کاهش اضطراب با آموزش مدیریت زمان به دانشجویان شب امتحانی

این تحقیق که در نشریه آموزش پرستاری دوره ۵ شماره ۱ به چاپ رسیده است به موضوع اضطراب امتحان در میان دانشجویان پرداخته است.

یکی از گسترده ترین قلمروهای پژوهش در چند دهه اخیر، اضطراب و حوزه های وابسته به آن بوده است. اضطراب یک پدیده ناخوشایند روانی و غیر قابل اجتناب است که با تغییر پاسخ های فیزیولوژکی نظیر افزایش تعداد تنفس، ضربان قلب و فشار خون همراه بوده و کارایی فرد را کاهش می دهد.

یکی از انواع این اضطرابها، اضطراب امتحان است. اضطراب امتحان پدیده ای شایع میان دانشجویان و از مشکلات نظام آموزشی محسوب می شود. اضطراب امتحان، یکی از اضطراب های موقعیتی است که در تمام طبقات اجتماعی- اقتصادی دیده می شود. اضطراب امتحان نوع شایعی از اضطراب عملکرد است که ۱۰ تا ۲۰ درصد از دانشجویان به آن مبتلا می شوند. 

در توصیف اضطراب امتحان آمده است که: نوعی اشتغال ذهنی است که با خود کم انگاری و تردید در توانایی های مشخص و به عدم تمرکز حواس و واکنش جسمانی ناخوشایند منجر می شود و پیامد منفی آن کاهش توان مقابله با موقعیت امتحان و ناکارآمدی تحصیلی است.

مطالعه حاضر از نوع نیمه تجربی (طرح پیش آزمون-پس آزمون) با گروه کنترل است که جمعیت مورد مطالعه آن دانشجویان مراجعه کننده به مرکز مشاوره دانشگاه سیستان و بلوچستان بود که اضطراب امتحان داشتند.

ابتدا به شیوه نمونه گیری در دسترس تعداد ۴۸ نفر به عنوان نمونه انتخاب و سپس به شیوه تصادفی در دو گروه مساوی مداخله و کنترل قرار گرفتند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه اضطراب امتحان Sarason بود که حاوی ۳۷ گویه دو گزینه ای بود. روش اجرای مطالعه این گونه بود که تعداد ۴۸ نفر از دانشجویان مراجعه کننده به مرکز مشاوره دانشگاه انتخاب شدند.

معیارهای ورود به مطالعه سکونت داشتن در خوابگاه، خود معرفی به مرکز مشاوره دانشگاه مبنی بر داشتن احساس بیتابی و ناامیدی در زمینه امتحانات بود. نمره کمتر از ۱۵ در آزمون اضطراب امتحان و عدم تمایل به شرکت در مطالعه به عنوان معیارهای خروج در نظر گرفته شد.

آزمودنی ها به شیوه تصادفی به دو گروه ۲۴ نفره تقسیم و بر اساس جنسیت، سن، نوبت تحصیلی گروه بندی شدند. گروه مداخله طی هشت جلسه نود دقیقه ای که هفته ای دو بار تشکیل میشد به صورت گروهی تحت آموزش راهبردهای مدیریت زمان قرار گرفتند. 

اهم محتوای برنامه آموزشی مدیریت زمان شامل برنامه ریزی رفتار به تصمیم گیری در خصوص انجام دادن کارها، اولویت بندی کارها و مدیریت مؤثر وقفه های احتمالی بود.

در مطالعه حاضر تعداد ۴۸ دانشجوی دارای اضطراب امتحان شرکت داشتند که ۶۲.۵ درصد دختر، ۸۳.۳۳ درصد دانشجوی دوره روزانه، تمامی آنها مجرد و با میانگین سنی ۱۸ تا ۲۰ سال بودند. 

شاخص های توصیفی دو گروه مداخله و کنترل در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون نشان می دهد که میانگین نمرات اضطراب امتحان دانشجویان گروه مداخله در مقایسه با میانگین گروه کنترل در پس آزمون نسبت به پیش آزمون کاهش یافته است.

