ميگنا: برای اداره خانواده در قالب واحد اجتماعی پیش از هر چیز باید نیازمندی‌های این مجموعه به ظاهر کوچک را بشناسیم و پس از تأمین نیازها به دنبال اجرای آن براساس مقررات اجتماعی باشیم، اما اگر در تشخیص نیازمندی‌های این واحد اجتماعی اشتباه کنیم و برخی ابعاد همچون نیازهای معنوی را نادیده انگاریم، سبب در هم آمیختگی موضوعات و کنش‌های مختلف میان اعضای خانواده خواهیم بود، به طوری که هر گونه تلاش مادی نیز برای سامان دادن اوضاع کارساز نخواهد بود.
در تبیین نیازهای معنوی خانواده به سراغ مؤلفه «گفتوگو» در حکم یکی از اجزای استحکام خانواده رفتیم و با معصومه خلیلی، دکترای روانشناسی، گفتوگو کردیم.
آسیبهای فقدان جلسات انس خانوادگی
خلیلی به صدماتی که عدم گفتوگو در خانواده به همراه دارد اشاره و بیان کرد: اگر جلسه انس خانوادگی وجود نداشته باشند و آنان دقایقی را بدون هیچ انگیزه نصیحتی، آموزشی و انتقادی کنار یکدیگر جمع نشوند، گره‌های کوری در زندگی ایجاد می‌شود که به هیچ روشی قابل حل نیست. در مرحله اول باید این دور هم جمع شدن‌ها عاری از نصیحت و انتقاد باشد تا سبب دلزدگی و بیزاری نشود. در جلسات انس خانوادگی لایه‌های پنهان اعضای خانواده به ویژه کودکان و نوجوانان آشکار می‌شود و والدین می‌توانند به صورت کارشناسانه به حل این معضل بپردازند.
ویژگی گفتوگوی سلام
وی نبود گفتوگو در خانواده را سبب ریشه‌دار شدن مشکلاتی دانست که پایه‌های کدورت را در دل‌ها ایجاد می‌کند و گفت: زن یا شوهر برای گفتوگو با یکدیگر باید لباس جهاد اکبر به تن کنند و گفتار سلام داشته باشند.
خلیلی نسخه نجات زندگی را کلام سالم دانست و گفت: رفتار نادرست یکی از اعضای خانواده در حین گفتوگو باید با رفتار حلیمانه سایر اعضا همراه شود تا گفتوگو از بین نرود و منقطع نشود و به سمت دعوا و درگیری پیش نرود. دعا کردن در حق دیگری در حین گفتوگو نیز در این زمینه بسیار تأثیرگذار است. فرار از بحث با همسر یا جوان به بهانه اینکه به دعوا ختم نشود فایده‌ای ندارد، بلکه باید با نسخه قرآن همراه شد و موارد اشاره شده را در حین گفتوگو رعایت کرد تا به مقام بندگی رسید.
این دکترای روانشناسی و مشاوره با تأکید بر اینکه پیامبر اکرم(ص) ابتدا عبد بود و سپس رسول شد، تصریح کرد: برای عبد بودن باید از کلام احسن استفاده کرد، یعنی از بهترین‌ها بهره برد. دشوار بودن استفاده از بهترین‌ها سبب می‌شود از آن با عنوان جهاد اکبر نام ببرند.
با صدایی ملایم گفتوگو کنید
وی در تبیین اولین مهارت به محترمانه و با آهنگ ملایم صحبت کردن پرداخت و بیان کرد: خداوند متعال در آیه 19 سوره مبارکه لقمان می‌فرمایند: «وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ؛ و در راه رفتن خود ميانهرو باش و صدايت را آهسته ساز كه بدترين آوازها بانگ خران است» خداوند کسانی را که با داد و فریاد سخن می‌گویند این گونه توصیف کرده است و این امر نشان از قبح این عمل دارد. همچنین امام صادق(ع) می‌فرمایند: شیعه ما کسی است که صدایش فراتر از گوش خود نباشد. صدای بلند در تعالیم اسلامی چنان منفور است که حتی از انسان‌ها خواسته شده است که از عطسه کردن با صدای بلند و دلخراش خودداری کنند.
صدا کردن افراد خانواده با نام مورد علاقه‌شان
خلیلی صدا کردن اعضای خانواده با نام مورد علاقه‌شان را از دیگر راهکارهای شکل‌دهی به گفتوگوی موفق در خانواده دانست و اظهار کرد: اگر افراد خانواده را با نام‌های زیبا خطاب کنیم، احساس دوستی و محبت در این نهاد مدنی کوچک تقویت می‌شود. به کار بردن نام‌های زننده که در گذشته نیز بسیار رایج بود و بانوان را با عناوینی همچون منزل، ضعیفه و یا با نام پسر بزرگ خانواده صدا می‌کردند از منعیات تعالیم اسلامی است. پیامبر اکرم(ص) افراد را از صدا کردن سایرین با ایما و اشاره منع می‌کردند.
