پيامدهاي گرايش جوانان به دوستيهاي مجازي
آنچه در ادامه میآید بخش دوم از دلایل گرایش جوانان به دوستیهای اینترنتی است که توسط حجتالاسلام احمدرضا دردشتی از کارشناسان مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم به رشته تحریر در آمده است:
ویژگیهای دوران جوانی، تجربه ناکافی برای مدیریت هیجانها و نیز مختصات فریبنده فضای مجازی به تدریج آنها را به سوی روابط عاطفی ـ جنسی سوق میدهد
3. برخی جوانان با انگیزههای مثبت و درستی به فضای مجازی و شبکههای اجتماعی وارد میشوند، اما ویژگیهای دوران جوانی، تجربه ناکافی برای مدیریت هیجانها و نیز مختصات فریبنده فضای مجازی به تدریج آنها را به سوی روابط عاطفی ـ جنسی سوق میدهد، درگیرشدن روانی و ذهنی به روابط کم هزینه و وسوسهانگیز مجازی خود از عواملی است که انگیزه و شوق نسبت به ازدواج پرهزینه و مسئولیتآور را تضعیف میکند، یکی از پیامدهای روابط مجازی، تحریک نامعقول و تشدید خیالپردازیهای جنسی و عاطفی است.
افرادی که وارد روابط جنسی – عاطفی در شبکههای اجتماعی میشوند، ممکن است به خیالزدگی گرفتار شده و کمکم از دنیای واقعی و واقعیتهای زندگی فاصله بگیرند، این افراد ساعتهای زیادی را صرف گفتوگو، لایک و اشتراک در گروههای مختلف و لاس زدنهای کوتاه با دختران و پسران متعدد صرف میکنند و در اوقات دیگر هم ذهن و روانشان همچنان درگیر مسائل مربوط به مسائل مربوط به فضای مجازی است، فرد خیالزده و گسسته از واقعیتهای زندگی به مسائل مهم زندگی و از جمله ازدواج و تشکیل خانواده کمتر فکر میکند و فرصت تفکر، مطالعه، تحقیق، برنامهریزی، هدفگذاری و اتخاذ تصمیمهای مناسب از او ستانده میشود.
افزون بر این دوستیهای پنهانی در فضای مجازی خصوصاً برای دختران پیامد منفی دیگری را هم به همراه دارد، انگیزه اصلی دختران برای ورود در روابط عاطفی با پسران ازدواج است، دختران معمولاً از دوستیهای و ابراز علاقههای پسران فریب میخورند و با سرعت به رابطه وابسته شده و طرف مقابل را بهترین گزینه برای انتخاب همسر میپندارند، خیالگردازیهای غیرواقعبینانه و به توجهی به ملاکهای صحیح، بیاعتنایی به عوامل مهمی مانند شناخت درست و کافی از شخصیت، خانواده و وضعیت اجتماعی پسر مورد علاقه و نیز موانع احتمالی از قبیل مخالفت خانواده فراهم نبودن لوازم و زمینههای ازدواج و ... سبب میشود که به فرد دیگری نیاندیشند و با بهانههای مختلف خواستگارهایی که احیاناً از راههای دیگر به آنها معرفی میشوند را نپذیرند و فرصتهای ازدواج مناسب را از دست بدهند.
4. متأسفانه و غمگینانه باید بگوییم که حتی بسیاری از زنان و مردان متأهل هم به فضای مجازی و هرزهگردی در شبکههای اجتماعی و گروههای مختلف به عنوان جایگزین منابع تأمین نیازهای جنسی – عاطفی و برآوردن انتظارات تأمین نشده در رابطه با همسر مینگرند، این گونه همسران به جای حل مشکلات ارتباطی خود و تلاش برای ارتقا بهداشت روانی و اخلاقی در زندگی مشترک به دوستیهای پنهان در فضای مجازی متوسل شده و از این طریق در صدد جستجوی رضامندی، آرامش و عشق هستند، غافل از آنکه این امر نه تنها خواستهها، نیازها و انتظارات آنان را تأمین نمیکند، بلکه مشکلات روانی، اجتماعی و اخلاقی فراوانی را برای آنها به وجود میآورد، امروزه مهمترین زمینه خیانتهای زشت و آزاردهنده از سوی زنان و مردان جامعه در همین فضای مجازی قابل مشاهده است.
