ميگنا: بیش‌فعالی یک اختلال روانپزشکی کودکان با شیوع 3 تا 7 درصد در مقطع ابتدایی است که در بعضی از موارد در سنین بزرگسالی هم ادامه می‌یابد، در اصطلاح علمی به آن ADHD هم گفته می‌شود.
اختلال بیش‌فعالی شامل ترکیبی از مشکلات از قبیل عدم توانایی در حفظ توجه، فعالیت زیاد و رفتارهای ناگهانی است در پسران حدود سه تا پنج برابر بیشتر از دختران رخ می‌دهد و اغلب از سه سالگی پدیدار می‌شود، در پسران علائم بیش‌فعالی بیشتر به صورت تحرک و فعالیت زیاد و در دختران به صورت بی‌توجهی دیده می‌شود.
کودک بیش‌فعال زندگی را برای والدین سخت می‌کند یعنی کودک دچار افت عملکرد آموزشی و تربیتی خواهد شد، معمولا این کودکان در محیط مهد و مدرسه با سایر همسالان مشاجره و درگیری دارند و در صورت درمان نشدن این کودکان در آینده عزت نفس پایینی خواهند داشت و در تعامل و برقراری ارتباط با بزرگسالان دچار مشکل می‌شوند.
خطرات درمان نکردن اختلال بیش‌فعالی اينست كه در آينده امکان ریسک اعتیاد یا سایر رفتارهای پرخطر، بزهکارانه و ضداجتماعي در آنها بیشتر می‌شود یعنی در صورت عدم درمان با سایر اختلالات روانپزشکی مانند ناتوانی در ایجاد ارتباط، افسردگی، اضطراب، بیش‌عصبی، لکنت زبان، ارتکاب به اعمال مخربی مانند تخریب، مخالفت و گستاخی با بزرگترها روبرو خواهیم شد، لذا باید این اختلال به موقع و درست تشخیص داده شود.
انواع اختلال ADHD
بيش فعالي سه نوع ديده مي شود:
نوع اول ADHD ترکیبی است که شامل بی توجهی، بیش‌فعالی است، معمولا این کودکان نمی‌توانند کارهایشان را تمام کنند و همیشه آشفته و حواس‌پرت بوده و در زمینه تحصیلی با مشکل روبرو هستند، اصطلاحا گفته می‌شود که مغز این کودکان از نظر سرعت مانند یک ماشین فراری است، اما ترمز آنها از نوع دوچرخه است یعنی ذهن آنها در حال مسابقه است و در زمان لازم نمی‌توانند سرعتشان را کم کنند; این نوع بسیار شایع است و در پسرها هم بیشتر دیده می‌شود.
نوع دوم پرتکانش‌گری است، در پرتکانش‌گری کودکان معمولا دونشانه پرتحرکی و تکانش‌گری را نشان می‌دهند اما توجه خوبی دارند، همچنین مرتکب کارهای خطرناکی نظیر بالارفتن از دیوار،کمد می‌شوند و مرتب در حال دویدن، پریدن و تکان دست‌ها هستند، این کودکان بسیار پرحرف بوده و حرکاتی بی‌جا، نامناسب و خشن از خود نشان می‌دهند و در مجموع نمی‌توانند در جای خو آرام بگیرند.
نوع سوم که در دختران شیوع بیشتری دارد، ADHD بی‌توجهی است، در واقع کودکان بی‌توجه بیش‌فعال نیستند به طوری‌که مدرسه شکایتی از بیش‌فعالی این کودکان ندارد، اما این کودکان در تمرکز و دقت دچار مشکل هستند و توان دقت به جزئیات را ندارند، وسایل خود را گم می‌کنند و نمی‌توانند به حرف والدین یا معلم به دقت گوش دهند.
