مروری بر نتایج یک تحقیق دانشگاهی؛
دانشجویان چه عواملی را مانع پژوهش میدانند؟
میگنا: دانایی یکی از شاخصهای اصلی پیشرفت و تعالی در هر جامعهای محسوب میشود و گسترش آن، به دسترسی سریع و آسان افراد محقق به منابع علمی موثق وابسته است.
دانستهها از طریق مطالعه منابع اطلاعاتی موجود یا پژوهشهایی که صورت میگیرد و منجر به تولید اطلاعات میشود، به دست میآید و سطح دانایی نیز توسط میزان تولید و مصرف اطلاعات سنجیده میشود.
پژوهش بهعنوان مبنای نوآوری و زمینهساز تحولوتکامل وسایل و ابزارهای تولید علم، امکان کشف کاربرد تازه دانش کهن را فراهم میسازد، دانش نو میآفریند، به آموزش بهتر میانجامد و موجب حل مسائل و تضادهای جامعه و پیشرفت آن میشود. بین تحقیقات و توسعه پایدار کشورها، به عقیده متخصصان، رابطه مستقیمی وجود دارد و در عصر حاضر، کشورها بر اساس توان تولید علم و کاربرد دانش خود، تقسیمبندی میشوند. ازاینرو سرمایهگذاری در بخش تحقیقات، از عناصر مهم رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشورها است.
بااینحال، پتانسیل دانشجویان در زمینههای تحقیقاتی، کمتر موردتوجه قرار گرفته و دانشگاهها بیشتر بر وظایف آموزشی خود تمرکز کردهاند. شناخت موانع تحقیق میتواند با بهبود ارتباط بین محققین و استفادهکنندگان نتایج تحقیق، فرآیند حل مسئله را سهولت بخشیده و عملاً موجب استفاده از یافتههای تحقیق شود. در این خصوص، توجه محققینی از کشورمان به رفع چنین موانعی از مسیر محققان دانشجو جلب شده است. در این راستا، پژوهشگران فوق از دانشگاه علوم پزشکی زنجان، به بررسی موانع انجام پژوهش از دیدگاه دانشجویان پرداختهاند.
در این مطالعه توصیفی- مقطعی، ۱۰۸ نفر از دانشجویان دانشکدههای پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و پرستاری مامایی دانشگاه علوم پزشکی زنجان همکاریداشتهاند. ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش نیز، پرسشنامهای حاوی چهار بخش، شامل اطلاعات دموگرافیک، انگیزهای، موانع شخصی و سازمانی بوده است.
با توجه به اینکه دانشجویان موردمطالعه در این پژوهش، دانشجویان دو سال آخر و درگیر پایاننامه بودهاند طبیعی است که سابقه پژوهشی بیشتری نسبت به کل دانشجویان که در سایر مطالعات بررسی شدهاند داشته باشند و اغلب کارهای پژوهشی صورت گرفته در قالب پایاننامه باشد.
یافتههای بهدستآمده از مطالعه حاضر بیانگر آن است که بیشترین موانع ازنظر دانشجویان، موانع سازمانی بوده است. درواقع، وضعیت درونی سازمانها بیش از هر موضوع دیگری بر آثار پژوهشی اثرگذار است و این امر، لزوم توجه بیشتر مسئولین در ایجاد شرایط مساعد درونسازمانی و بازنگری در وضعیت فعلی سازمانهای دخیل در امر پژوهش را مطرح میکند.
بر اساس نتایج این پژوهش، ایجاد انگیزه مناسب برای دانشجویان نیز میتواند گام مؤثری برای افزایش میزان مشارکتهای تحقیقاتی در بین آنان باشد.
همچنین، کلاسهای روش تحقیق میتوانند نقش مهمی در هدایت روند کارهای پژوهشی دانشجویان داشته باشد و باتوجه به نارضایتی نسبی دانشجویان نسبت به کیفیت کلاسهای روش تحقیق، ارتقای سطح کیفی این کلاسها، ضروری به نظر میرسد.
