مروری بر وضعیت «امور پرورشی مدارس» از آغاز تا کنون

هشتم اسفند 1359، نهاد امور تربیتی در مدارس کشور به همت شهیدان رجایی و باهنر تأسیس شد؛ این نهاد از بدو شکل‌گیری تا به امروز مجموعه وسیعی از عملکردها و وظایف متعدد و گوناگونی را به عهده داشته است و تحقق امر تربیت را منوط به حضور مربی و فعالیت‌های رسمی غیر کلاسی در کنار آموزش‌های کلاسی می‌داند.

تربیت و ادب‌آموزی در جامعه از دیرزمان مورد توجه بوده است؛ از پیدایش ابتدایی‌ترین کلاس‌های درس در مکتبخانه‌ها تا سیر تکاملی امروزی همواره آموزش در کنار پرورش و همسان و همزاد یکدیگر قرار داشته است.

با نگاه به اهداف و اصول ایجاد نهاد امورتربیتی، علل اصلی تشکیل این نهاد انقلابی، عبارتند از انتقال ارزش‌های دینی و فرهنگی انقلاب اسلامی به مدارس، تربیت و بازسازی دانش‌آموزان در فضایی انقلابی و اسلامی، زمینه سازی برای ورود نگرش‌های دینی و ارزش‌های انقلاب اسلامی به نظام آموزش و پرورش و حفظ مدارس از آفات فرهنگی، سیاسی و شناخت و پرورش استعدادهای دانش‌آموزان در رشد دینی، عقلی، اجتماعی و عاطفی آنان و حفظ ارزشهاست.

بنابراین مهم‌ترین اهداف تشکیل امور تربیتی را می‌توان حراست هوشمندانه از مرزهای اعتقادی، حفظ دستاوردها و تبیین ارزش‌های انقلاب در مدارس دانست و این مجموعه در طی سال‌های شکل‌گیری خود تلاش گسترده‌ای را در جهت رفع کاستی‌ها و پرورش مذهبی و انقلابی دانش‌آموزان به انجام رسانده است.

به یاد داشته باشیم فعالیت‌های امور تربیتی باید همراه و هم قدم با نظام پرورشی پویا و به روز باشد تا بتواند نسبت به رسالت و نقش خویش و اهداف بنیادین این نهاد تأثیرگذار جامعه عمل بپوشاند و به همین دلایل است که طرح امور تربیتی همه ارکان آموزش و پرورش را با محوریت معلمان، کتاب‌های درسی، نظام ارزشیابی، خانواده و دانش‌آموز در برمی‌گیرد.

برگزاری و تشکیل گروه‌های سرود و تئاتر دانش‌آموزی، تزئین محافل آموزشی با نمادهای پیروزی انقلاب اسلامی و ده‌ها فعالیت این چنینی گواه تغییرات شگرف در فعالیت‌های پرورشی بود؛ از پس این نگرش‌ها و فعالیت‌ها بوده که هزاران استعداد هنری از دل مدارس به جامعه معرفی شد و میدان شکوفایی و رقابت دانش‌آموزی در قاب نوشتار و گفتار و در مناسبت‌های ملی و دینی تجلی پیدا کرد.

این همه فعالیت‌ انجام شده در طول چند دهه در مدارس همگی قابل ستایش و احترام است، فارغ از اینکه در مقطعی، تشکل امور تربیتی در مدارس و نظام آموزش و پرورش مورد فراموشی قرار گرفت و در سال 80 انحلال آن رقم خورد اما با درایت و هوشیاری مقام معظم رهبری، قانون احیای معاونت پرورشی در سال 84 به تصویب مجلس رسید و در سال 85 به تأیید شورای نگهبان رسید و در حال حاضر معاونت پرورشی در وزارت آموزش و پرورش تنها معاونتی است که قانون مجلس را داراست.


* فعالیت‌های فرهنگی و پرورشی در گذر زمان
مهدی علی‌اکبرزاده مدیرکل فرهنگی و هنری وزارت آموزش‌ و پرورش در گفت‌وگو با فارس، در پاسخ به این پرسش که «فعالیت‌های امور تربیتی در مدارس چقدر به‌روز است؟»، اظهار داشت: در برنامه‌های فرهنگی و هنری و فعالیت‌های اردویی تمام تلاش بر این است که آنچه دانش‌آموزان متناسب با اقتضائات روز می‌خواهند، در شرایط کنونی در اختیار آنها قرار گیرد.