طبیعتاً چنین روابطی با احتمال بسیار زیاد به فروپاشی تدریجی یا ناگهانی زندگیهای مشترک میانجامد، ضمن اینکه خیانت هر یک از همسران و متعاقب آن فروپاشی خانواده، زمینههای فکری و انگیزشی ازدواج مجدد را برای همسرانی که از خیانت همسر آسیب دیدهاند، به شدت کاهش میدهد، مضاف بر اینکه شیوع خیانت به همسر در جامعه احساس بدبینی به زندگی مشترک را در پی دارد و این امر خود به کاهش انگیزه و میل به ازدواج در میان جوانان منجر میشود، نگارنده در مشاورههای خود با جوانان زیادی گفتوگو کردهام که با تردید و نگرانی جدی به موضوع ازدواج مینگرند و پارهای از دلایل خود را به کاهش وفاداری و عفتورزی در میان مردم نسبت به زندگی مشترک ربط میدهند.
یکی از پیامدهای منفی گرایش افراطی به شبکههای مجازی، تضعیف بنیانهای معنوی ـ اخلاقی فرد و جامعه و کاهش خود مهارگری و تقوای فردی و جمعی است
*پیامدهای گرایش جوانان به دوستیهای مجازی
بدون تردید ورود به فضای مجازی و اشتراک در ارتباطهای اجتماعی اگر با مدیریت صحیح زمان، اهداف، تصمیمها و هیجانها و رعایت حدود و چارچوبهای اخلاقی، دینی و فرهنگی و مراقبت از ابتلا به آسیبهای احتمالی صورت گیرد، میتواند زمینه مناسبی را برای رشد اجتماعی و علمی و بستری برای توسعه آگاهیهای سودمند فردی و اجتماعی فراهم کند، متأسفانه از آنجا که امکانات و ظرفیتهای تکنولوژیک، به خصوص در عرصه ابزارهای ارتباطی، بدون مقدمه و با سرعت زیادی در محیط اجتماعی ما پیدا میشود و زمینهسازیهای فرهنگی و آموزش مهارتهای لازم برای استفاده درست و سازنده از آنها صورت نمیگیرد، آسیبها و زیانهای فراوانی را به فرد و جامعه وارد کرده و میکند، در اینجا قصد نداریم به همه آسیبهای کنونی و احتمالی شبکههای مجازی بپردازیم، بلکه تنها به پارهای از آثار و پیامدهای بالفعل و بالقوه آن نسبت به نهاد ازدواج و خانواده اشاره میکنیم:
1. یکی از پیامدهای منفی گرایش افراطی به شبکههای مجازی، تضعیف بنیانهای معنوی ـ اخلاقی فرد و جامعه و کاهش خود مهارگری و تقوای فردی و جمعی است، مهارت خویشتنداری و مدیریت هیجان که در ادبیات دینی از آن به تقوا و ورع نام میبرند، از مهمترین مهارتهای زندگی سالم و شایسته است، انسان نیازهای فراوان و گوناگونی دارد که باید در چارچوب اخلاق، دین، قانون و آداب مقبول اجتماعی ارضا شود، روانشناسان معمولاً منابع انگیزش و کنترل روانی را به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم میکنند، اکثر انسانها برای خویشتنداری و پرهیز از انجام رفتارهای نابهنجار و نیز انگیزش به سوی رفتارهای مثبت و سازنده، نیازمند منابع انگیزشی و کنترلی بیرونی هستند.
