گردهمایی اساتید منتخب روان‌شناسی اسلامی در مشهد

میگنا: در چهارمین نشست اساتید برجسته علوم انسانی اسلامی با محوریت روان‌شناسی اسلامی همچون « دكتر مهرداد کلانتری» استاد دانشگاه اصفهان و رئیس کمیسیون روانشناسی اسلامی کنگره، حجت‌الاسلام عباسعلی شاملی، رئیس انجمن روانشناسی اسلامی و استاد موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، آیت الله سیدمحمد غروی استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سیدمحمدرضا تقوی، استاد دانشگاه شیراز، باقر غباری بناب استاد دانشگاه تهران، حجت‌الاسلام محمدناصر سقای بی‌ریا معاون پژوهشی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، خسرو باقری استاد دانشگاه تهران، معصومه اسماعیلی استاد دانشگاه علامه طباطبایی، مهرداد کلانتری، محمد باقر کجباف و چند تن از اساتید برجسته دیگر این حوزه در این نشست حضور داشتند.


رشته روان‌شناسی اسلامی جزو رشته‌های با سابقه علوم انسانی اسلامی است
در ابتدای این نشست حجت الاسلام رضا غلامی، مدیر مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا با بیان اینکه رشته روان‌شناسی اسلامی جزو رشته‌های با سابقه علوم انسانی اسلامی است و همواره در حال گسترش است، اظهار کرد: این رشته سهل‌تر از سایر رشته‌ها راه خودش را برای بهره گیری روشمند از منابع دینی پیدا کرده و سوم اینکه این رشته نقش منحصر بفردی و اجتماعی انسان مسلمان دارد لذا از اولویت بیشری برای توجه و سرمایه گذاری برخوردار است.

رئیس مرکز پژوهش‌های صدرا افزود: روان‌شناسی اسلامی در کنار رشته تعلیم و تربیت اسلامی در سال‌های گذشته بیش از سایر رشته‌ها با میدان عمل درگیر شده و فرصت ظهور و بروز پیدا کرده است.

وی بیان کرد: اینکه حضور جدی روان شناسی اسلامی در میدان عمل علاوه بر اینکه که می‌تواند ظرفیت‌های منحصر به فرد روان شناسی اسلامی برای حل مسائل فردی و اجتماعی را نشان دهد، می‌تواند به شناسایی و رفع نقاط ضعف و خلاهای نظری و کاربردی روان شناسی اسلامی هم کمک قابل توجهی داشته باشد.


روان‌شناسی اسلامی با طرح مفاهیم در جامعه کاربردی می شود
مهرداد کلانتری، استاد روان شناسی دیگر سخنران این نشست گفت: آیا روان شناسی اسلامی حلال تمام مشکلات جوامع اسلامی است یا خیر؟ این نوع تلقی یکی از موانع تحقق روان شناسی اسلامی است از آنجا که وضعیت کنونی روان شناسی در ایران مطلوب به نظر نمی‌رسد، روان شناسی اسلامی یکی از راه ‌های تحول در علم روان شناسی در ایران است و تحول به معنی حرکت از وضع موجود به سوی وضعیتی بهتر است.

وی افزود: در این زمینه لازم است مفاهیم دین اسلام و روان شناسی و رابطه آن‌ها با هم به طور اجمال مطرح شوند تا بتوان از نظریه به سوی پژوهش حرکت کرد و سرانجام روان شناسی اسلامی در ایران جنبه کاربردی پیدا کند. خوشبختانه روان شناسی در ایران در حال جان گرفتن است که در صورت هدایت، روان شناسی اسلامی در ابعاد نظری و کاربردی پیشرفت می‌کند.


روان شناسی اسلامی باید وارد نظام روانشناسی ایران شود
رئیس کمیسیون روان شناسی چهارمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی گفت: روانشناسی اسلامی باید وارد نظام روانشناسی ایران شود و این کار بسیار ظریف فرهنگی است که اگر با عجله و شتاب باشد با مقاومت روبه رو می شود.

کلانتری با اشاره به کمیسیون روان شناسی اسلامی در کنگره بیان کرد: روانشناسی ما از نوع غربی و به فرموده مقام معظم رهبری روانشناسی ترجمه ای و وارداتی است. ما نیاز به روانشناسی متناسب با فرهنگ اسلامی مان داریم. رسیدن به چنین مقصودی نیاز به کار دارد و در این زمینه هم کم کاری شده است.

وي افزود: کمیسیون ما فراخوانی به کل دانشگاه های کشور ارسال کرده و اعلام کرد مقاله های با موضوع روانشناسی اسلامی را حمایت می کند. هدف این بود که نظام روان شناسی اسلامی در کشور شکل بگیرد.