تشخيص
معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود، اما بیشتر کودکان در سنین مدرسه و با تشخیص معلم به مراکز درمانی ارجاع داده می‌شوند.تشخیص، به یک ارزیابی کامل نیاز دارد. اگر تشخیص قطعی نشده باشد تشخیص‌های دیگر مانند ناتوانی در یادگیری یا افسردگی مطرح می‌شود.سابقه پزشکی کودک و خانواده بسیار مهم است. برخی از بیماری‌های دیگر مانند استرس، افسردگی و اضطراب می‌تواند مانند بیش‌فعالی تظاهر کنند.
در برخي موارد علائم بیش فعالی از سنین بالای یک و نیم تا دو سالگی بروز پیدا می کند به همین خانواده ها به محض مشاهده علائم بیش فعالی می توانند به پزشک مراجعه تا تشخیص بیماری داده شود.
اما بسياري از متخصصان معتقدند: هیچ تست آزمایشگاهی پزشكي برای تشخیص این بیماری وجود ندارد، لذا تشخیص ما متکی بر پاسخ بیمار به سوالات و توضیحات خانواده است، همچنین با ارزیابی که ما از معلمین و اولیا می‌کنیم به مشکلات کودک در مدرسه پی خواهیم برد. البته مجموعه‌ای از تست‌های روانشناختی در تشخیص این اختلال به کمک ما می‌آیند. در واقع کودک مبتلا به ADHD باید ترکیبی از علائم بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانش‌گری را حداقل به مدت شش ماه داشته باشد و البته علائم باید فرد را دچار مشکل کرده باشند.
تشخیص این بیماری فقط برعهده روانشناس باليني يا روانپزشک است، بسیاری از والدین و اولیا مدرسه در تشخیص بیش‌فعالی دچار اشتباه می‌شوند، یعنی شلوغی و شیطنت یک کودک حتما به معنای وجود اختلال ADHD نخواهد بود، باید در نظر داشته باشیم که در بعضی از بچه‌ها اضطراب و افسردگی و بیماری‌هایی که بر روی مغز تأثیر می‌گذارند علائم می تواند تقلید کننده علائم بیش‌فعالی باشد که این تشخیص‌های افتراقی بر عهده روانپزشک است.
در بعضی مواقع هیچ اختلال روانی وجود ندارد و فقط با قرار گرفتن در یک موقعیت استرس‌زا تغییرات رفتاری در کودک مشاهده می‌شود، مثلا کودکی که در محیط با طلاق والدین یا مرگ یکی از اعضای خانواده روبرو می‌شود نسبت به این وقایع تغییرات رفتاری خواهد داشت.
بیش فعالی ممکن است زمینه اولیه داشته باشد که با مراجعه به روانپزشک و درمان علت زمینه ای علائم بهبود می یابد اما گاهی بدون علت زمینه ای است که برای کنترل رفتار دارو درمانی یا رژیم غذایی خاصی به کودک تجویز می شود.
بیش فعالی زمانی نگران کننده و بیماری محسوب می شود که رفتار کودک از روند طبیعی خارج و برای کودک و خانواده خطر آفرین باشد و کودک دچار اختلال تمرکز، دقت و یادگیری شود. زمانی که بیش فعالی تبدیل به بیماری شود کودک نمی تواند ارتباط مناسبی با دیگران برقرار کند بنابراین در تعاملات اجتماعی نیز دچار مشکل می شود.
بسیاری از کودکان بیش فعال دارای ضریب هوشی بالایی هستند که با کنترل رفتار و درمان علت آن می توان به آینده آنها کمک کرد.
تأثیر رژیم غذایی بر ایجاد یا تشدید اختلال بیش‌فعالی
تأثیر رژیم غذایی بر ADHD هنوز به اثبات نرسیده است، اما در مجموع توصیه می‌کنیم که از نوشیدنی‌های قندی و گازدار، چیپس، پفک، کاکائو، قهوه، نسکافه و غذاهای آماده و تند و پرادویه که محرک هستند، پرهیز شود.
