تمایز روانشناسی اسلامی با غربی

میگنا: سلامت روح و روان همه افراد جامعه از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که جامعه با وجود افراد حیات می گیرد. حال اگر جامعه ای با شیوه های غربی به درمان افراد جامعه بپردازد به طور قطع در نقطه ای به تناقض می رسد. امروز طرفداران علم روان شناسی اسلامی معتقدند که وجود آن در جامعه ضروری است البته علمی که حرفی برای گفتن داشته باشد و بتواند با روانشناسی رایج به رقابت بپردازد. روانشناسی اسلامی از زیرمجموعه های علوم انسانی است که بعد از مطرح شدن طرح تحول در علوم انسانی شکل گرفت.
 
شکل گیری این علم با همه بایسته های علمی نیازمند ارائه نظریه های متقن و اصولی است و علاوه بر آن حمایت دستگاه های دولتی و آموزشی و پژوهشی را هم می طلبد تا بتواند در مقام حل و پاسخگویی به معضلات همه افراد جامعه کمک کند. وجود روانشناسی اسلامی یکی از ضروریات جامعه ماست در حالی که هنوز نتوانسته جای خود را در میان اساتید و دانشجویان باز کند. این علم باید بتواند برای پرورش خود در سیستم آموزشی ورود پیدا کند و به تدریج اجرایی شود. برای بررسی بیشتر درباره این علم با دکتر محمدرضا تقوی، استاد دانشگاه شیراز در رشته روانشناسی گفتگویی داشته ایم که در ادامه آن را می خوانید.
 
محمدرضا تقوی درباره تفاوت ماهیت روانشناسی اسلامی که در تحول در علوم انسانی اسلامی مطرح می شود با علم روانشناسی امروز گفت: این مساله بستگی به تعریف ما از انسان دارد. اگر تعریف ما از انسان مطابق تعریف غربی از انسان باشد هیج تفاوتی با آنها نخواهیم داشت و بنابراین ماهیت علوم انسانی و از جمله روانشناسی اسلامی هم مانند ماهیت روانشناسی غربی خواهد بود.
 
وی افزود: در غرب فضای لیبرال دموکراسی حاکم است و تعریفی که از انسان داده می شود تعریف اومانیستی است و این موضوع ماهیت روانشناسی را برای ما متفاوت می کند، البته این مساله به این معنا نیست که دانش هایی که غرب به دست آورده را مطلقا به کنار بگذاریم بلکه ما باید به دنبال دانش ایجابی خودمان باشیم. اگر ما این دانش توانستیم ایجاد کنیم در آن صورت می توانیم دانش غربی را ممیزی کنیم و نسبتی از آن دانش را که مناسب جامعه ماست، به کار بگیریم.
 
وی در ادامه گفت: تعریفی که ما از روانشناسی داریم با روانشناسی غرب متفاوت است زیرا روانشناسی غربی متمرکز بر جنبه های مشهود و عینی انسان است در حالی که ما معتقدیم انسان دارای دو بعد است: بعد مشهود و ابعادی که دیده نمی شوند. واقعیتی که غرب درک می کند، واقعیت مشهود است در حالی که واقعیت ما اعم از واقعیت غیب و مشهود است و بالطبع دید انسان را متفاوت می کند.
 
این استاد دانشگاه اظهار کرد: روانشناسی که توجه به جنبه های مشهود انسان دارد نمی تواند تمام نیازهای انسان را که ما تعریف می کنیم، برآورده کند. اکنون غرب به این نتیجه رسیده است که پرداختن به جنبه های مشهود انسان تمام مشکلات را حل نمی کند به همین دلیل در دو دهه اخیر روی به معنویت آورده و معنویت درمانی را به درمان های مرسوم شان اضافه کرده است.
 
 تقوی با اشاره به اینکه معنویت اکنون جزیی از فرآیندهای درمان در دهه های اخیر در غرب است، گفت: حتی استادان سکولار که تجربه را می پذیرند اما دین را قبول ندارند، معنویت را پذیرفته اند زیرا به تجربه دریافته اند افرادی که به کلیسا می روند و دارای عقاید مذهبی هستند، از سلامت روانی بالاتری برخوردارند.
 
وی درباره بهره گیری از آموزه های دینی که جنبه پیشگیرانه دارند در روانشناسی اسلامی، گفت: آموزه های ما بیشتر جنبه پیشگیرانه دارند و می توانیم در این زمنیه از آموزه های اسلامی استفاده کنیم، اما در بعد اختلالات اصلی مانند خشم و نگرانی استرس و افسردگی آموزه هایی داریم که می توانیم از آنها بهره ببریم. اگر فضایی که دین برای ما ترسیم می کند را بشناسیم و جهت گیری کلی اسلام هم بدانیم، می توانیم به آموزه هایی دست پیدا کنیم که برای اختلالات انسان تاثیرگذارند.
 
 تقوی درباره مقاومت در برابر ورود روانشناسی اسلامی به بدنه دانشگاه گفت: چند دهه است که روانشناسی و علوم انسانی غربی در کشور ما ریشه پیدا کرده و افراد به آن عادت کرده اند. این علوم جذابیت زیادی دارد زیرا مطالعات زیادی درباره آن صورت گرفته و مباحث کاربردی در آن وجود دارد. بخشی از جذابیت این علوم به دلیل کاربردی بودن و دقت نظرها و داشتن متدولوژی است.
 
استاد روانشناسی دانشگاه شیراز اظهار کرد: ما در عرصه علوم انسانی اسلامی و روانشناسی اسلامی در ابتدای راه هستیم و کسانی که در این راه ورود می کنند با ابهامات زیادی از جمله فقدان روش شناسی مناسب روبرو هستند. کسانی که این گونه پژوهش ها را انجام می دهند در هنگام ممیزی، به دلیل آشنایی بیشتر روانشناسان با دیدگاه رایج و اطلاع کمتر با دیدگاه اسلامی، در چاپ مقالات دچار محدودیت می شوند. به همین دلیل به نظر می رسد کسانی که در این زمینه پژوهش می کنند، تنبیه می شوند.
 
تقوی در ادامه گفت: اگر مسئولان در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشوق هایی برای کسانی که در این زمینه پژوهش می کنند قرار دهند و از تحول در علوم انسانی و کرسی های نظریه پردازی که مقام معظم رهبری به آنها اشاره داشته اند، حمایت کنند، می توان موفقیت های بیشتری را پیش بینی کرد.
 
وی در پایان با اشاره به معرفی مراکزی که در زمینه روانشناسی اسلامی اقداماتی انجام داده اند، بیان کرد: باید پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در این زمینه سکان دار باشند البته کارهایی را انجام می دهند اما کافی نبوده است. دانشگاه های بزرگ مانند تبریز، شیراز و تهران هم رگه هایی از اقدامات را انجام داده اند اما به جریان تبدیل نشده و ما نیازمند اقدامات و فعالیتهای بیشتر در این زمینه هستیم.