ما همچنان مصرف کننده روان شناسی غربی هستیم

وی ادامه داد: یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی روانشناسی اسلامی است که قرار بود بعد از پیروزی انقلاب و بازگشایی دانشگاه ها و انقلاب فرهنگی شکل بگیرد اما چنین اتفاقی نیوفتاده است. ما همچنان مصرف کننده روان شناسی غربی هستیم و این در شان جمهوری اسلامی که در منطقه می درخشد، نیست. ایران با عنوان نظام اسلامی در جهان مطرح است و باید علوم آن اسلامی شود اما چنین نشده است. این بحث فرهنگی، دانشگاهی، حوزوی و همه جانبه است.


کلانتری با اشاره به مراکزی که به صورت جدی به حوزه روان شناسی اسلامی پرداخته اند، گفت: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در قم در این زمینه کار می کند و شاید از سایر مراکز قدمت بیشتری داشته باشد. دانشگاه دارالحدیث قم هم در زمینه روانشناسی اسلامی فعالیت می کند. این مرکز در فضای حوزوی کار می کند اما مشکل ما عدم ورود در فضای دانشگاهی است. ما می خواهیم روانشناسی اسلامی به دانشگاه ها ورود کند اما اینطور نشده و بیشتر محدود به حوزه شده است.

وی با اشاره به روند اسلامی کردن روان شناسی گفت: این روند نسبتا خوب بود ولی بیش از این از حوزه و دانشگاه انتظار می رود. تا زمانی که روانشناسی اسلامی وارد جامعه نشود و با زندگی مردم پیوند نخورد کارایی خود را نشان نمی دهد. مشکل ما در جنبه های کاربردی است.

کلانتری یادآور شد: اگر روان شناسی اسلامی صرفا در قالب تئوری باشد در بن بست می ماند مانند پایان نامه های دانشجویان که با زحمت فراوان تهیه می شوند اما در کتابخانه ها باقی می مانند و هیچ استفاده ای از آنها نمی شود.



علم النفس قابلیت طرح فلسفی دارد
خسرو باقری استاد فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران هم در این نشست گفت: روان‌شناسی اسلامی اگر بخواهد تحقق پیدا کند از جنس تاسیس خواهد بود ولی مثل بقیه روان‌شانسی ها که زیرساخت فلسفی و زیر ساخت مبنایی دارند طبیعتا وامی است که روان‌شناس از یک نگرش و فرضیات خاصی دریافت می‌کند.

باقری با بیان اینکه روان‌شناسی اسلامی، نباید اختصاص به مسلمانان داشته باشد بلکه باید روان تمامی انسان‌ها را مورد مطالعه قرار دهد، تاکید کرد: روان‌شناسی اسلامی باید قابلیت آن را داشته باشد که همه انسان ها از جمله مومن و مشترک را مورد مطالعه قرار دهد و به تقسیم بندی های جنسی و سنی اختصاص نداشته باشد.


نفسِ انسان تمام عرصه‌های ذهنی، روانی و رفتاری او را پوشش می‌دهد
آیت الله سید محمد غروی عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه کشور هم در چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی با موضوع «روان شناسی اسلامی»، اظهار کرد: روان شناسی اسلامی تلفیقی، تطبیقی و تاسیسی است و ضرورت دارد مکاتب و نظریه ها بر اساس متون فلسفی و جهان شناختی نقد و بررسی شوند.

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه کشور بیان کرد: «نفس» تمام عرصه‌های ذهنی، روانی، انگیزشی، رفتاری و … را پوشش می‌دهد و در نتیجه به نظر می رسد نفس بحث کاملی است.


پرداختن روان‌شناسان به مفهوم و قلمرو دین ضروری است
حجت الاسلام  عباسعلی شاملی رئیس انجمن روان‌شناسی اسلامی  حوزه، هم در این نشست اظهار کرد: از ابتدای انقلاب اسلامی موضوعاتی که در باب روان شناسی اسلامی مطرح شده به نظریات پیشگامان این حوزه اکتفا شده و با توجه به اینکه نظریات این علم نشات گرفته از مبانی غرب است بنابراین قابل عرضه جهانی نیست و نیاز است تا در این زمینه تحقیق و بررسی بیشتری انجام شود.

وی افزود: تلاش برای اسلامی سازی دانش روان شناسی یا تولید دانش روان شناسی اسلامی از جمله محورهای مهم پژوهش است که از آغاز انقلاب اسلامی  از دغدغه‌های‌ اصلی صاحبان اندیشه و قلم در عرصه‌های علوم انسانی و اجتماعی بوده است

وی پرداختن به اصل دین، شناسایی مفهوم و قلمرو دین را برای همه روان شناسان ضروری دانست و گفت: به نظر می‌رسد اساتید حوزه و دانشگاه در نظریه با کمبود مواجه هستند از این رو پرداختن به متون دینی و اسلامی سازی روان شناسی یکی از ضروریات این حوزه به شمار می‌آید.