درمان یا عدم درمان؟
ابتلای کودکان به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی برای بسیاری از خانواده‌ها به معنای آغاز یک راه طولانی در مسیر داروخانه‌ها است. دارو درمانی موثرترین روش درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی است و در ۸۰ درصد از موارد نتیجه می‌دهد. اما بسیاری از والدین نگران عوارض جانبی داروها هستند. از این رو، پیش از آغاز دارو سایر گزینه‌ها را نیز در نظر می‌گیرند. والدین جدا از هر تصمیمی که می‌گیرند، می‌توانند به فرزندانشان کمک کنند که زندگی آرام‌تری داشته باشند.
درمان دارویی
در مرحله نخست درمان دارویی تحت‌نظر روانپزشک لازم است و تردیدی در درمان دارویی این کودکان وجود ندارد، اما در مرحله دوم باید سایر درمان‌های غیردارویی مانند مشاوره یا روان‌درمانی توسط همکاران روانشناس بالینی انجام شود.
درمان غيردارويي يا روانشناختي
شرکت دادن کودک در کارهای هنری و ورزشی، بیشتر از حد توان از فرزند انتظار نداشتن، آرام و شمرده سخن گفتن با کودک، داشتن ارتباط چشمی مناسب، داشتن برنامه منظم برای خواب و غذا از جمله توصیه‌های موثر در ارتباط با این کودکان است.
برای تربیت این کودکان باید از پاداش و تنبیه رفتاری استفاده کنیم معمولا این کودکان به دلیل نوع رفتارهای ناآرام خود عموما توسط والدین تنبیه می‌شوند که متأسفانه بسیار تشدید کننده خواهد بود.
خانواده‌ها باید نسبت به این اختلال بسیار صبور و واقع‌بین باشند که نیازبه درمانی طولانی مدت دارد، لذا نباید انتظار بهبود یک‌شب را از کودک داشته باشند. محیط خانه را بازسازی کنید. فعالیت‌ها و شلوغی‌ها و تماس‌های تلفنی غیرضروری و حضور در فضاي مجازي را کاهش دهید و تلویزیون را خاموش کنید.
همیشه تلاشتان این باشد که خودتان را هم سطح کودک قرار داده و دنیا را از دریچه نگاه او ببینید این کار باعث می شود کودک هیجانات خود را بیشتر با شما در میان بگذارد که در این صورت می توانید انرژی او را همانطور که شما صلاح میدانید و در جهت درست و صحیح هدایت کنید .
هنگامی که فرزندتان با بی قراری سعی می کند خود را در نقش یک قربانی جای دهد تا به او توجه کنید اتفاقا در این جور مواقع به این بی قراری او بی اعتنایی کرده تا این رفتار برای او به شکل یک قاعده ی همیشگی نشود تا از شما بدین وسیله توجه بگیرد.
باز نگه‌داشتن پل ارتباطی میان والدین و کودک فوق‌العاده مهم است و موجب می‌شود اختلاف‌ها و تعارض‌های میان والدین و کودک به شکل موثری از میان برداشته شود و از وخیم‌تر شدن روابط میان آنها جلوگیری کند.
بهتر است با زبانی نرم و با کلماتی عاطفی در قالب جملات درخواستیِ مودبانه و بسیار شفاف از کودک تقاضای خود را ( مثلا کمک کردن به شما در زمینه مورد نطرتان ) بخواهید. بدون اینکه فرزندتان فکر کند که اگر آن کار را انجام ندهد تنبیه می شود و هرگز احساس اجبار نداشته باشد. migna.ir
تلاش کنید کار و وظیفه يا مسئوليتي مشخصی را در خانه برای کودک تعریف کنید مثلا از او بخواهید که بعد از بازی وسایلش را در جای مخصوص خود قرار دهد یا رختخوابش را مرتب کند تا فکر کند در انجام شدن کاری سهیم بوده است . در واقع مشخص کردن جایگاه کودک در خانواده و این وظیفه تعریف شده باعث مي شود میزانی از انرژی کودک بیش فعال به سوی انجام کار مثبت هدايت شود .