دکتر بهاره ناظمی، استادیار دپارتمان کودکان و نوجوانان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی زنجان و همکارانش در این خصوص میگویند: «در مطالعه حاضر، عدم آشنایی کافی با اصول و روشهای آماری، ناتوانی در آنالیز دادهها، ناتوانی در تفسیر دادهها و کمبود وقت و مشغله زیاد جز چهار مانع اصلی در حیطه موانع شخصی بهحساب آمدهاند. اغلب مطالعات، عدم وجود وقت کافی و مشغله زیاد را بهعنوان یکی از مشکلات و موانع پژوهش اتفاق نظر دارند و شایعترین موانع تحقیق توسط اساتید و اعضای هیئتعلمی دانشگاهها بر اساس چندین مطالعه کمبود وقت و نداشتن زمان کافی جهت پژوهش بوده است. البته مشکل کمبود وقت در بین اعضای هیئتعلمی، از اولویت بیشتری نسبت به دانشجویان برخوردار است که میتوان علت این امر را در زیاد بودن ساعات موظفی اساتید برای تدریس و مسئولیتهای جانبی دیگر در کنار تدریس بیان کرد».
به اعتقاد این محققان: «با توجه به اینکه در مطالعه حاضر، بیش از ۵۰ درصد دانشجویان ذکر کردهاند که کمبود وقت به میزان زیاد و خیلی زیادی از موانع پژوهشی محسوب میشود، به نظر میرسد آموزش تکنیکهای برنامهریزی درسی و کنترل و مدیریت زمان میتواند گامی مؤثر در مرتفع کردن یکی از موانع شخصی مهم در امور پژوهشی باشد. بهعلاوه، اصول و روشهای آماری، تحلیل و تفسیر دادهها از عوامل ضروری برای امر پژوهش هستند که با توجه به نظر دانشجویان، در حیطه موانع شخصی از اولویت بالایی برخوردارند. این تواناییها در کلاسهای روش تحقیق و آماری با کیفیت بالا قابل انتقال هستند».
دکتر ناظمی و همکارانش اعتقاد دارند: «درکل، عدم ارتباط با افراد فعال در امر پژوهش، وجود مقررات دست و پا گیر اداری در انجام فعالیتهای پژوهشی، طولانی بودن مراحل تصویب طرحهای پژوهشی و عدم درآمد کافی از محل پژوهش (نسبت به سایر فعالیتها) مهمترین موانع سازمانی به ترتیب اولویت هستند. پروسه طولانی تصویب طرحهای تحقیقاتی، عامل سازمانی مهم دیگری است که توسط دانشجویان ذکر شده است. همچنین اغلب صاحبنظران بر وجود مشکلات و کمبود منابع مالی در فعالیتهای پژوهشی و ناکافی بودن بودجه بهعنوان مهمترین مشکل گریبان گیر حوزه پژوهش اتفاقنظر دارند».
آنها ادامه میدهند: «اغلب تحقیقات علوم پزشکی، از نوع تجربی و مداخلهای بوده و نیازمند وسایل و مواد آزمایشگاهی گرانقیمت هستند. از سوی دیگر در رشتههای علوم پزشکی، بهواسطه ماهیت کاربردی آنها، امکان اشتغال و درآمدزایی بیشتری در بخش خصوصی وجود دارد و با توجه به سودآور نبودن پژوهش در دانشگاه، افراد به این سمت گرایش مییابند که بهجای پرداختن به پژوهشهای کمدرآمد، پرزحمت و با ریسک بالا، انجام فعالیتهای درمانی با سود بیشتر و زودبازدهتر را انتخاب کنند. لذا اگرچه درآمد مادی و تشویق معنوی در نظر گرفته شده برای طرحهای تحقیقاتی دانشجویان ناچیز است، اما به نظر میرسد همین مقدار نیز تأثیر به سزایی در تشویق دانشجویان نسبت به امر تحقیق ایفا میکند».
یافتههای مورد اشاره که میتوانند به برنامه ریزان و متولیان امر پژوهش کشور، دیدگاه بهتری را از وضع موجود ارائه دهند، بهصورت مقالهای علمی پژوهشی در مجله «توسعه آموزش در علوم پزشکی» از نشریات متعلق به دانشگاه علوم پزشکی زنجان به چاپ رسیده است.