وی دعای حدیث شریف‌کسا را نمونه‌ای از مهارت‌های کلامی در خانواده برشمرد و تصریح کرد: حضرت زهرا(س) فرزندان خود را با عناوین «یا وَلَدی وَ یا قُرَّةَ عَینی وَ ثَمَرَةَ فُؤادی» صدا می‌زدند، اما امروز شاهد این حادثه تأسف‌بار در خانواده‌ها هستیم که فرزندان والدین خود را با نام کوچک صدا می‌زنند، در صورتی که در حضرت امام حسین و امام حسن(ع) مادر خود را «یا اُمّاهُ» می‌خواندند. دین اسلام بر خواندن والدین با عنوان مادر و پدر و القاب شبیه آن تأکید می‌کند و از وظایف فرزندی محسوب می‌شود.
این روانشناس از زوجین نیز خواست در مراودات خود از الفاظ زیبا برای صدا کردن یکدیگر استفاده کنند و گفت: حضرت زهرا(س) همواره امام علی(ع) را با عنوان امیرالمؤمنین یا ابا‌الحسن صدا می‌کردند. صدا کردن اعضای خانواده با صفات نیکو و فضائل آنان سبب ایجاد صمیمت می‌شود. افزودن پسوند و پیشوند به نام افراد خانواده نه تنها سبب رسمی شدن مراودات نمی‌شود، بلکه مهر و محبت را افزایش می‌دهد.
از گفتن «دوستت دارم» خجالت نکشیم
خلیلی زوجین را دعوت به گفتار محبت‌آمیز با یکدیگر کرد و افزود: بنا بر قول پیامبر(ص) زوجین باید برای تحکیم روابطشان از تعبیر دوستت دارم در سخن گفتن با یکدیگر استفاده کنند. گاهی زوجین خرید هدیه برای یکدیگر را کافی و مصداق ابراز احساسات می‌دانند. در صورتی که گفتار محبت‌آمیز را نباید در خانواده ترک کرد، چرا که زمینه گفتوگوی سالم را ایجاد می‌کند. در تعالیم اسلامی بر ابراز محبت به صورت گفتاری سفارش شده است؛ چنان که پیامبر اکرم(ص) و امام صادق(ع) از مردان می‌خواهند که خطاب به همسرشان از جمله «دوستت دارم» استفاده کنند. کلماتی که افراد را به وجد می‌آورد باید در خانواده تکرار شود تا به استحکام روابط بین فردی و تحکیم این نهاد مدنی بینجامد.
این روانشناس تأثیر اعجازانگیز بیان دوستت دارم در خانواده را پیشگیری از مشکلات و حل و فصل گره‌های کور خواند و بیان کرد: درخواستی که با ابراز محبت همراه شود به طور حتم تأثیر بیشتری خواهد داشت و افراد را برای ادامه شنیدن مشتاق و قلب آنان را برای پذیرش آماده‌تر می‌کند.
خلیلی مهارت‌های کلامی دیگر را در خانواده قدرشناسی از اعضای خانواده به صورت کلامی دانست و گفت: بوسیدن دست مادر پس از صرف شام اگرچه حرکتی بسیار ارزشمند است، باید با مؤلفه‌های قدردانی گفتاری همراه شود تا بیشترین احساس رضایت را در فرد به وجود آورد. خداوند در آیه 14 سوره مبارکه لقمان می‌فرمایند: «وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ؛ و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كرديم، مادرش به او باردار شد، سستى بر روى سستى و از شير باز گرفتنش در دو سال است كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش كه بازگشت [همه] به سوى من است» در اینجا اهمیت سپاسگزاری از خداوند، در کنار سپاسگزاری از پدر و مادر بیان شده است و این امر نشان از اهمیت این موضوع دارد. همچنین زنی که از همسر خود سپاسگزاری کند، اول در حق خود لطف کرده است، چرا که ثمرات آن در روابط بین فردی‌شان بروز و ظهور می‌یابد.
شکرگزاری هورمون دوپامین و سروتونین ترشح می‌کند
این روانشناس شکرگزاری از خداوند به صورت گفتاری در خانواده را نیز حائز اهمیت خواند و گفت: شکرگزاری سبب می‌شود دو هورمون دوپامین و سروتونین در بدن ترشح شود و از افسردگی جلوگیری کند. بانوان به افسردگی گرایش بیشتری دارند. بنابراین دعوت بیشتری به قدردانی زبانی شده‌اند تا از افسردگی در امان بمانند و شادابی بیشتری داشته باشند. خداوند در آیه 12 سوره مبارکه لقمان می‌فرماید: «روَ لَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَ مَنْ يَشْکُرْ فَإِنَّمَا يَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَ اللَّهَ غَنِيٌ حَمِيدٌ؛ ما به لقمان حکمت دادیم؛ (و به او گفتیم) شکر خدا را به جای آور. هرکس شکرگزاری کند، فقط به سود خویش شکر کرده؛ و آن کس که کفران کند، (زیانی به خدا نمی‌رساند)؛ چرا که خداوند بی‌نیاز و ستوده است».
دریافت صفحه با کد QR