از تصحیح بیش از حد استفاده کنید. براساس این روش، از کودک می‌خواهید رفتار ناشایست خود را اصلاح کند. مثلا کودک شما روی دیوار نقاشی می‌کشد. به او بگویید «دیوار کثیف شده است و باید آن را تمیز کنی تا دوباره قشنگ شود.
در برخورد با فرزندتان ضمن احترام و رعایت صمیمیت؛ در برابر رفتار های منفی او قاطع باشید طوری که آن را جدی تلقی کند و مکررا آن را انجام ندهد .
این موضوع شکایتی است که اغلب والدین دارند که دائما باید به کودکشان تذکر بدهند . لحاظ کردن پاداش منفی یعنی جریمه کردن و محروم کردن کودک از یک پاداش مثبت می تواند موثر واقع شود .
این کودکان به سختی خود را با تغییرات تطبیق می‌دهند مثلا اگر محل زندگی کودک تغییر کند باید از قبل این آمادگی برای جابجایی را در او ایجاد کنند و ناگهانی نباشد، همچنین بسیاری از موقعیت‌های ناراحت‌کننده مانند نشستن در سخنرانی‌ها یا کلاس‌های طولانی، خرید در فروشگاه‌های بزرگ تحریک کننده سیستم عصبی کودک بوده و باعث تشدید علائم بیماری خواهد شد.
با رعایت تمام راهکارهای فوق که توسط روان شناسان متخصص کودک و نوجوان ارائه شد می توانید تا حد زیادی در درمان بیش فعالی در کودکان موثر باشید.
اهمیت ادامه درمان در محیط مدرسه یا مهد کودک
یک مسئله بسیار مهم در درمان این است که خانواده باید اولیا مدرسه را در جریان بیش‌فعالی کودک بگذارد تا اولیا مدرسه از آموزش‌ها و تکنیک‌های کودکان بیش‌فعال استفاده کنند.
پدر و مادر باید این اختلال را بشناسند و با مطالعه و مشاوره سطح آگاهی خود را نسبت به این بیماری افزایش دهند، عدم شناخت درست از این بیماری توسط والدین باعث می‌شود که در رفتار با کودک و درمان او دچار مشکل شوند. خانواده باید درک کند که رفتار کودک از روی اختلال است و عمدی در کار نیست، قوانین خانه باید شفاف و خلاصه و کوتاه باشند تا کودک به طور دقیق انتظارات والدین را بداند، در واقع کودک با درمان توانایی موفقیت را بدست خواهد آورد.
برای بسیاری از والدین، کودک اهمیت دارد. برخی از والدین بر این باورند که کودکان خردسال آمادگی لازم برای دریافت دارو ندارند. در واقع، آکادمی پزشكي كودكان آمریکا نیز با این مسئله موافق است. بر اساس توصیه این آکادمی، بهتر است تا سن ۶ سالگی از رفتار درمانی برای درمان کودک استفاده شود. والدین اغلب به دنبال آن هستند که از راه دیگری جز دارو برای درمان فرزندشان استفاده کنند.
به گفته دکتر ریچارد گالاگر، از اعضای نهاد اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی بیش فعالی و اختلالات رفتاری در مرکز مطالعات کودکان در دانشگاه نیویورک، روش‌های متعددی برای درمان کودکان وجود دارد. او به والدین توصیه می‌کند که با در نظر گرفتن مزایا و عوارض داروها از سایر روش‌های موجود برای درمان فرزندشان بهره بگیرند.
به زعم گالاگر، کودکانی که صرفا بی‌توجه هستند، در مقایسه با آنهایی که بیش فعالند، بیشتر از اختلالات رفتاری رنج می‌برند. موثرترین راه درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی، بکارگیری همزمان دارو درمانی(ريتالين- تجويز توسط روانپزشك) و مدیریت رفتاری(توسط روانشناس) می‌باشد.
به گفته گالاگر، والدین و معلمان نقش قابل توجهی در تشخیص و پیش‌برد پروسه درمانی این اختلال ایفا می‌کنند.
منبع اصلي: medicinenet
دریافت صفحه با کد QR