تعلقات دنیوی، از ریشه‌های شکل‌گیری بیماری‌های روان شناختی است
«سید محمد رضا تقوی» هم در چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی به تبیین موضوع «تعلقات دنیوی؛ مفهومی کلیدی برای تبیین سلامت و اختلال های روان شناختی» پرداخت و عنوان کرد: اخیرا اهمیت متغیرهای دینی و تاثیر آن در سلامت روان به صورت روزافزون مورد توجه روان‌شناسان و متخصصان بهداشت روانی قرار گرفته، به نحوی که در مطالعات زیادی ارتباط دین و متغیرهای مرتبط با سلامت روان نشان داده شده است.

وی به تبیین گستره کاربرد مفهوم تعلق پرداخت و گفت: تعلقات دنیوی یکی از مفاهیم کلیدی است که در بحث انسان شناسی به مفهوم اعم آن می‌تواند تبیین‌گر بسیاری از کژرفتاری‌های فردی و یا اجتماعی باشد. همچنین این مفهوم دارای آن چنان ظرفیتی است که می‌تواند به عنوان یک عامل موثر در تبیین گستره وسیعی از اختلالات روانی مورد توجه قرار گیرد.


قلب نقطه‌ای میان نفس انسان و روح است
«محمد باقر کجباف» استاد گروه روان شناسی دانشگاه اصفهان در این نشست اذعان کرد: امروزه مطالعات متعددی توسط اندیشمندان و صاحب نظران در رابطه با مذهب و اهمیت آن در تأمین بهداشت روانی در کل دنیا صورت گرفته که بر اساس نظرات و یافته‌های آنها مذهب نقش اثرگذار و انکارناپذیری بر سلامت جسم، روان و دیگر ابعاد زندگی بشر دارد.

وی با بیان اینکه مفاهیم اسلامی، قلب مفهومی متافیزیکی است که حقیقت انسان‌ها را تشکیل می‌دهد، اظهار کرد: قلب نقطه‌ای میان نفس انسان و روح است؛ بدین شکل که قلب هر آنچه محصول نفس انسان است را جذب می‌کند و از سوی دیگر الهاماتی را از روح انسان دریافت می‌کند.


منابع دینی به توصیف و تبیین رفتار انسان در روان‌شناسی کمک می کند
حجت‌الاسلام «ابوالقاسم بشیری» عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) دیگر سخنران این نشست با بیان اینکه می‌توان از منابع دینی به صورت روشمند مفاهیمی را استخراج کرد که ناظر به ساختار شخصیت انسان باشند و به دانش روان شناسی نیز در توصیف و تبیین رفتار کمک کند، گفت: از میان مفاهیم مربوط به شخصیت، مفهوم «ساختار» از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مفهوم ساختار، به جنبه‌های پایدار و مقاوم‌تر شخصیت اطلاق می‌شود.


روان‌شناسی طراز جمهوری اسلامی باید قابلیت تامین نیازها را داشته باشد
حجت الاسلام «محمد کاویانی» عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی با ارائه چارچوب اولیه برای روان ‌شناسی اسلامی (قرآن بنیان)، به عنوان یک مکتب روانشناختی بیان کرد: اگر بخواهیم علم روان شناسی را در طراز جمهوری اسلامی و سطح انقلاب اسلامی مطرح کنیم این علم باید قابلیت تامین نیازهای جامعه را داشته باشد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه فرآیند اجتهاد سهم اساسی در فراهم سازی روان شناسی اسلامی دارد و خطوط کلی و اصلی آن را ترسیم می‌کند اظهار کرد: اصلی‌ترین و مهمترین نکته این است که مفاهیم اسلامی یکدیگر را نفی نمی‌کنند، بلکه همه بر محور خداشناسی قرار دارند.

وی با اشاره به اینکه روان شناسی اسلامی صرفا به روش تجربی اکتفا نمی‌کند اظهار کرد: روان‌شناسی اسلامی رشته‌ و بخشی از علم تجربی است که با رویکرد دینی به بررسی رفتارها می‌پردازد.


مشکل اصلی روان‌شناسی اسلامی در سازمان روش شناسی آن است
«عطاء الله رفیعی آتانی» دبیر علمی چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی هم در این مراسم مطرح کرد: باید روان‌شناسی اسلامی و ارتباطش با مجموعه علوم اسلامی پیدا شود. مشکل اصلی، سازمان روش شناسی از ابتدا تا انتهاست.

وی افزود: برای مفاهیم پایه و اساسی همانند فطرت که مفهوم فاخری دارد، باید پژوهش‌های عمیقی صورت گیرد و نقطه آغاز نظریه‌پردازی در حوزه روان‌شناسی اسلامی است. این مفاهیم واقعیت دارند. در حوزه انسان‌شناسی، بحث مهم روش شناسی است و با این روش‌ها می‌توانیم به روان‌شناسی اسلامی متعارف برسیم.
 

