دکتر رضا زمانی
درباره رضا زمانی
▪ متولد ۲۵ اردیبهشت،۱۳۱۷ تهران
▪ دكترای روانشناسی بالینی از دانشگاه مینه سوتا (آمریكا) در سال ۱۳۵۳ و اخذ مدرك فوق دكتری از همان دانشگاه
▪ فوق لیسانس روانشناسی از دانشگاه تهران (۱۳۴۵)
▪ لیسانس حقوق از دانشكده حقوق، علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران با تمركز بر رشته قضایی (۱۳۴۰)
▪ گذراندن دوره كارورزی (انترنی) به مدت یك سال، تمام وقت در بیمارستان دانشگاه كانزاس (آمریكا)
▪ روانشناس بالینی در بیمارستان عمومی شهر «مینیا پولیس» و بیمارستان ایالتی «هیستینگز» در ایالت مینه سوتا در سال های اقامت در آمریكا
▪ رئیس هیأت مدیره انجمن روانشناسی ایران از پائیز ۸۵
▪ عضو هیأت مدیره انجمن روانشناسی ایران از ۱۳۵۵ تا ۵۷ و نایب رئیس این انجمن از سال ۷۳ تا ۷۷
▪ عضو هیأت مؤسس انجمن روانشناسی ایران (۱۳۷۴)
▪ عضو گروه واژه گزینی تخصصی روانشناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۸۱)
▪ رئیس مؤسسه روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران از سال ۵۸ تا ۶۳
▪ رئیس دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی از ۱۳۸۲ تا تابستان ۸۵
▪ نماینده دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی در هیأت ممیزه دانشگاه تهران (۲ دوره) از ۸۰ تا ۸۴
▪ دوبار معاون پژوهشی دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران ۷۶ و ۸۱
▪ بنیانگذار، صاحب امتیاز، مدیر مسئول و سردبیر نشریه «پژوهش های روانشناختی» از ۱۳۷۰ تاكنون
▪ عضو هیأت تحریریه دو فصلنامه روانشناسی معاصر، علوم شناختی، نشریات انجمن روانشناسی ایران و دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، پژوهش در سلامت روانی و ...
▪ عضو سابق هیأت علمی دانشگاه تهران
▪ عضو كمیته علوم انسانی قطب های علمی وزارت علوم
▪ نگارش و ترجمه كتاب هایی نظیر: «پرسش و پاسخ در باب آزادی، دموكراسی و جامعه مدنی»، «زمینه روانشناسی هیلگارد»، «اصول شرطی سازی و یادگیری»، «واژه نامه تطبیقی روانشناسی، روانپزشكی، علوم تربیتی» و ...
▪ نگارش و ارائه مقالات علمی ـ پژوهشی بسیاری همچون: اثر آرامش عضلانی وفشار روانی بر فشار خون طبیعی، رابطه ناسازگاری اجتماعی فرزندان با غیبت مادر از خانه به علت اشتغال، بررسی پژوهشی تغذیه رایگان، جنبه های روان شناختی ناباروری، مطالعه مقایسه ای پایه های فردی ـ شناختی و انگیزشی پیش داوری نسبت به مهاجران افغان و ....
به باور اغلب همكاران و دانشجویان دكتر رضا زمانی، او دارای شخصیتی اخلاقی، مبادی آداب و برخوردار از مناعت طبع است. وسواس علمی و كمال گرایی نیز از دیگر خصایص اوست كه موجب شده وی هر چه آراسته تر و دقیق تر فعالیت هایش را انجام دهد.
شاید بخشی از این روحیه و رفتار، از دلبستگی زمانی به ارتباط با انسان ها نشأت می گیرد، چنان كه خود معترف است: «همیشه علوم انسانی و كار با انسان ها مورد علاقه ام بوده و با وجود آن كه بخش هایی از علوم طبیعی نیز برایم جاذب و جالب بود، مدام دوست داشتم با آدم ها كار كنم. بخصوص در دبیرستان كه مبحثی داشتیم به نام فلسفه و روانشناسی و در این رابطه كتابی را می خواندیم از مرحوم دكتر سیاسی. آن كتاب خیلی مرا به روانشناسی علاقه مند كرد.»