شمار کمی از افراد با تکیه بر منابع معرفتی، اخلاقی و تربیت درونی در برابر غرایز درونی و محرکهای محیطی نامناسب، به خویشتنداری قادرند و برای انگیزش به سمت مسائل مطلوب به خود متکی هستند، از این رو هم در آموزههای دینی و هم در توصیههای تربیتی و روانشناختی همواره تأکید میشود که انسانها تا حد ممکن از قرار گرفتن در وضعیتهای نامناسب تحریک کننده پرهیز کنند، زیرا محرکهای محیطی میتواند سطح خودمهارگری افراد را به شدت کاهش دهد و اگر هم به رفتارهای نابهنجار و گناه منتهی نشود، دست کم آرامش روانی و جهتگیریهای فکری و انگیزشی آنها را دست خویش آشفتگی و بیقراری گرداند.
عادی شدن روابط جنسی در فضای مجازی همپای سستشدن باورها و نگرشهای دینی و منابع کنترل درونی اخلاقی روی میدهد
بنابراین تبیین و توجیه توصیهها و قوانینی که در فقه و اخلاق اسلامی نسبت به ارتباط با نامحرم با هدف ایجاد محدودیت برای انسانها نیست؛ بلکه هدف از آن ایجاد زمینه مناسب روانی برای سلامت و آرامش، پویایی معنوی، حفظ و تحکیم باورها، انگیزهها و رفتارهای اخلاقی مثبت، مصرف بهینه و مطلوب انرژیها و مراقبت از نهاد خانواده است، فضای مجازی به سبب خصلت ذاتی و مختصات ماهویاش، زمینه مناسبی برای درگیرشدن در ارتباطهای زیانبار عاطفی ـ جنسی است، ناشناخته ماندن، کم هزینه بودن، وجود عایقهای امنیتی، بینیازی از اعتماد به نفس و جرأتورزی (که در ارتباطهای واقعی مهم و مؤثر است)، امکان فریبکاری و اظهار اطلاعات نادرست و غیره، گرفتارآمدن در شبکهای از رفتارهای نابهنجار عاطفی - جنسی را آسان میکند.
در فضای مجازی، افراد به یکباره تغییر نگرش و رفتار نمیدهند، بلکه تغییر و دگرگونی آرام آرام و به تدریج صورت میگیرد. عادی شدن روابط جنسی در فضای مجازی همپای سستشدن باورها و نگرشهای دینی و منابع کنترل درونی اخلاقی روی میدهد، دگرگونی در باورها و ارزشهای دینی و اعتیاد به رفتارهای مغایر با معیارهای اخلاقی و مذهبی، شخصیت نوجوان و جوان را تحت تأثیر قرار داده و ایمان مذهبی و پایگاههای اخلاقی او را از بین میبرد و این امر به خودی خود موجب تغییر در برنامهها، اهداف، تصمیمها و انتخابهای او میشود، نیاز جنسی ـ عاطفی در دوران نوجوانی و جوانی از مهمترین و محسوسترین نیازهای افراد است، این نیاز و امیال برخاسته از آن با این هدف حکیمانه در وجود انسانها نهاده شده است که مرد و زن را به سوی یکدیگر جذب کرده و زمینه ازدواج و تشکیل خانواده را فراهم کند.
متأسفانه فقدان مدیریت هدفمند و هوشیارانه نیازها و امیال و رهاسازی آن میتواند آسیبهای جدی و سخت جبرانی را به سازمان روانی و شخصیت افراد خصوصاً دختران و زنان وارد میکند، طرح حکیمانه اسلام و توصیههای روانشناسان این است که انرژی جنسی – عاطفی به مثابه ذخیرهای استراتژیک به صورت متراکم و یک جا در موضوع ازدواج مصرف شود، از این رو هرگونه رابطه جنسی ـ عاطفی و نیز هر رفتاری که به مصرف انرژی جنسی به صورت هرز، پراکنده و نامقبول بیانجامد، ممنوع شده و حتی برای آن مجازات و تنبیه در نظر گرفته شده است، مصرف انرژیهای جنسی ـ عاطفی در فضای مجازی موجب هدر رفتن و پراکندگی آن در موضوعات متعدد عاطفی شده و ضمن ایجاد اعتیاد و عطش کاذب نسبت به برقراری ارتباط با افراد متعدد، رغبت افراد نسبت به ازدواج را کاهش میدهد.
