بیماری «ارتفاع» چیست؟

میگنا: علایم و نشانه‌های بیماری ارتفاع شامل سرگیجه، سردرد، سیاهی رفتن چشم ها، ضعف، تنگی نفس به دنبال فعالیت کم، خستگی، تهوع، خواب آشفته و بی‌اشتهایی است.

افرادی که دچار علائم شدید می‌شوند باید فورا به ارتفاع پایین‌تر بیایند. برای پیشگیری از این عارضه باید در هنگام کوهنوردی به تدریج به ارتفاعات بالاتر صعود کرد و به بدن امکان داد تا در طول چند روز، با میزان کم اکسیژن تطبیق پیدا کند. همچنین باید سعی کنید شب‌ها در ارتفاعی پایین تر از ارتفاعی که روز در آن هستید، بخوابید.

البته یکسری علائم هم برای این بیماری شناخته شده که در صورت مشاهده آنها باید به سرعت و اورژانسی مورد رسیدگی قرار گیرند. یکی از این علائم اورژانسی مشکل تنفسی شدید است. باید بدانیم که بیماری ارتفاع زمانی رخ می‌دهد که فردی که در منطقه‌ای با ارتفاع پایین زندگی می‌کند، سفری به نقطه‌ای با ارتفاع بیش از ۲۴۰۰ متر داشته باشد.

این بیماری معمولا چند ساعت پس از رسیدن به نقطه مرتفع اتفاق می‌افتد. اسکی بازان، کوه‌پیمایان یا سایر افرادی که از ارتفاعات پایین به دامنه‌های کوه سفر می‌کنند، دچار این حالات می‌شوند بویژه اگر به منطقه‌ای مرتفع پرواز کنند.

دلیل اصلی بیماری ارتفاع، رفتن به بلندی‌ها با سرعت زیاد است. با صرف وقت بیشتر، بدن شما می‌تواند خود را با کاهش تعداد مولکول های اکسیژن در یک ارتفاع مشخص سازگار کند.


بیماری ارتفاع تا چه حدی جدی است؟
بسیاری از افراد به شکل خفیف تا متوسط دچار علایم بیماری ارتفاع می‌شوند که معمولا بعد از مدتی با سازگاری بدن فرد با تغییرات موجود، علائم هم برطرف می‌شوند. البته گاهی این علایم تا چند روز ادامه پیدا می‌کنند. به‌ندرت هم برخی از افراد فرم شدیدتری از این بیماری را تجربه می‌کنند که ممکن است باعث تنگی نفس شدید یا بیماری مغزی شدید شوند. این حالت جزء اورژانس‌های پزشکی است و در صورت عدم درمان می‌تواند مرگبار باشد.


علل بیماری ارتفاع
در سطح دریا غلظت اکسیژن حدود ۲۱ درصد است و فشار بارومتری به‌طور میانگین ۷۶۰ میلی‌متر جیوه است. با زیاد شدن ارتفاع، غلظت اکسیژن در همان حد باقی می‌ماند، ولی تعداد مولکول های اکسیژن در هر تنفس کاهش می‌یابد. در ارتفاع ۳۵۰۰ متری فشار بارومتری تنها ۴۸۳ میلی‌متر جیوه است، یعنی تقریباً ۴۰ درصد کاهش در مولکول های اکسیژن موجود در هر تنفس.
جهت اکسیژن رسانی مناسب به بدن سرعت تنفس شما (حتی در هنگام استراحت) باید افزایش یابد. این تهویه اضافی محتوای اکسیژن خون را بالا می‌برد، ولی نه در حد غلظت اکسیژن در سطح دریا. از آنجایی که مقدار اکسیژن مورد نیاز برای فعالیت تغییری نکرده است، بدن باید خود را با مقدار کمتر اکسیژن تطبیق دهد. به علاوه به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، ارتفاع زیاد و فشار کمتر هوا باعث نشت مایع از مویرگ ها می‌شود که همین عامل می‌تواند باعث افزایش مایعات در ریه و مغز شود.
 

