افزایش نزاع و درگیری در جامعه زنگ خطری از عدم سلامت اجتماع است
میگنا: درگیری و نزاع، از آن دسته آسیب‌های اجتماعی به شمار می رود که با ایجاد اختلال در مناسبات، فضایی آکنده از کینه و دشمنی را در میان افراد به وجود می‌آورد و جامعه را از نظر مادی و معنوی با مخاطراتی روبرو می‌سازد که در سال های اخیر این پدیده همه روزه به شکل های مختلفی در آمارها دیده می شود.
برپایه اعلام اداره کل پزشکی قانونی استان تهران در ۹ ماه نخست امسال حدود ۷۶ هزار و ۳۸۷ تن به دلیل نزاع و درگیری به این مراکز مراجعه کرده اند که این تعداد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته هفت درصد افزایش یافته است. همچنین آمارهای سازمان پزشکی قانونی در سال گذشته کشور تعداد مراجعه کنندگان به علت نزاع را ۵۴۴ هزار و ۴۷۰ تن دانست که در این میان تهران رکوردار ثبت نزاع در ایران است. این روزها، بررسی آماری نزاع ها نشان می دهد که بسیاری از افراد به عنوان اعضای جامعه در تعامل با هم کمتر می توانند یکدیگر را تحمل کنند و مانند گذشته وساطت یک یا چند تن برای پایان دادن به مشاجره ها نیز کارساز نیست.
برخی از روانشناسان و جامعه شناسان معتقدند که این گونه رفتارها ریشه در بحران اقتصادی دارد و بسیاری از مردم به ناچار به دلیل نامطلوب بودن وضعیتی معاش این رفتارها را از خود بروز می دهند. بعضی دیگر از کارشناسان می گویند که ناامیدی از احقاق حق سبب می شود که تاب آوری و تحمل شهروندان کاهش یابد و به درگیری های فیزیکی منجر شود اما در میان بعضی دیگر اعتقاد دارند که به دلیل طولانی شدن روند پیگیری پرونده ها در مراجع قضایی افراد خود به شخصه تصمیم می گیرند تا با اتکاء به زور بازو حق خویش را بگیرند.
توصیف نزاع و تبیین عوامل آن هم از لحاظ کمی و کیفی و هم علمی اهمیت دارد زیرا این موضوع مساله ای اجتماعی، واقعی و قانونمند و قابل شناخت محسوب می شود و به مثابه یکی از موانع توسعه اجتماعی به شمار می رود.
حال اهمیت این موضوع سبب شد تا ایرنا به منظور واکاوی و چرایی وقوع این معضل به گفت وگو با «محمدرضا نایبی» روانشناس اجتماعی، پژوهشگر و استاد دانشگاه بپردازد.
** سوال: در چند سال اخیر مشاهده می شود که تعداد آمارهای ارایه شده در خصوص پرونده های مربوط به نزاع و درگیری ها در صدر تعداد مراجعان به مراکز پزشکی قرار دارد، این موضوع ناشی از چه امری است، آیا می توان گفت که فقر فرهنگی در بروز این امر دخالت دارد؟
*** نایبی: پیچیدگی های زندگی امروزی سبب شده است تا افراد دیگر مانند سابق صبور نباشند. عصبانیت، درگیری، خشم و داد وبیداد یک امری عادی تبدیل شده که در رفتار هر فردی مشاهده می شود. روزانه از گوشه و کنار شهر خبرهایی انتشار می یابد که به علت نزاع های خانوادگی یا خیابانی، قتل هایی انجام شده است. شنیدن این گونه خبرها شاید دیگر مانند سابق حیرت انگیز نباشد و افراد خیلی راحت از کنار آن رد شوند. برخی از کارشناسان معتقدند که بروز این رفتارها از فرهنگ خانواده و محیطی که در آن رشد کرده نشأت می گیرد اما این مسأله از منظر تحقیقی ریشه فرهنگی ندارد و نمی توان گفت که جامعه ایرانی عصبانی است بلکه شرایط اجتماعی و زندگی سبب شده تا آستانه تحمل و صبر شهروندان به طور فزاینده ای کاهش یابد. در واقع خشونت ابزاری شده است که هر فردی که نمی تواند کارهایش را پیش ببرد آگاهانه یا ناآگاهانه از آن استفاده کند. البته برخی از افراد به طور هدفمند خشونت را در تمام کارها و رفتارهای خود پیشه می کنند تا به راحتی دیگران را در اختیار خود بگیرند و به خواسته هایشان برسند. افراد باید در نظر داشته باشند که شنیدن سخنان ناروا از طرف فردی است که هیچ شناختی از او ندارند، فردی که شاید به لحاظ رتبه و نزاکت اجتماعی با شما هم رده نباشد، پس بهترین راه دور کردن خود از محل مورد نظر است و این واکنش نشان می دهد که نسبت به آن شخص و رفتار او بی‌اهمیت هستید زیرا خشمگین شدن و واکنش تند همان چیزی است که طرف مقابل از شما انتظار دارد.