دانستهها از طریق مطالعه منابع اطلاعاتی موجود یا پژوهشهایی که صورت میگیرد و منجر به تولید اطلاعات میشود، به دست میآید و سطح دانایی نیز توسط میزان تولید و مصرف اطلاعات سنجیده میشود.
پژوهش بهعنوان مبنای نوآوری و زمینهساز تحولوتکامل وسایل و ابزارهای تولید علم، امکان کشف کاربرد تازه دانش کهن را فراهم میسازد، دانش نو میآفریند، به آموزش بهتر میانجامد و موجب حل مسائل و تضادهای جامعه و پیشرفت آن میشود. بین تحقیقات و توسعه پایدار کشورها، به عقیده متخصصان، رابطه مستقیمی وجود دارد و در عصر حاضر، کشورها بر اساس توان تولید علم و کاربرد دانش خود، تقسیمبندی میشوند. ازاینرو سرمایهگذاری در بخش تحقیقات، از عناصر مهم رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشورها است.
بااینحال، پتانسیل دانشجویان در زمینههای تحقیقاتی، کمتر موردتوجه قرار گرفته و دانشگاهها بیشتر بر وظایف آموزشی خود تمرکز کردهاند. شناخت موانع تحقیق میتواند با بهبود ارتباط بین محققین و استفادهکنندگان نتایج تحقیق، فرآیند حل مسئله را سهولت بخشیده و عملاً موجب استفاده از یافتههای تحقیق شود. در این خصوص، توجه محققینی از کشورمان به رفع چنین موانعی از مسیر محققان دانشجو جلب شده است. در این راستا، پژوهشگران فوق از دانشگاه علوم پزشکی زنجان، به بررسی موانع انجام پژوهش از دیدگاه دانشجویان پرداختهاند.
در این مطالعه توصیفی- مقطعی، ۱۰۸ نفر از دانشجویان دانشکدههای پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و پرستاری مامایی دانشگاه علوم پزشکی زنجان همکاریداشتهاند. ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش نیز، پرسشنامهای حاوی چهار بخش، شامل اطلاعات دموگرافیک، انگیزهای، موانع شخصی و سازمانی بوده است.
با توجه به اینکه دانشجویان موردمطالعه در این پژوهش، دانشجویان دو سال آخر و درگیر پایاننامه بودهاند طبیعی است که سابقه پژوهشی بیشتری نسبت به کل دانشجویان که در سایر مطالعات بررسی شدهاند داشته باشند و اغلب کارهای پژوهشی صورت گرفته در قالب پایاننامه باشد.
یافتههای بهدستآمده از مطالعه حاضر بیانگر آن است که بیشترین موانع ازنظر دانشجویان، موانع سازمانی بوده است. درواقع، وضعیت درونی سازمانها بیش از هر موضوع دیگری بر آثار پژوهشی اثرگذار است و این امر، لزوم توجه بیشتر مسئولین در ایجاد شرایط مساعد درونسازمانی و بازنگری در وضعیت فعلی سازمانهای دخیل در امر پژوهش را مطرح میکند.
بر اساس نتایج این پژوهش، ایجاد انگیزه مناسب برای دانشجویان نیز میتواند گام مؤثری برای افزایش میزان مشارکتهای تحقیقاتی در بین آنان باشد.
همچنین، کلاسهای روش تحقیق میتوانند نقش مهمی در هدایت روند کارهای پژوهشی دانشجویان داشته باشد و باتوجه به نارضایتی نسبی دانشجویان نسبت به کیفیت کلاسهای روش تحقیق، ارتقای سطح کیفی این کلاسها، ضروری به نظر میرسد.