رضا زمانی همچون پدرش ذوق ادبی خوبی دارد و از این رو در دوره كودكی و نوجوانی كتاب های ادبیات و تاریخ و شعر بسیار می خواند. به سعدی، حافظ و فردوسی علاقه داشت و رمان های زیادی را مطالعه می كرد. از جمله «بینوایان» اثر ویكتور هوگو كه او در سنین نوجوانی، تابستانی را با آن به سر كرده بود: «یادم می آید دبستان كه می رفتم در خیابان ژاله زندگی می كردیم. آنجا پیرمرد كتابفروشی بود كه همیشه مرا به یاد پیرمرد خنزر پنزری صادق هدایت می انداخت با شالی دور گردن و همان تصویرها. او كتاب كرایه می داد و من از او خیلی كتاب كرایه می كردم و می خواندم. متأسفانه این رسم دیگر برچیده شده است.»
تحصیلات ابتدایی و متوسطه اش را تا سال پنجم عمومی در دبستان و دبیرستان ۱۵ بهمن گذراند و دیپلمش را در سال ۱۳۳۶ از دبیرستان علمیه گرفت. آن زمان رشته روانشناسی وجود نداشت اما علوم تربیتی بود و كنكور نیز مانند امروز یك بار و سراسری نبود. هر دانشگاه و رشته ای جداگانه امتحان می گرفت و كنكور برگزار می كرد. پس از پایان دوره دبیرستان، دكتر زمانی همزمان درچند دانشگاه دیگر در دانشكده حقوق پذیرفته شد.
با اخذ مدرك حقوق و پی بردن به این نكته كه دانشكده ادبیات و علوم انسانی برای دوره فوق لیسانس روانشناسی دانشجو می پذیرد، علاقه پیشین او دوباره زنده و این بار دوچندان شد تا او به تحصیل در رشته دلخواهش بپردازد. بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی در رشته روانشناسی، از سوی دانشگاه مینه سوتای آمریكا پذیرفته شده و برای ادامه تحصیل عازم آنجا می شود: «دانشگاه مینه سوتا یكی از دانشگاه های نخبه رشته روانشناسی در دنیاست و به قول خودشان از دانشگاه های TOP TEN یعنی ده تای اول از میان حدود ۲۰۰۰ مؤسسه معتبر است ومن نمی دانم چطور مرا از این سر دنیا پذیرفتند!
استادان خیلی برجسته و نخبه ای هم داشت كه من خیلی از كلاس های درسشان استفاده كردم. حتی بیش از آنچه لازم بود واحدهای درسی برمی داشتم كه آنها می گفتند به اندازه كافی واحد گرفته ای و دیگر بس است. ولی می دانستم كه این فرصت ها دوباره به دست نمی آیند. بنابراین با استادان آنجا خیلی درس می گرفتم و پای صحبتشان نمی نشستم. همان جا هم مرا برای دوره فوق دكتری پذیرفتند اما دانشگاه تهران عضویت در هیأت علمی را به من پیشنهاد كرد و من فكر كردم موقعیت خوبی است و بهتر است از دست نرود.»
رضا زمانی كارش را در مقام استادیار با گروه روانشناسی دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران از سال ۵۴ شروع كرد. وی تا امروز سخنرانی های بسیاری در عرصه های داخلی و بین المللی داشته كه از آن جمله می توان به سخنرانی اش در دانشكده روانشناسی دانشگاه كارلتن كانادا درباره تاریخچه روانشنانسی در ایران اشاره كرد.