** سوال: آیا بروز رفتار پرخاشگری در افراد یک انتخاب آگاهانه است یا شرایط محیطی سبب این امر می شود؟
*** نایبی: خانواده ها باید به این نکته توجه داشته باشند که فرزندان آنها از همان ابتدا پرخاشگری را می آموزند و انتخاب می کنند، یعنی وقتی این موضوع به تکرار در فضای خانه یا در ارتباط با دیگران اتفاق می افتد ناخواسته این رفتار در وجود آنها نهادینه می شود که در مقابل برآورده نشدن خواسته هایشان پرخاشگری کنند. آستانه تحمل افراد با یکدیگر فرق دارد و این موضوع در نحوه کنترل و واکنشی که آنها بروز می دهند تفاوت دارد. گاهی خشم نتیجه عوامل اجتماعی است که آدم ها را خشمگین می کند. انسان متمدن و رشد یافته شرایط را درک می کند و بهترین واکنش را انتخاب می کند. برخی معتقدند که خشم و عصبانیت بد نیست بلکه فقط باید آن را مهار کرد و در موقع مناسب آن را به کار گرفت تا اینکه همیشه عصبانی بود. در حال حاضر و در جامعه امروز آموزش های مهارت های زندگی و افزایش آستانه تحمل افراد آنها را از نظر سلامت روانی در وضعیت مصونیت از نزاع قرار می دهد. فقر و محرومیت نسبی بیشترین تاثیر را در بروز نزاع و دیگر آسیب های اجتماعی دارد. عوامل زمینه ساز بروز نزاع می تواند دیگر حوزه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و یا سیاسی کشور را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد. بنابراین بهترین روش برای پرکردن این خلاء رسانه ای شدن این آموزش ها است. تولید و پخش سریال هایی با مضمون زندگی تجملاتی باعث ایجاد احساس سرشکستگی در جامعه متوسط می شود که خود امری ذهنی و عینی در ایجاد نزاع است. همچنین پخش فیلم ها و سریال های گوناگون ماهواره ای و داخلی که خشم و مبارزه طلبی را به وضوح نشان می دهد سبب می شود تا این امر به نوجوانان و کودکان القاء شود یا آن را امری عادی تلقی کنند. رسانه ها به عنوان بزرگترین مرجع اطلاع رسانی قادر هستند افکار عمومی را جهت دهی کنند. این نهاد می تواند از طریق برجسته ساختن هنجارهای اجتماعی و تقویت احساسات مشترک میان شهروندان به ترمیم گرایش های نابهنجار بپردازد و نوعی کنترل اجتماعی را بر عهده بگیرد.
