پدر و مادر و مربیان الگوهای اصلی یادگیری کودکان به شمار می روند اگر آنان در خانواده و مراکز آموزشی فعالیت‌های مناسبی برای اوقاعت فراغت خود داشته باشند کودکان نیز از آن ها می‌آموزند. الگوی شایسته‌ای برای آنان باشیم سخن آخر فراغت به معناي بيكاري نيست، چون در اوقات بيكاري كاري براي انجام دادن نداريد، ولي در اوقات فراغت كارهاي زيادي مي‌توانيد داشته باشيد. هدف از فعاليت‌هاي اوقات فراغت كسب آرامش و تجديد قواي بيشتر است. فرد كاري را نه از روي اجبار و نه به خاطر ماديات انجام مي‌دهد. حال به نظر شما به نظر شما برای داشتن اوقات فراغت سالم چه کارهایی باید انجام داد؟ بهترین تفریحی و کم هزینه ترین تفریحی که همه می تونن در اوقات فراغت در تابستون ازش استفاده کنن چه چیزهایی هست؟
منابع:
1. لس هيوود و همكاران، اوقات فراغت، مترجم محمد احساني
2. مجموعه مقالات اولين كنگره علمي بين المللي تربيت‌بدني و ورزش دانش‌آموزان دختر.
3.زيور ورزش، نشريه ماهانه دفتر فعاليت‌هاي ورزشي وزارت آموزش و پرورش، معاونت پرورشي وتندرستي،شماره 28 و 34.
4 .محمد نبوي، محمود ذكائي، روش تدريس تربيت بدني در مدارس، انتشارات سمت،1380.
5www.tehranedu.com/parvareshi/sport/faaliatebadani2.htm
6 www.dbase.irandoc.ac.ir
7 www.irib.ir/health/html/leisure.htm
www.migna.ir
http://www.jamejamonline.ir