نیاز جنسی را میتوان به دیگر نیازهای زیستی و روانشناختی تشبیه کرد، بدن انسان هنگامی از غذا بهره کامل و سالم میبرد که اولاً احساس گرسنگی کاملاً محسوس و واقعی باشد، ثانیاً انسان از غذای سالم و مفید بخورد و ثالثاً یکجا و یکباره غذا بخورد و از پراکندهخوری و هرزهخواری بپرهیزد، هم به تجربه ثابت شده و هم توصیههای پزشکی بر این نکته تأکید میکند که تغذیه سالم در گروه رعایت شرایط سهگانه بالاست، نیاز جنسی هم در صورتی به سلامت روانی، شادابی و نشاط و تقویت عشق، صمیمیت و معنای زندگی یاری میرساند که در اوج احساس نیاز به همسر و تنها از طریق ازدواج عاقلانه و سالم انجام گیرد.
ورود در ارتباطهای متعدد جنسی - عاطفی به هرز رفتن انرژیهای مفید جنسی و عاطفی منجر شده و انگیزه مثبت فرد برای ازدواج را کاهش میدهد، این نکته حائز اهمیت است که بدانیم تقریباً تمامی ارتباطهای زن و مرد با هر بهانه و به هر دلیلی موجه یا ناموجهی، با واسطهگری انگیزهها و انرژیهای جنسی ـ عاطفی صورت میگیرد و انکار این امر یا توجیه روابط غیرضروری واقعیت را تغییر نمیدهد، بسیاری از افراد تلاش میکنند تا ارتباط با جنس مخالف را به صورتهای گوناگون توجیه کرده و خود را از متأثر بودن از انگیزههای جنسی در این گونه ارتباطها مبرا بدانند، اما به خوبی روشن است که این محملها و توجیهها، واقعیت انگیزههای ارتباطی با جنس مخالف را تغییر نمیدهد، بلکه نوعی خودفریبی و فریبکاری پنهان و آرام را در پی دارد.
3. دیگر پیامدی که به دنبال ارتباطهای عاطفی ـ جنسی مجازی ایجاد میشود، احساس بدبینی به جنس مخالف است؛ از آنجا که مختصات فضای مجازی از سویی ورود نامحسوس و آرام به رابطه عاطفی ـ جنسی و اعتیاد به هوسبازیهای کوتاه و لاس زدنهای مکرر با جنس مخالف را تسهیل میکند و از دیگر سو چنین روابطی اکثراً پایدار نبوده و به سرانجام مشخصی نمیرسد، کمکم احساس بدبینی را در ذهن پسران نسبت به دختران و بالعکس پدید میآورد، روانبنههای شناختی پسران آرامآرام از دختران موجوداتی شدیداً احساسی، نادان، سادهلوح، بیوفا و فرصتطلب میسازد و دختران نیز پسران را موجوداتی دروغگو، بیوفا، خائن، غیرقابل اعتماد و خودخواه مییابند.
مسلماً این نگرشها به یکباره پدید نمیآید، اما وقتی به طور مداوم، مکرر تجربه میشود، به تدریج ذهنیتی منفی جنس مخالف در ذهن و دل فرد جای میگیرد و از علاقه، انگیزه و تصمیم او برای ازدواج و رفتن به سوی زندگی مشترک میکاهد، نگارنده در مشاورههای متعددی که با بسیاری از دختران و پسران داشتهام، چنین نگرشهایی را به وضوح مشاهده کردهام، البته نگرش منفی نسبت به جنس مخالف به همین جا محدود نمیماند و آثار خود را در وضعیتهای پس ازدواج نیز به طور محسوسی نشان میدهد، دختران و پسرانی که پیش از ازدواج تجربههای مکرر ارتباطی داشتهاند، پس از ازدواج حتی اگر با دوست خود هم ازدواج نکنند، به آسانی نمیتوانند به همسرشان اعتماد کنند و همواره نگران خیانت همسرند و رفتارهای نابهنجار ارتباطی را از سوی همسر انتطار میکشند.