در زمینه تدریس نیز سعی می كرد خیلی پراكنده و متفرقه تدریس نكند و عمده فعالیت هایش در این بخش در دانشگاه تهران بود و به صورت استثنا گاهی در دانشگاه روانپزشكی و دانشگاه بهزیستی و توانبخشی به آموزش می پرداخت. دروسی كه عمدتاً تدریس می كرد شامل تاریخچه و مكاتب روانشناسی، روانشناسی یادگیری، آسیب شناسی روانی، روانشناسی بالینی، نظریه های روان درمانی و مواردی از این دست در سطوح كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكتری می شد.
همچنین پروژه های تحقیقاتی بسیاری را به سرانجام رسانده كه برای نمونه می توان از بررسی پدیده همنوایی با گروه در فرهنگ ایرانی، تفاوت ادراك بینایی میان زن و مرد، بررسی پژوهشی برنامه تغذیه رایگان در مدارس، بررسی شیوع اختلالات روانی در كارگران صنایع، آماده سازی و تطبیق فرم فارسی مقیاس اضطراب تعامل اجتماعی و مقیاس هراس اجتماعی و هنجاریابی مقیاس درجه بندی اختلال كمبود توجه (بیش فعالی) و ترجمه و تطبیق فرم فارسی MMPI-۲ نام برد.
علاوه بر مقالات متعددی كه برای مجلات علمی مختلف نگاشته است در حوزه نشر كتاب دو اثر به زبان انگلیسی تحریر كرده است كه از آن دو می توان به كتاب The Persian MMPI in international adaptations of MMPI اشاره كرد. آخرین مقاله او كه به تازگی در مجله پژوهش های روانشناختی به چاپ رسیده، «رابطه سبك های مقابله و اسناد با افسردگی» نام دارد. دكتر رضا زمانی صاحب امتیاز، مدیرمسئول و سردبیر نشریه نامبرده است. وی در مقطعی نیز از اعضای هیأت تحریریه نشریه روانپزشكی بود كه توسط مرحوم دكتر میرسپاسی بنیان گذاشته شد.
رضا زمانی می گوید: «در طی مسیر علمی و كسب موفقیت هایش بیش از همه از دكتر ذبیح الله صفا - كه پسر دایی پدرش بوده - تأثیر می پذیرفته و باتأكید بر شخصیت ارزنده او، از دكتر صفا به نیكی یاد می كند: «ذبیح الله صفا آدم بسیار سلیم النفس، خوب، مؤدب و انسانی والا بود. زمانی كه ایشان استاد دانشگاه بودند در همه مملكت ۱۵۰ تا ۲۰۰ استاد وجود داشت. دانشگاه ها تازه داشتند شكل می گرفتند و كم بودند و استاد دانشگاه در آن زمان وجهه خاصی داشت. به یاد می آورم در سن ۱۲ - ۱۰ سالگی وقتی گاهی از این استاد بزرگوار سؤالی می پرسیدم، می نشست كنارم و گویی دوست چندین و چند ساله من است، با حوصله و آرامش به سؤالاتم پاسخ می داد.
اگر چه از دوران ابتدایی رسیدن به چنین جایگاهی را برای خودم به عنوان یك هدف تعیین كرده بودم ولی شاید حضور دكتر صفا هم این پشتكار و علاقه به ادامه مسیر را در من تشدید می كرد. با این حال، درس خواندن و دانشگاه رفتن در خانواده من، مسأله ای كاملاً طبیعی و معمولی بود، یعنی چیزی نبود كه من سنتی بر آن گذاشته باشم. عمویم طبیب و استاد دانشگاه بود، دایی هایم همه تحصیلات دانشگاهی داشتند.
پدربزرگ مادرم، اگرچه روحانی نبود، اما تحصیلاتی در نجف داشت، خواهر و برادرانم همه تحصیلات رده بالای آكادمیك دارند. بنابراین تحصیل كردن در محیط زندگی من امری كاملاً مستعد و مساعد بود. البته پدرم هم خیلی تشویقم می كرد.»
