ازدواج در اسکیزوفرنیا چه شروطی دارد؟

میگنا: البته درمان‌های روان شناختی و توان‌بخشی هم می‌توانند به بهبود آن کمک کنند. با توجه به اثراتی که این بیماری، به ویژه بدون درمان دارویی، بر رفتار، احساس و تصمیم‌گیری فرد می‌گذارد و همچنین سن آغاز بیماری، یکی از مسائلی که بیماران و خانواده‌هایشان با آن روبرو می‌شوند، ازدواج و مسایل پیرامون آن است.

در این مطلب آموزشی به برخی پرسش‌های معمول در این زمینه پاسخ داده خواهد شد:

آیا کسی که به بیماری اسکیزوفرنیا دچار شده، می‌تواند ازدواج کند؟
از نظر علم پزشکی معمولا بیمار روان‌پزشکی نیز مانند بیماران جسمی منعی برای ازدواج ندارد اما لازم است که به شرایطی توجه شود. فرد مبتلا و خانواده وی باید در مورد سیر بیماری، راه‌های درمان، نتایج درمان، عواقب عدم درمان، نیازهای خاص بیمار مبتلا به اسکیزوفرنیا، چگونگی انتخاب همسر مناسب، وضعیت اشتغال و سایر مسائل که به برخی از آنها در ادامه پرداخته خواهد شد، اطلاعات کافی داشته باشند. با توجه به این نکات و فراهم آوردن شرایط لازم، بیمار اسکیزوفرنیا نیز می‌تواند ازدواج کند. البته زمان هم مهم است و در زمان علامت‌دار بودن بیماری و در مرحله شدید نباید اقدام به ازدواج کند و باید تا هنگام فروکش کردن مرحله حاد بیماری صبر کند.

آیا بیمار اسکیزوفرنیا با ازدواج کردن بهبود پیدا می‌کند؟
خیر. این، یک باور غلط است. گاهی خانواده‌ها تصور می‌کنند که تشکیل خانواده می‌تواند در رفتار فرزند بیمار آنها تغییر ایجاد کند و حتی موجب بهبودی وی شود که این باور می‌تواند عواقب ناخوشایندی در پی داشته باشد. همانطور که پیشتر نیز بیان شد، معمولا این بیماری زمینه ژنتیکی دارد و برخی تغییرات شیمیایی در سلول‌های مغزی در ایجاد آن نقش دارند. از این رو برای کاهش علائم این بیماران، نیاز به مصرف دارو حتمی است و راه درمانی دیگری به عنوان جانشین دارو وجود ندارد. وجود باور نادرست مبنی بر بهبودی با ازدواج در بیمار و خانواده او می‌تواند باعث اثرات مخربی چون عدم مصرف دارو، عدم پیگیری ویزیت‌های درمانی، عدم انتخاب مناسب همسر، عدم ارایه اطلاعات کافی به همسر و ... شود که نهایتا چند برابر شدن مشکلات، پیشرفت بیماری و تبعات بسیار دیگری را در درازمدت درپی‌ دارد.

به‌شرط اطلاع
به‌شرط اطلاع: اطلاع کسی که برای ازدواج انتخاب می‌شود باید پیش از انجام عقد رسمی از شرایط بیمار باخبر شود. لازم است به کسی که برای ازدواج انتخاب می‌شود، اطلاعات کامل درباره بیماری، سیر احتمالی آن در آینده و لزوم درمان دارویی و پیگیری منظم ویزیت‌های پزشکی، ارائه شود. مثلا به جای جست‌وجو در سایت‌های غیرمعتبر اینترنتی، همراه با فرد موردنظر برای ازدواج به پزشک مراجعه شود که هم از وضعیت بیماری فرد بیمار اطلاعات دقیقی دارد و هم به صحت اطلاعات ارایه شده توسط وی می‌توان اطمینان کرد.

بیماری اسکیزوفرنیا، هم انواع مختلفی دارد و هم شدت آن می‌تواند در بین بیماران خیلی فرق داشته باشد. بنابراین نمی‌توان در مورد توانایی یا آمادگی همه بیماران اسکیزوفرنیا برای ازدواج یک نظر واحد داد. منظور این است که برخی از بیماران اسکیزوفرنیا پس از کنترل مرحله حاد می‌توانند به شرایطی نزدیک به شرایط معمول زندگی بازگردند و مشغول به کار شوند. این گروه از بیماران بیشتر احتمال دارد که قادر به ازدواج باشند. در حالیکه عده دیگری از بیماران گرچه با درمان‌های انجام شده در بعضی حالات خود بهبودی پیدا می‌کنند، برخی حالات بهبود نیافته ممکن است باعث شود نتوانند توانایی ارتباط عاطفی عمیق را مانند ازدواج پیدا کنند یا قادر به پذیرش مسئولیت یک زندگی جدید باشند.

لازم به ذکر است که ازدواج فرد مبتلا به اسکیزوفرنیا با فرد بیمار دیگر توصیه نمی‌شود، زیرا علاوه بر بیشتر شدن خطر انتقال بیماری به فرزندان، امکان حمایت همه جانبه را از فرد بیمار سلب می‌کند. مواردی نظیر عود همزمان بیماری در دو فرد بیمار و ایجاد تنش در موارد برگشت بیمای برای زوج دیگر، مشکلاتی است که ممکن است گریبانگیر این افراد شود. بنابراین در مورد هر بیمار، باید علاوه بر نظر خود بیمار که بسیار مهم است، به نظر افراد خانواده و پزشک معالج در مورد شدت بیماری ومیزان بهبودی نیز توجه شود.