وی ادامه داد: در خصوص فعالیت‌های فرهنگی و هنری تلاش شده است رشته‌های جدید متناسب با نیازهای دانش‌آموزان برای مسابقات ایجاد شود؛ برای نمونه در مسابقات 8 گانه، رشته‌هایی مانند وبلاگ‌نویسی، طراحی بازی‌های رایانه‌ای و طراحی نشریه الکترونیکی نداشتیم، اما در حال حاضر این رشته‌ها متناسب با پیشرفت و دانش اطلاعات فناوری در بین رشته‌ها گنجانده شده است و زمینه‌ای برای شرکت دانش‌آموزان در این مسابقات و شناسایی استعداد و محک زدن آنها می‌شود.

علی‌اکبرزاده افزود: در خصوص فعالیت کانون‌های فرهنگی و تربیتی، رشته‌های جدید را متناسب با نیاز دانش‌آموزان در این کانون‌ها ایجاد کرده‌ایم و با توجه به اینکه مفیدترین وظیفه‌ای که کانون‌ها انجام می‌دهند مربوط به غنی کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان است، هر سال با شعار «یک دانش‌آموز، یک مهارت» سعی می‌کنیم، مهارت‌های روز را برای دانش‌آموزان در فضاهای پرورشی مهیا کنیم تا دانش‌آموزان در آن شرکت کرده، رشته موردعلاقه خود را آموزش ببینند و مهارتی را فرا گیرند.

مدیرکل فرهنگی و هنری وزارت آموزش‌ و پرورش با اشاره به اردوگاه‌ها گفت: ‌در جامعه کنونی و پیشرفت فناوری، دانش‌آموزان فضاهای پرورشی را می‌خواهند که آنها را از این‌جهت تغذیه فکری دهد، بنابراین سعی می‌کنیم در اردوگاه‌ها، فضاهایی را تدارک ببینیم که این نیاز دانش‌آموزان را برطرف کند.

وی اضافه کرد: برای نمونه سعی می‌شود سایت‌های مختلف رایانه ایجاد شود تا از این طریق دانش‌آموزان در آنجا فعالیت‌های فنی و مهارتی داشته باشند و فضاهایی ایجاد کرده‌ایم تا آنها با بازی‌های به‌روز مواجه شوند.

علی‌اکبرزاده تصریح کرد: برای نمونه سعی شده است بازی‌هایی مثل پینت‌بال را در بعضی اردوگاه‌ها که به‌روز هستند، داشته باشیم یا اردوگاه‌ها به سیستم تیراندازی الکترونیکی مجهز شوند و دانش‌آموزان با ابزار روز با این مهارت موردعلاقه آشنا شوند؛ البته در کل کشور این بازی‌ها اجرا نمی‌شود و تنها در برخی از اردوگاه‌ها اجرا شده است.

مدیرکل فرهنگی و هنری وزارت آموزش‌ و پرورش با بیان اینکه آموزش‌های مهارتی در 1200 کانون ما توصیه شده است، گفت: در 800 تا 900 کانون این آموزش‌ها عملیاتی شده است و به‌طور آزمایشی در چند اردوگاه دانش‌آموزی، بازی پینت‌بال را سفارش داده‌ایم که در حال اجراست.

وی با اشاره به فضاهای اردوگاه‌ها افزود: باید متناسب با نیازهای دانش‌آموزان اردوگاه‌ها را تجهیز کنیم؛ برای نمونه نمازخانه و مسجد اردوگاه به شکلی رنگ‌آمیزی شود که متناسب با سلایق و علاقه امروزی دانش‌آموزان باشد.

باید بپذیریم امروز به دلیل اقتضائات فکری و روحی نوجوانان و جوانان که برگرفته از شرایط حاکم بر جامعه‌ است نیازمند بازنگری در روش‌های تربیتی مدارس و محافل علمی خود هستیم.

در کنار رشد روز افزون فناوری‌های ارتباطی و مجازی در جامعه و توجه به نکات مثبت آن، رواج این فناوری‌ها به خصوص در بین نوجوانان و جوانان، این پدیده‌ها را مانند شمشیر دولبه‌ای نشان می‌دهد که در صورت عدم مدیریت، عواقب بسیار سوئی را به دنبال دارد.