و اما درباره جایگاه علم روانشناسی در ایران و مقایسه با سایر كشورهای جهان و نواقص و كاستی های این علم در كشور ما، دكتر رضا زمانی دل پری از وضع عمومی این علم دارد: «امروز روانشناسی كم و بیش مانند علوم دیگر است. تمام علوم جدیدی كه وارد مملكت ما شده اند هنوز نوپا هستند. در ذهن عامه مردم و حتی دانشجویان ما، روانشناسی یك فرم خاصی دارد كه از یك روزنه كوچك به آن نگاه می كنند. یعنی به روانشناسی بیشتر به عنوان یك رشته خدماتی مثل مشاوره و روان درمانی اشاره می شود. در حالی كه روانشناسی رشته های بسیار متعددی دارد و حوزه ای بسیار بسیار وسیع است. متأسفانه فقط بخش هایی از آن وارد مملكت ما شده و دانشجویانمان نسبت به آنها علاقه نشان می دهند.
شاید تا حدودی به این علت است كه امكانات آن رشته ها و شاخه های دیگر در دسترس نیست و آنچه ساده تر است و ابزار و وسایل چندانی نمی خواهد، همین رشته هایی است كه عمدتاً در كشور وارد شده اند. از جمله بخش های عمده ای كه نیاز به ابزار و هزینه بالا دارد. مثلاً روانشناسی فیزیولوژیك كه برای تحقیق و كار، نیازمند ابزارهای بسیار گرانقیمت است، آزمایشگاه های مفصل می خواهد و كاری نیست كه با دو كتاب و وسیله ساده و تست راه بیفتد.
این موارد عملاً هنوز وارد مملكت مان نشده. یا روانشناسی مهندسی رفتار یا روانشناسی اجتماعی كه بعضی از كشورهای جهان سوم به آن پرداخته اند و به ابزارآلات آنچنانی هم نیازی ندارد، هنوز آنگونه كه باید با اقبال و توجه و همتی كه شایسته است مواجه نشده.» دكتر زمانی درباره چگونگی دسترسی به علوم جدید معتقد است: «نخستین ، ساده ترین و ضروری ترین وسیله دستیابی به علم، كتاب و منبع است.
اگر من ندانم آخرین تحقیقات صورت گرفته در دنیا چیست، ممكن است كاری كه ارائه می كنم قدیمی یا تكراری باشد یا چیزی به علم روز اضافه نكند. با وجود كوشش هایی كه شده و دسترسی نسبت به سال های اولیه انقلاب بیشتر است، هنوز مشكلات اساسی و كمبودهایی داریم. مثلاً نمایشگاه سالانه بین المللی كتاب برپا می شود ولی نمایشگاه در سطحی است كه آنجا كتاب های خیلی معمولی و ساده در حد لیسانس ارائه می كنند و خبری از كتاب های روز و فوق العاده تخصصی نیست.
ما هنوز برای تهیه و خرید آن كتاب ها دردسر داریم؛ كتاب هایی كه مثلاً صد هزار تومان قیمت دارند یا اینترنت و سایت های قابل استفاده هست ولی آنها نیز به شكل مناسب و دلخواه ما نیست. یعنی بیشتر ظاهری است تا واقعی. من همیشه می گویم هیچ ابن سینایی، بی مقدمه ابن سینا بروز نمی كند. یك زمینه كافی و وافی می خواهد و این زمینه تاكنون موجود نبوده. اگرچه كم كم می رود كه ایجاد شود ولی كماكان مشكلات عمده وجوددارند.»
و پیشنهاد دكتر رضا زمانی به عنوان فردی كه بیش از ۳۰سال در رشته روانشناسی مشغول تحقیق و پژوهش بوده برای رفع نواقص و كاستی ها چنین است: «احساس می كنم تحصیلات تكمیلی اصولاً باید به زبان علمی جلو بروند. چون نمی شود از منابع دست دوم و سوم استفاده كرد. هنوز كتاب های استادان خودم كه سال ها پیش ترجمه شده اند گاه گداری تجدید چاپ می شوند. در صورتی كه علم امروز نمی تواند اینگونه باشد. كتاب های مرجع و درسی رشته های مختلف را كه می بینم، هر پنج - شش سال یا حداكثر ده سال مرور می شوند و بخش عمده ای از آن تغییر می كند و مطالب تازه جایش را می گیرد.