** سوال: برخی معتقدند که دلایل اقتصادی عاملی تاثیر گذار بر پایین بودن آستانه تحمل افراد است، این موضوع تا چه اندازه صحت دارد؟
*** نایبی: با مشاهده شمار زیاد پرونده های جرم و نزاع که از سوی قوه قضاییه دیده می شود وضعیت نزاع در کشور نگران کننده است. اغلب افرادی که درگیر این مسایل شده اند از نظر اجتماعی و تحصیلات در سطح بالایی قرار دارند. صحنه های نزاع اصولا بر سر مسایل پیش پا افتاده همچون بوق زدن، جای پارک یا اینگونه موارد سطحی رخ می دهد. شهر تهران همیشه از بالاترین تعداد پرونده های نزاع و درگیری در میان دیگر شهرهای کشور برخوردار است که این نکته برای پایتخت زیبا نیست. این روزها بروز مشکلات اقتصادی در جامعه تاثیر زیادی در رفتار اجتماعی مردم گذاشته و در برخی مواقع رفتار آنها را تغییر می دهد. حرکت در مسیر زندگی ماشینی هزینه های زیادی را بر افراد جامعه تحمیل می کند که شاید در پایین بودن آستانه تحمل تاثیر مستقیمی بگذارد. بنابراین مسایل اقتصادی می تواند از مهمترین دلایل بر کاهش تاب آوری افراد در مقابل مسایل روزمره زندگی باشد. نزاع و درگیری بعد از تصادفات رانندگی دومین عامل مراجعه کنندگان به مراکز درمانی و مراکز پزشکی قانونی به شمار می رود.
** سوال: چه راهکارهایی برای کنترل خشم و جلوگیری از نزاع در میان افراد جامعه پیشنهاد می دهید؟
*** نایبی: آگاهی یافتن از ابعاد مختلف آسیب های اجتماعی سبب می شود تا کنشگران این حوزه در راستای اهداف برنامه ریزی شده فعالیت کنند که این مهم با همکاری سازمان ها و نهادهای متولی در روشنگری افکار عمومی و خطرهای اجتماعی نقش بسزایی دارد. همچنین راه اندازی مراکز درمانی با حضور روانشناسان رفتاری در نقاط مختلف شهر می تواند در کنترل پرخاشگری و بروز خشونت در جامعه کمک کند. این مراکز با آموزش تکنیک ها به شهروندان می گویند که بروز این امر چه پیامدهای منفی برای خود و اطرافیانشان دارد و آینده آنها را با چه مشکلاتی روبرو خواهد ساخت. پدیده خشونت و نزاع خیابانی در سال های اخیر در ایران بسیار افزایش یافته و به عنوان یک معضل اجتماعی از آن یاد می شود، پرداختن به این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و مسوولان دستگاههای مربوطه باید در این باره تمهیدات ویژه‌ای بیاندیشند.
برپایه اعلام اداره کل پزشکی قانونی استان تهران در ۹ ماه نخست امسال حدود ۷۶ هزار و ۳۸۷ تن به دلیل نزاع و درگیری به این مراکز مراجعه کرده اند که این تعداد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته هفت درصد افزایش یافته است. همچنین آمارهای سازمان پزشکی قانونی در سال گذشته کشور تعداد مراجعه کنندگان به علت نزاع را ۵۴۴ هزار و ۴۷۰ تن دانست که در این میان تهران رکوردار ثبت نزاع در ایران است. این روزها، بررسی آماری نزاع ها نشان می دهد که بسیاری از افراد به عنوان اعضای جامعه در تعامل با هم کمتر می توانند یکدیگر را تحمل کنند و مانند گذشته وساطت یک یا چند تن برای پایان دادن به مشاجره ها نیز کارساز نیست.
برخی از روانشناسان و جامعه شناسان معتقدند که این گونه رفتارها ریشه در بحران اقتصادی دارد و بسیاری از مردم به ناچار به دلیل نامطلوب بودن وضعیتی معاش این رفتارها را از خود بروز می دهند. بعضی دیگر از کارشناسان می گویند که ناامیدی از احقاق حق سبب می شود که تاب آوری و تحمل شهروندان کاهش یابد و به درگیری های فیزیکی منجر شود اما در میان بعضی دیگر اعتقاد دارند که به دلیل طولانی شدن روند پیگیری پرونده ها در مراجع قضایی افراد خود به شخصه تصمیم می گیرند تا با اتکاء به زور بازو حق خویش را بگیرند.
توصیف نزاع و تبیین عوامل آن هم از لحاظ کمی و کیفی و هم علمی اهمیت دارد زیرا این موضوع مساله ای اجتماعی، واقعی و قانونمند و قابل شناخت محسوب می شود و به مثابه یکی از موانع توسعه اجتماعی به شمار می رود.