توسعه روان‌شناسی اسلامی در مراکز آموزشی، عامل تعمیق پژوهش‌ها
دیگر سخنران این نشست حجت الاسلام مسعود آذربایجانی بود. وی در این مراسم اظهار کرد: مکتب روانشناسی اسلامی در جهت مبانی، مسائل، پژوهش‌ها، مدل‌ها و نظریه‌ها و منابع متون درسی به حداقلی از بلوغ نائل شده که می‌تواند رسما اعلام وجود کند. در حوزه روش شناسی و نظریه پردازی بر اساس آموزه های اسلام نیازمند مطالعات و پژوهش های بیشتری هستیم.

وی افزود: در خصوص دیدگاه‌های متفاوت در حوزه روان‌شناسی اسلامی یک رقابت علمی می ‌تواند دستاوردهای خود را عرضه کنند تا از آنها یک دیدگاه به برتری آشکار دست یابد. با توجه به زمینه های فعلی لازم است پایان نامه‌ها و پژوهش های ملی در حوزه روانشاسی اسلامی متمرکز شود تا ادبیات علمی آن پربارتر شود.
 

دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: دیدگاه روانشناسی اسلامی که در مورد لوازم و ملزومات نفس بحث می‌کند، دیدگاه مختاری است، نفس به خود و ذاتش اعتنا دارد و جامعیت مفهوم نفس و کاربردهای آن با احصا آیات و روایات، به جنبه‌های مثبت و منفی، روحی و جسمی و… می پردازد و نفس اماره، مطمئنه، ملهمه، لوامه و … از مراتب نفس است.

آذربايجاني ادامه داد: تأسیس روان‌شناسی اسلامی و توسعه آن در برخی مراکز آموزشی می‌تواند پژوهش‌های آینده را در این عرصه عمیق تر و وسیع‌تر گرداند. در مقایسه کلی بین روانشناسی اسلامی در ایران و سایر کشورها می‌توان به سه رویکرد تلفیقی، تهذیبی و تأسیسی در روانشاسی اسلامی اشاره کرد. در رویکرد تلفیقی بحث‌های قرآنی را با بحث‌های روان‌شناسی در کنار هم قرار می‌دهد. در رویکرد تهذیبی بحث های مخالف اسلام را حذف می‌کند و در رویکرد تأسیس نخستین و بهترین ویژگی روانشناسی اسلامی است و ما بیشتر به این سمت حرکت کرده‌ایم.


تاثیر دینداری در کاهش افسردگی
حجت الاسلام حمید رفیعی هنر، عضو هیئت علمی گروه روان‌شناسی دانشگاه قرآن و حدیث هم در این مراسم تصریح کرد: طبق تحقیقات پژوهشگران متغییرهای میانجی همچون دینداری، موجب ایجاد رفتارهای سالم، کاهش افسردگی، حمایت اجتماعی و امید بخشی  در زندگی افراد می‌شود.
رفیعی هنر با اشاره به رابطه دینداری و افسردگی بیان کرد: رابطه این دو همواره یکی از مسائل چالش برانگیز است و طبق پیش‌بینی‌ها افسردگی به عنوان دومین اختلال ناتوان کننده جهان تبدیل شده است.

همچنین باقر غباری بناب عضو هیات علمی دانشگاه تهران هم در این مراسم گفت: از دیدگاه روان‌شناسی، معراج یک حرکت متعالی است که از پایین‌ترین قسمت نفس انسانی شروع می‌شود و به‌ تدریج به‌سوی متعالی شدن، رسیدن به محضر حق و آراسته شدن به اسماء الهی به پیش می‌رود. این مسیر حرکت در نوشته‌های فیلسوفان و عرفای اسلامی نیز بیان شده است. به‌عنوان مثال ابوعلی سینا این حرکت رو به بالا را در تمثیل عرفانی خود تحت عنوان «حی بن یقظان» به زیبایی ترسیم کرده است.

وی «تفکیک خودآگاهی از ناخودآگاهی و تفکیک علم لدنی از علم تحصلی»، «مرحلۀ پدیداری عشق و عرفان در حوزۀ خودآگاهی؛ قلب به‌عنوان کانون اندیشیدن»، «تشکیل پیوند بین عشق و عقل»، «تشکیل خودآگاهی جهانی و شعور کیهانی در انسان و آگاهی از علوم پنهانی»، « ایجاد آمادگی و زمینه‌ای برای شکوفایی و تشکیل خودآگاهی اخلاقی»، «تشکیل خودآگاهی اخلاقی و دریافت ده فرمانی» و «رسیدن به مقام وحدت و فنا شدن کثرت در وحدت» را از مقام‌های هفت آسمان دانست.