وابستگی شدید دانش‌آموزان به گوشی‌های همراه هوشمند، صفحات اینستاگرام، تلگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی، تمایلات و دل مشغولی‌های جدیدی را برای نوجوانان ایجاد کرده است؛ دنیای دیگری که در آن همه چیز در دسترس است و این در دسترس یودن، در صورت عدم هدایت و کنترل صحیح، می‌تواند عواقب ناگواری را در پی داشته باشد و بر این اساس ضرورت برنامه ریزی حساب شده در این مسیر به خوبی احساس می‌شود.


*سلیمی: آموزش و پرورش عمدتاً منحصر به بخش آموزش شده است
حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا سلیمی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این پرسش که «آیا امور تربیتی و روش‌های آن در آموزش و پرورش موفق بوده است؟»،‌ اظهار داشت: امور تربیتی با هدف هویت بخشی به دانش‌آموزان و هویت اسلامی ـ‌ ایرانی شکل گرفت.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد در طول زمان فعالیت‌های امور تربیتی به مرور با یک کندی مواجه شده است؛ درگذشته انگیزه بیشتری در بخش امور تربیتی مشاهده می‌کردیم اما متأسفانه امروز آن انگیزه‌ها رو به افول نهاده است.

سلیمی افزود: نباید به اقدامات شکلی و آماری اکتفا کنیم؛ چرا که واقعیت این است که هدف ما هویت‌بخشی دینی، اسلامی و ایرانی به دانش‌آموزان بوده است و اینکه در این بخش چقدر موفق بوده‌ایم، خروجی آموزش و پرورش این را نشان می‌دهد که در حدی که باید، موفق نشده‌ایم و نیاز به تلاش بیشتری در این راستا داریم.

عضو کمیسیون آموزش مجلس تصریح کرد: محدودسازی در فعالیت‌های امور تربیتی با اقدامات ظاهری نمی‌تواند تکاپوی نیازهای واقعی نوجوانان و جوانان باشد؛‌ یکی از مشکلات این بوده است که امروز نگاه به امور تربیتی به عنوان یک نگاه دست دوم مطرح است و امور تربیتی را به عنوان اولویت اول در آموزش و پرورش به حساب نمی‌آوریم.

وی خاطر نشان کرد: آموزش و پرورش عمدتاً منحصر به بخش آموزش شده و «پرورش» در آموزش و پرورش به کما رفته است که این نگاه باید عوض شود.

با عنایت به مجموعه فعالیت‌های انجام شده در طول 3 دهه که از عمر امور تربیتی در مدارس می‌گذرد و توجه به اقدامات و برنامه‌ریزی‌های مختلف صورت گرفته در ارکان نظام فرهنگی و پرورشی که قابل ستایش است، باید بدانیم دوران نگا‌ه‌های بسته و قالب‌های خشک و رسمی به سر آمده است.

در عصر انفجار اطلاعات، پیروز میدان تبلیغ، شناختن صحیح مخاطبان و پردازش اصولی نیازها و خواسته‌های آنان است؛ تبیین ناپخته اصول و اهداف دینی و انقلابی برای نسل تشنه و علاقه‌مند نوجوان جامعه و نگاه سلیقه‌ای و به دور از کار کارشناسی نه تنها بازدهی نداشته بلکه دلزدگی و بیزاری در نسل چهارم انقلاب ایجاد می‌کند.

امروز در عصری به سر می‌بریم که سودای دانستن و ابزارهای نوین ارتباطی در دورترین نقاط کشور رسوخ کرده است و راه‌های نوین ارتباطی مانند شبکه‌های اجتماعی مختلف، وبلاگ‌نویسی و رسانه‌های مجازی همه و همه میدان یکه‌تازی و انتقال داده‌های مختلفند.

پیروز میدان، ابزار و ساختاری است که با اتکا به دانش بومی و تلفیق درست با علوم روز و استفاده صحیح از نظرات صائب متخصصان و کارشناسان امور تربیتی، روانشناسان تعلیم و تربیت و بازشناسی علائق و نیازهای دانش‌آموزان سعی در انجام فعالیت‌های تربیتی کند.


* صافی: در مدرسه نمره بیست را به دانش‌آموزی بدهید که 6 بُعد او تربیت شده است
احمد صافی پیشکسوت تعلیم و تربیت در خصوص امور تربیتی در آموزش و پرورش اظهار داشت: دشوارترین و ظریف‌ترین کارها بحث تربیت است؛ چرا که محور و موضوع تربیت در مدارس دانش‌آموز است و دانش‌آموز هسته اصلی جریان تعلیم و تربیت را تشکیل می‌دهد و به این دلیل نیز تربیت کردن کار دشواری است.