برای پاسخگویی به فرضیه اصلی پژوهش که دانشجویان آموزش دیده در مقایسه با دانشجویان آموزش ندیده اضطراب امتحان کمتری را تجربه می کنند از آزمون تحلیل کواریانس استفاده شد.

یکی از شایع ترین مشکلات آموزشی اضطراب امتحان است به طوری که مطالعات انجام شده میزان شیوع اضطراب امتحان را ۱۰ تا ۳۰ درصد و در ایران ۱۷.۲ درصد گزارش کرده اند.

سه عامل شناختی (افکار) مانند نگرانی و افکار نادرست در مورد امتحان، عامل رفتاری مانند بی توجهی یا عدم تمرکز نسبت به انجام تکلیف و عامل عاطفی-روانشناختی مانند واکنش های خودمختار روانشناختی و نشانه های جسمانی اضطراب در بروز آن نقش دارند. 

یافته اصلی این مطالعه نشان داد که میانگین نمرات اضطراب امتحان دانشجویان آموزش دیده در مقایسه با دانشجویان آموزش ندیده به طور چشمگیری کاهش یافته است که به این معناست آموزش راهبردهای مدیریت زمان توانسته است در کاهش اضطراب امتحان تاثیر مثبت و معناداری داشته باشد.

در تبیین این یافته می توان گفت که دانشجویان آموزش دیده آموختند که چگونه مطالب درسی را در مدت زمانی نسبتا معین فرا گیرند و با استفاده از راهبردهای مدیریت زمان، بینش خود را در مورد نحوه استفاده از زمان بیشتر کنند و تخمین دقیق تری از مدت زمان لازم جهت انجام کارهایشان به دست آورند و در نتیجه اضطراب امتحان آنها کاهش یابد.

استرس زمان و فقدان برنامه ریزی در زندگی تحصیلی در راه رسیدن به موفقیت از موانعی است که اغلب منابع به آن اشاره دارند و یکی از رایج ترین شکایت های انجام گرفته توسط دانشجویان این است که آنها زمان کافی برای انجام همه تکالیف تعیین شده در حوزه تحصیلی را ندارند. 

آنها معمولا اشاره می کنند که کلاس های زیاد، پروژه ها، تکالیف خواندنی، آمادگی برای امتحان و غیره وجود دارد که نیاز به اختصاص زمان طولانی تری دارند و به همین ترتیب روانشناسان تربیتی درخواست های زیادی برای اصلاح عادت های مطالعه و به ویژه عادت های مربوط به سازماندهی و مدیریت زمان دریافت می کنند. 

مهارت مدیریت زمان عامل اساسی موفقیت در امور زندگی از جمله کار و تحصیل است. یکی از مشکلات عملی که برخی از دانشجویان در دوران تحصیل با آن مواجه می شوند به مدیریت زمان مربوط می شود زیرا آنها معمولا در دوران دبیرستان به وسیله والدین و یا معلمان خود مدیریت می شدند بنابراین بهتر است که آنها با روش های برنامه ریزی و مدیریت زمان آشنا شوند.

به طور کلی پژوهش حاضر نشان داد که آموزش مدیریت زمان می تواند در کاهش اضطراب امتحان دانشجویان موثر باشد. با توجه به این یافته می توان از آموزش مدیریت زمان در مراکز آموزشی برای غلبه بر اضطراب امتحان و مشکلات انگیزشی دانشجویان استفاده کرد و در این راستا لازم است که مسئولین آموزشی درصدد تدوین برنامه های آموزشی مدیریت زمان باشند که با نیازهای دانشجویان سازگار باشد.

محققان این تحقیق پیشنهاد کرده اند درس مدیریت زمان به عنوان یک درس اختیاری در سیلابس درسی دانشجویان مد نظر قرار گیرد.

مهر