این افراد همواره به شریک زندگی خود مشکوکاند و نسبت به رفتارهای او حساسیت بیش از حد احساس میکنند، چنین افرادی معمولاً با توجه به پسزمینههای ذهنی، رفتارهای مشکوک همسر را به رفتارها و انگیزههای جنسی - عاطفی نسبت به غیرهمسر حمل میکنند و به همین سبب، نگرانی و نارضامندی مداوم و آزاردهندهای بر روان آنها سنگینی میکند، مضاف بر اینکه زمینه مقایسهکردن مستمر همسر خود با دیگران در میان چنین افرادی شیوع بسیار دارد و این خود به آشفتگی در انتظارات و خواستههای آنها از زندگی مشترک دامن زده و معیارهای رضامندی آنان را سختگیرانه و غیرواقعبینانه میکند، این افراد ممکن است در هنگام انتخاب همسر و نیز در تعامل با او در زندگی مشترک به کاملگرایی و پروریدن انتظارهای غیرمنطقی و زیادهخواهانه گرفتار میشوند، همچنانکه ممکن است در مرحله انتخاب همسر سهلانگاری کرده و بدون در نظر گرفتن معیارهای صحیح و صرفاً بر اساس هیجانهای گذرا تصمیم بگیرند.
4. یکی دیگر از پیامدهای گرایش جوانان به ارتباطهای مجازی کاهش رغبت به ازدواج و در نتیجه کاهش نرخ باروری، پیری جمعیت و کاهش جمعیت جوان کشور است، این مسأله البته از مسائل بسیار مهم در حوزه جامعهشناسی سیاسی، اقتصادی و امنیتی است که در سطح کلان سیاستگذاریهای ملی باید به آن توجه شده و برای آن چارهجویی شود.
5. ارتباطهای عاطفی ـ جنسی در فضای مجازی غالباً به آسیبهای جدی روانی و اجتماعی منتهی میشود، بسیاری از دخترانی که در فضای مجازی گرفتار دوستی با پسران میشوند، پس از قطع ناگهانی ارتباط و ناکامی در رسیدن به اهداف خیالانگیز خود دچار افسردگی، احساس حقارت، احساس سوءاستفاده شدن، احساس تنفر از خود و جنس مخالف و خشم مداوم میشوند، این امر به سلامت روانی، احساس عزت نفس، اعتماد به نفس و شخصیت آنان آسیب میزند و ممکن است زمینههای برخورداری از زندگی سالم، موفق و رضایتبخش خانوادگی و اجتماعی را از آنان سلب کند، برخی از دخترانی که از طریق دوستیهای مجازی در دام روابط واقعی گرفتار میشوند و مورد سوء استفاده جنسی قرار میگیرند.
موارد متعددی از تجاوز به عنف، قتل، آدم ربایی وجود دارد که نقطه آغاز آن آشنایی و دوستی در فضای مجازی است. مسلماً دخترانی که به این گونه آسیبها گرفتار میشوند، فرصت ازدواج سالم و رضایتبخش را از دست میدهند و ممکن است برای همیشه به الگوهای رفتاری نابهنجار و پلیدی مثل فاحشگی سوق داده شوند، اعتیاد به مواد مخدر، گرفتار شدن در دام گروههای انحرافی عقیدتی، به خصوص گروههای مروج فمنیسم از دیگر آسیبهای مهم و خطرناک ورود غیر هدفمند و مدیریت ناشده در شبکههای اجتماعی است، تأثیرگرفتن از نگرشهای فمینیستی، ضدمرد و ضدخانواده که متأسفانه در فضای بیدر و پیکر مجازی به وفور در دسترس است، از دیگر علل کاهش رغبت دختران به ازدواج و از عوامل مهم تعارضها و اختلافات خانوادگی پس از ازدواج به شمار میرود.
فارس