حال اهمیت این موضوع سبب شد تا ایرنا به منظور واکاوی و چرایی وقوع این معضل به گفت وگو با «محمدرضا نایبی» روانشناس اجتماعی، پژوهشگر و استاد دانشگاه بپردازد.
** سوال: در چند سال اخیر مشاهده می شود که تعداد آمارهای ارایه شده در خصوص پرونده های مربوط به نزاع و درگیری ها در صدر تعداد مراجعان به مراکز پزشکی قرار دارد، این موضوع ناشی از چه امری است، آیا می توان گفت که فقر فرهنگی در بروز این امر دخالت دارد؟
*** نایبی: پیچیدگی های زندگی امروزی سبب شده است تا افراد دیگر مانند سابق صبور نباشند. عصبانیت، درگیری، خشم و داد وبیداد یک امری عادی تبدیل شده که در رفتار هر فردی مشاهده می شود. روزانه از گوشه و کنار شهر خبرهایی انتشار می یابد که به علت نزاع های خانوادگی یا خیابانی، قتل هایی انجام شده است. شنیدن این گونه خبرها شاید دیگر مانند سابق حیرت انگیز نباشد و افراد خیلی راحت از کنار آن رد شوند. برخی از کارشناسان معتقدند که بروز این رفتارها از فرهنگ خانواده و محیطی که در آن رشد کرده نشأت می گیرد اما این مسأله از منظر تحقیقی ریشه فرهنگی ندارد و نمی توان گفت که جامعه ایرانی عصبانی است بلکه شرایط اجتماعی و زندگی سبب شده تا آستانه تحمل و صبر شهروندان به طور فزاینده ای کاهش یابد. در واقع خشونت ابزاری شده است که هر فردی که نمی تواند کارهایش را پیش ببرد آگاهانه یا ناآگاهانه از آن استفاده کند. البته برخی از افراد به طور هدفمند خشونت را در تمام کارها و رفتارهای خود پیشه می کنند تا به راحتی دیگران را در اختیار خود بگیرند و به خواسته هایشان برسند. افراد باید در نظر داشته باشند که شنیدن سخنان ناروا از طرف فردی است که هیچ شناختی از او ندارند، فردی که شاید به لحاظ رتبه و نزاکت اجتماعی با شما هم رده نباشد، پس بهترین راه دور کردن خود از محل مورد نظر است و این واکنش نشان می دهد که نسبت به آن شخص و رفتار او بی‌اهمیت هستید زیرا خشمگین شدن و واکنش تند همان چیزی است که طرف مقابل از شما انتظار دارد.
** سوال: آیا بروز رفتار پرخاشگری در افراد یک انتخاب آگاهانه است یا شرایط محیطی سبب این امر می شود؟
*** نایبی: خانواده ها باید به این نکته توجه داشته باشند که فرزندان آنها از همان ابتدا پرخاشگری را می آموزند و انتخاب می کنند، یعنی وقتی این موضوع به تکرار در فضای خانه یا در ارتباط با دیگران اتفاق می افتد ناخواسته این رفتار در وجود آنها نهادینه می شود که در مقابل برآورده نشدن خواسته هایشان پرخاشگری کنند. آستانه تحمل افراد با یکدیگر فرق دارد و این موضوع در نحوه کنترل و واکنشی که آنها بروز می دهند تفاوت دارد. گاهی خشم نتیجه عوامل اجتماعی است که آدم ها را خشمگین می کند. انسان متمدن و رشد یافته شرایط را درک می کند و بهترین واکنش را انتخاب می کند. برخی معتقدند که خشم و عصبانیت بد نیست بلکه فقط باید آن را مهار کرد و در موقع مناسب آن را به کار گرفت تا اینکه همیشه عصبانی بود. در حال حاضر و در جامعه امروز آموزش های مهارت های زندگی و افزایش آستانه تحمل افراد آنها را از نظر سلامت روانی در وضعیت مصونیت از نزاع قرار می دهد. فقر و محرومیت نسبی بیشترین تاثیر را در بروز نزاع و دیگر آسیب های اجتماعی دارد. عوامل زمینه ساز بروز