وی ادامه داد: تربیت مراقبت از جریان رشد است و رشد بهترین بحثی است که امروز در جهان مطرح است و کسانی که می‌توانند به رشد انسان کمک کنند، مربیان هستند؛ مربی و معلم می‌تواند هماهنگ با هم و یا نقش‌های خاصی را جدا از هم ایفا کنند.

صافی افزود: به همین دلیل می‌گویند کار تربیت قیمتی کردن دست و مغز انسان است؛‌ اگر خطاط، نقاش و صنعتگر برجسته می‌خواهیم باید دست انسان را قیمتی کنیم و اگر فیزیک‌دان، شیمی‌دان، ریاضی‌دان، هنرمند، شاعر و پزشک، مدیر، پدر و مادر خوب می‌خواهیم باید فضا را برای این افراد مساعد کنیم.

پیشکسوت تعلیم و تربیت یادآور شد: تربیت می‌تواند تربیت اجتماعی باشد یا تربیت عاطفی، اخلاقی، سیاسی و به معنی پرورش علمی باشد؛ به همین دلیل تأکید شده است باید کاری کنیم، تربیت در آموزش و پرورش اساس شود.

وی اضافه کرد: عده‌ای معتقدند آموزش پیش‌نیاز تربیت است؛ یعنی از طریق آموزش می‌توانیم زمینه‌ای فراهم کنیم تا فرد تربیت شود و برای اینکه کسانی تربیت شوند نیاز به مربیانی داریم که این کار را انجام دهند.

صافی گفت: در مراکز تربیت معلم رشته‌های متعددی درست شد که یکی از رشته‌ها تربیت مربی امور تربیتی بود.
پیشکسوت تعلیم و تربیت تأکید کرد: مهمترین نقش مربیان امور تربیتی این بوده است که دانش‌آموزان را به مراسم مذهبی تشویق کنند و ارتباط آنها را با خالق هستی تقویت کنند و در اردوهای مختلف، استعدادهای دانش‌آموزان را شکوفا کنند؛ چرا که اوقات فراغت آنها بسیار مهم است.
وی تصریح کرد: دستگاه تعلیم و تربیت برای اینکه بتواند بر اوقات فراغت آنها تکیه کند، احتیاج به مربی دارد و یکی از مهمترین نقش مربیان این است که اوقات فراغت دانش‌آموزان را تضمین کنند.

صافی با بیان اینکه هر کسی در آموزش و پرورش آمده است فعالیت و زحمت کشیده است، چه آنهایی که در آموزش کار کرده‌اند و چه افرادی در کار تربیت بوده اند، افزود: مهمترین نقشی که می‌توان ایفا کرد اجتماعی کردن دانش‌آموزان است.

پیشکسوت تعلیم و تربیت گفت: اگر بتوانیم دانش‌آموزان را اجتماعی کنیم بزرگ‌ترین نقش را داشته‌ایم؛ بنده وقتی برای معلمان و مربیان صحبت می‌کنم می‌گویم در مدرسه نمره بیست را به دانش‌آموزی بدهید که 6 بُعد او تربیت شده است.

وی خاطر نشان کرد: یکی از این بُعدها تربیت بدنی است، دیگری رشد عاطفی، رشد اجتماعی، اخلاقی، مذهبی و رشد علمی است و باید دست‌های آنها را قیمتی کنیم و حرف دانش‌آموزان این است که ای پدر و مادر و مربی دوستت داریم و تکریمت می‌کنیم؛ چرا که تو می‌توانی زمینه‌سازی کنی که ما چگونه زیستن، اندیشیدن و اجتماعی شدن را یاد بگیریم و چگونه بتوانیم موفق شویم.

و در آخر، یادمان باشد اگر به معلم امور تربیتی به عنوان حیاط خلوت نظام تعلیم و تربیت و کلاس پرکن ساعات اضافه مدارس نگاه کنیم، فرار از کلاس درس و سرگرمی بدون هدف دانش‌آموز در زنگ پرورشی و بطالت گذراندن آن کوچک‌ترین تاوان بی‌توجهی ما برای امر بی‌بدیل امور تربیتی در مدارس است.