مسئله دیگری که لازم است مورد توجه بیمار و خانواده قرار گیرد جنبه‌های قانونی ازدواج با بیماران اسکیزوفرنیا است. براساس قانون کشور ما، اگر فردی از بیماری اسکیزوفرنیای همسرش پیش از ازدواج خبر نداشته باشد و پس از ازدواج اطلاع پیدا کند، می‌تواند تقاضای فسخ نکاح کند. بنابراین از نظر قانونی نیز بیمار و خانواده‌اش وظیفه دارند بیماری را به طرف مقابل اطلاع دهند و حتی بهتر است با یکدیگر به پزشک معالج مراجعه کرده و اطلاعات لازم را دریافت کنند.

نکته‌ای که لازم است به آن توجه شود، این است که برخی از الگوهای رفتاری و چگونگی ارتباط اعضای خانواده با هم می‌تواند عود بیماری را افزایش دهد. بنابراین در بعضی از مراکز روان‌پزشکی دوره‌های آموزشی برای اعضای خانواده بیماران روان‌پزشکی برگزار می‌شود که طی آنها روش‌های ارتباطی مفید آموزش داده می‌شوند. در صورت دسترسی، شرکت در این دوره‌ها نیز می‌تواند در زندگی بیمار دچار اسکیزوفرنیا و خانواده وی نقش مثبتی داشته باشد.

آیا بیمار اسکیزوفرنیا می‌تواند بچه‌دار شود؟
بیماری اسکیزوفرنیا یک بیماری ژنتیکی است. بنابراین، حتی در صورت مصرف دارو نیز احتمال انتقال بیماری به فرزندان وجود دارد. اگر یک والد بیمار باشد، هریک از فرزندان 12 درصد احتمال ابتلا دارند و در صورتیکه پدر و مادر هر دو دچار باشند، احتمال ابتلای هر فرزند بیشتر و حدود 50-25 درصد می‌شود. لازم است پیش از تصمیم‌گیری برای ازدواج و بارداری، بیمار و همسر او، هر دو، از این مسئله آگاه باشند.

برای زندگی مشترک با بیمار اسکیزوفرنیا چه نکاتی باید رعایت شود؟
اگر همسر فردی دچار بیماری اسکیزوفرنیا است، لازم است او درباره این بیماری اطلاعاتی داشته باشد. برای مثال بدبینی یکی از علائم شایع این بیماری است. اگر بیمار به همسر خود بدبین شود، همسر به جای اینکه برای اصلاح تفکر اشتباه او مشاجره کند یا دلیل بیاورد، بهتر است به او کمک کند تا هرچه زودتر پزشک معالج خود را ببیند و داروهایش را دوباره تنظیم کند.

توصیه می‌شود که همسر بیمار اسکیزوفرنیا درباره عوارض داروها و روش درمان آنها از پزشک معالج سوال کند تا در صورت بروز عوارض ناخواسته متوجه آنها شده و برای رفع آنها اقدام کند.

استرس خیلی شدید و بی‌خوابی نیز از مواردی هستند که می‌توانند اثرات بدی بر بیمار داشته باشند و حتی باعث عود علائم شوند. در این جا همسر بیمار اسکیزوفرنیا می‌تواند با پیشگیری از این شرایط به اداره بیماری او کمک کند.

نهایتا بیشترین نقش موثر همسر بیمار در مصرف منظم داروها، پیگیری امور پزشکی و درمان‌های غیردارویی همچون کاردرمانی و روان‌درمانی است.

چه عواملی در موفقیت یا شکست ازدواج یک بیمار اسکیزوفرنیا موثر هستند؟
تحقیقاتی که در زمینه نتیجه ازدواج بیماران دچار اسکیزوفرنیا در کشورهای گوناگون انجام شده، نشان داده بسیاری از این بیماران ازدواج می‌کنند که این آمار در زنان بیمار بیش از مردان است. مواردی که بیماری پیش از ازدواج آغاز شده و هر دو همسر از وجود بیماری آگاه بوده‌اند، پیامد بهتری داشته است. رابطه عاطفی خوب بین دو همسر نیز در موفقیت ازدواج سهم بسزایی دارد. بدیهی است که شدت بیماری و تعداد دفعات عود می‌تواند به شکست ازدواج و جدایی منجر شود که این نکته نشانگر اهمیت تداوم درمان و مصرف دارو در بیماران است، چرا که درمان می‌تواند عود بیماری را کاهش دهد.

بیکاری و وضعیت نامناسب اقتصادی و اجتماعی یکی از مهمترین عوامل منجر به طلاق در خانواده‌هایی است که یک همسر مبتلا به بیماری روانی است. بنابراین بهتر است پیش از اقدام به ازدواج، وضعیت اشتغال، بیمه، از کارافتادگی و سایر مسائل مالی مورد توجه قرار گرفته و اقدامات مقتضی در این مورد انجام پذیرد. از سوی دیگر، ازدواج ناموفق و روابط نامناسب زناشویی سبب تشدید بیماری می‌شود و عملکرد اجتماعی و شغلی بیمار را نیز دچار اختلال می‌کند.

سخن پایانی این که، بیمار اسکیزوفرنیا با رعایت شرایطی که بیان شد، می‌تواند ازدواج کند و زندگی نزدیک به طبیعی داشته باشد؛ اما ازدواج بدون رعایت نکات فوق می‌تواند موجب تشدید بیماری شود.
-

-
روزنامه سپید
*رزا علیخانی-روانپزشک

منابع:
1- Kapla- & Sadock s Comprehensive Textbook of Psychiatry; 9th Edition; LippincotWilliams & Wilkins.
2- Outcome of marriage i- schizophrenia; R. Thara, T.N. Srinivasan; Soc Psychiatry Psychiatr Epidemio- (1997) 32:416-420.