نزاع می تواند دیگر حوزه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و یا سیاسی کشور را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد. بنابراین بهترین روش برای پرکردن این خلاء رسانه ای شدن این آموزش ها است. تولید و پخش سریال هایی با مضمون زندگی تجملاتی باعث ایجاد احساس سرشکستگی در جامعه متوسط می شود که خود امری ذهنی و عینی در ایجاد نزاع است. همچنین پخش فیلم ها و سریال های گوناگون ماهواره ای و داخلی که خشم و مبارزه طلبی را به وضوح نشان می دهد سبب می شود تا این امر به نوجوانان و کودکان القاء شود یا آن را امری عادی تلقی کنند. رسانه ها به عنوان بزرگترین مرجع اطلاع رسانی قادر هستند افکار عمومی را جهت دهی کنند. این نهاد می تواند از طریق برجسته ساختن هنجارهای اجتماعی و تقویت احساسات مشترک میان شهروندان به ترمیم گرایش های نابهنجار بپردازد و نوعی کنترل اجتماعی را بر عهده بگیرد.
** سوال: برخی معتقدند که دلایل اقتصادی عاملی تاثیر گذار بر پایین بودن آستانه تحمل افراد است، این موضوع تا چه اندازه صحت دارد؟
*** نایبی: با مشاهده شمار زیاد پرونده های جرم و نزاع که از سوی قوه قضاییه دیده می شود وضعیت نزاع در کشور نگران کننده است. اغلب افرادی که درگیر این مسایل شده اند از نظر اجتماعی و تحصیلات در سطح بالایی قرار دارند. صحنه های نزاع اصولا بر سر مسایل پیش پا افتاده همچون بوق زدن، جای پارک یا اینگونه موارد سطحی رخ می دهد. شهر تهران همیشه از بالاترین تعداد پرونده های نزاع و درگیری در میان دیگر شهرهای کشور برخوردار است که این نکته برای پایتخت زیبا نیست. این روزها بروز مشکلات اقتصادی در جامعه تاثیر زیادی در رفتار اجتماعی مردم گذاشته و در برخی مواقع رفتار آنها را تغییر می دهد. حرکت در مسیر زندگی ماشینی هزینه های زیادی را بر افراد جامعه تحمیل می کند که شاید در پایین بودن آستانه تحمل تاثیر مستقیمی بگذارد. بنابراین مسایل اقتصادی می تواند از مهمترین دلایل بر کاهش تاب آوری افراد در مقابل مسایل روزمره زندگی باشد. نزاع و درگیری بعد از تصادفات رانندگی دومین عامل مراجعه کنندگان به مراکز درمانی و مراکز پزشکی قانونی به شمار می رود.
** سوال: چه راهکارهایی برای کنترل خشم و جلوگیری از نزاع در میان افراد جامعه پیشنهاد می دهید؟
*** نایبی: آگاهی یافتن از ابعاد مختلف آسیب های اجتماعی سبب می شود تا کنشگران این حوزه در راستای اهداف برنامه ریزی شده فعالیت کنند که این مهم با همکاری سازمان ها و نهادهای متولی در روشنگری افکار عمومی و خطرهای اجتماعی نقش بسزایی دارد. همچنین راه اندازی مراکز درمانی با حضور روانشناسان رفتاری در نقاط مختلف شهر می تواند در کنترل پرخاشگری و بروز خشونت در جامعه کمک کند. این مراکز با آموزش تکنیک ها به شهروندان می گویند که بروز این امر چه پیامدهای منفی برای خود و اطرافیانشان دارد و آینده آنها را با چه مشکلاتی روبرو خواهد ساخت. پدیده خشونت و نزاع خیابانی در سال های اخیر در ایران بسیار افزایش یافته و به عنوان یک معضل اجتماعی از آن یاد می شود، پرداختن به این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و مسوولان دستگاههای مربوطه باید در این باره تمهیدات ویژه‌ای بیاندیشند.