دکتر بهاره ناظمی، استادیار دپارتمان کودکان و نوجوانان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی زنجان و همکارانش در این خصوص میگویند: «در مطالعه حاضر، عدم آشنایی کافی با اصول و روشهای آماری، ناتوانی در آنالیز دادهها، ناتوانی در تفسیر دادهها و کمبود وقت و مشغله زیاد جز چهار مانع اصلی در حیطه موانع شخصی بهحساب آمدهاند. اغلب مطالعات، عدم وجود وقت کافی و مشغله زیاد را بهعنوان یکی از مشکلات و موانع پژوهش اتفاق نظر دارند و شایعترین موانع تحقیق توسط اساتید و اعضای هیئتعلمی دانشگاهها بر اساس چندین مطالعه کمبود وقت و نداشتن زمان کافی جهت پژوهش بوده است. البته مشکل کمبود وقت در بین اعضای هیئتعلمی، از اولویت بیشتری نسبت به دانشجویان برخوردار است که میتوان علت این امر را در زیاد بودن ساعات موظفی اساتید برای تدریس و مسئولیتهای جانبی دیگر در کنار تدریس بیان کرد».
به اعتقاد این محققان: «با توجه به اینکه در مطالعه حاضر، بیش از ۵۰ درصد دانشجویان ذکر کردهاند که کمبود وقت به میزان زیاد و خیلی زیادی از موانع پژوهشی محسوب میشود، به نظر میرسد آموزش تکنیکهای برنامهریزی درسی و کنترل و مدیریت زمان میتواند گامی مؤثر در مرتفع کردن یکی از موانع شخصی مهم در امور پژوهشی باشد. بهعلاوه، اصول و روشهای آماری، تحلیل و تفسیر دادهها از عوامل ضروری برای امر پژوهش هستند که با توجه به نظر دانشجویان، در حیطه موانع شخصی از اولویت بالایی برخوردارند. این تواناییها در کلاسهای روش تحقیق و آماری با کیفیت بالا قابل انتقال هستند».
دکتر ناظمی و همکارانش اعتقاد دارند: «درکل، عدم ارتباط با افراد فعال در امر پژوهش، وجود مقررات دست و پا گیر اداری در انجام فعالیتهای پژوهشی، طولانی بودن مراحل تصویب طرحهای پژوهشی و عدم درآمد کافی از محل پژوهش (نسبت به سایر فعالیتها) مهمترین موانع سازمانی به ترتیب اولویت هستند. پروسه طولانی تصویب طرحهای تحقیقاتی، عامل سازمانی مهم دیگری است که توسط دانشجویان ذکر شده است. همچنین اغلب صاحبنظران بر وجود مشکلات و کمبود منابع مالی در فعالیتهای پژوهشی و ناکافی بودن بودجه بهعنوان مهمترین مشکل گریبان گیر حوزه پژوهش اتفاقنظر دارند».
آنها ادامه میدهند: «اغلب تحقیقات علوم پزشکی، از نوع تجربی و مداخلهای بوده و نیازمند وسایل و مواد آزمایشگاهی گرانقیمت هستند. از سوی دیگر در رشتههای علوم پزشکی، بهواسطه ماهیت کاربردی آنها، امکان اشتغال و درآمدزایی بیشتری در بخش خصوصی وجود دارد و با توجه به سودآور نبودن پژوهش در دانشگاه، افراد به این سمت گرایش مییابند که بهجای پرداختن به پژوهشهای کمدرآمد، پرزحمت و با ریسک بالا، انجام فعالیتهای درمانی با سود بیشتر و زودبازدهتر را انتخاب کنند. لذا اگرچه درآمد مادی و تشویق معنوی در نظر گرفته شده برای طرحهای تحقیقاتی دانشجویان ناچیز است، اما به نظر میرسد همین مقدار نیز تأثیر به سزایی در تشویق دانشجویان نسبت به امر تحقیق ایفا میکند».
یافتههای مورد اشاره که میتوانند به برنامه ریزان و متولیان امر پژوهش کشور، دیدگاه بهتری را از وضع موجود ارائه دهند، بهصورت مقالهای علمی پژوهشی در مجله «توسعه آموزش در علوم پزشکی» از نشریات متعلق به دانشگاه علوم پزشکی زنجان به چاپ رسیده است.
مرجع : ايسنا