ادامه مسیر به سمت ارتفاعات بالاتر بدون عادت کردن (هم‌هوایی) و وفق یافتن با محیط می‌تواند به بیماری‌های شدید و حتی مرگبار منجر شود. اگر به ارتفاعات بیش از ۳۰۰۰ متری می‌روید، در هر روز تنها ۳۰۰ متر ارتفاع خود را افزایش دهید و در ازای هر ۱۰۰۰ متر بالا رفتن، یک روز استراحت کنید.

این مراحل به‌عنوان وفق دادن (هم‌هوایی) یا عادت کردن شناخته می‌شود و عموماً ۱ تا ۳ روز برای هر ارتفاعی وقت می‌گیرد؛ برای مثال اگر شما تا ارتفاع ۳۰۰۰ متری بالا بروید و چندین روز را در آن ارتفاع بمانید، بدن شما به ارتفاع ۳۰۰۰ متری عادت می‌کند. اگر شما تا ارتفاع ۶۵۰۰ متری بالا بروید، بدن شما دوباره به آن ارتفاع عادت می‌کند. تغییرات زیادی در بدن شما رخ می‌دهد تا بدن، اجازه عمل با اکسیژن کاهش یافته را پیدا کند.

به خاطر داشته باشید که افراد مختلف با سرعت های متفاوت به محیط عادت می‌کنند. قبل از اینکه به بالاتر صعود کنید، از اینکه همه افراد گروه به محیط عادت کرده‌اند اطمینان حاصل کنید.

افزایش عمق هر تنفس و افزایش فشار سرخرگ های ریوی، خون را مجبور می‌کند تا در قسمت هایی از ریه که در حالت عادی، در ارتفاع دریا از آنها استفاده نمی‌شود، جریان پیدا کند. بدن گلبول های قرمز بیشتری جهت حمل اکسیژن تولید می‌کند. بدن آنزیم خاصی را که اکسیژن رسانی را تسهیل می‌کند، بیشتر تولید می‌کند.


نحوه درمان بیماری ارتفاع
باید توجه کرد که افزایش دریافت مایعات و مواد قندی (کربوهیدرات) می‌تواند علایم بیماری ارتفاع را کاهش دهد. استراحت هم برای بهبود این بیماری مفید است. اما در موارد شدید باید فرد گرفتار این بیماری را به ارتفاع پایین‌تر برده و در صورت امکان به او اکسیژن برسانید.

بنابر اعلام دفتر آموزش و ارتقاء سلامت معاونت درمان وزارت بهداشت، البته برای جلوگیری از وقوع بیماری "ارتفاع" راهکارهایی وجود دارد که عبارتند از:
- وقتی به منطقه جدید می‌روید، کمی صبر کنید تا بدن‌تان به شرایط جدید عادت کند. پس از رسیدن به مقصد، یک روز استراحت کنید تا بدن‌تان نسبت به ارتفاع سازگاری پیدا کند.
- در زمان کوهنوردی آرام آرام صعود کنید و به سمت ارتفاع بالاتر بروید. در صورت امکان از ارتفاع زیر ۱۸۰۰ متر شروع کنید.
- سخت نگیرید. هرگاه به نفس نفس افتادید یا خسته شدید، سرعت‌تان را کم کنید.
- در ارتفاعات پایین‌تر بخوابید. چنان‌چه در طول روز در ارتفاع بالاتری هستید، برای خواب به ارتفاع پایین‌تر از آن بیایید.
- سیگار و الکل مصرف نکنید. این‌ مواد علایم بیماری ارتفاع را تشدید می‌کنند.
- به فکر دارو هم باشید. از پزشک‌تان بخواهید برایتان داروهایی که جلوی بروز این بیماری را گرفته یا نشانه‌های آن را کاهش می‌دهند، تجویز کند.