هر چه جلوتر می رویم این علم سریع تر پیش می رود. ۵۰ سال پیش به این شدت نبود، هم اكنون اینطور است و شاید در ۵۰ سال آینده، مطالب دو سال پیش نیز كهنه باشد. بنابراین در فرهنگی كه هنوز كتاب ترجمه شده ۲۰ سال پیش - كه آن خود متعلق به ۱۰ سال پیشتر بوده - تدریس می شود، نمی توان پیشرو و پیشگام بود.
پیشرو بودن مقدمات می خواهد و اگرچه تحولات عظیمی حاصل شده اما این مقدمات هنوز حاصل نشده است. من شاهدم دانشجویان دوره فوق لیسانس و حتی دكترای ما از زبان استفاده می كنند ولی احساس می كنم برداشتی كه از متن دارند به آن وقتی كه لازم است داشته باشند، نیست و این به دلیل ضعف موجود در زبان است.»
همچنین دکتر رضا زمانی، از طرف بخش 52 انجمن روانشناسی آمریکا، بهعنوان «روانشناس برجستۀ بینالمللی» سال انتخاب و در تاریخ 10 آگوست 2019، در همایش سالانۀ انجمن روانشناسی آمریکا، این جایزۀ ارزشمند را دریافت کرد.
▪ دكترای روانشناسی بالینی از دانشگاه مینه سوتا (آمریكا) در سال ۱۳۵۳ و اخذ مدرك فوق دكتری از همان دانشگاه
▪ فوق لیسانس روانشناسی از دانشگاه تهران (۱۳۴۵)
▪ لیسانس حقوق از دانشكده حقوق، علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران با تمركز بر رشته قضایی (۱۳۴۰)
▪ گذراندن دوره كارورزی (انترنی) به مدت یك سال، تمام وقت در بیمارستان دانشگاه كانزاس (آمریكا)
▪ روانشناس بالینی در بیمارستان عمومی شهر «مینیا پولیس» و بیمارستان ایالتی «هیستینگز» در ایالت مینه سوتا در سال های اقامت در آمریكا
▪ رئیس هیأت مدیره انجمن روانشناسی ایران از پائیز ۸۵
▪ عضو هیأت مدیره انجمن روانشناسی ایران از ۱۳۵۵ تا ۵۷ و نایب رئیس این انجمن از سال ۷۳ تا ۷۷
▪ عضو هیأت مؤسس انجمن روانشناسی ایران (۱۳۷۴)
▪ عضو گروه واژه گزینی تخصصی روانشناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۸۱)
▪ رئیس مؤسسه روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران از سال ۵۸ تا ۶۳
▪ رئیس دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی از ۱۳۸۲ تا تابستان ۸۵
▪ نماینده دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی در هیأت ممیزه دانشگاه تهران (۲ دوره) از ۸۰ تا ۸۴
▪ دوبار معاون پژوهشی دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران ۷۶ و ۸۱
▪ بنیانگذار، صاحب امتیاز، مدیر مسئول و سردبیر نشریه «پژوهش های روانشناختی» از ۱۳۷۰ تاكنون
▪ عضو هیأت تحریریه دو فصلنامه روانشناسی معاصر، علوم شناختی، نشریات انجمن روانشناسی ایران و دانشكده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، پژوهش در سلامت روانی و ...
▪ عضو سابق هیأت علمی دانشگاه تهران
▪ عضو كمیته علوم انسانی قطب های علمی وزارت علوم
▪ نگارش و ترجمه كتاب هایی نظیر: «پرسش و پاسخ در باب آزادی، دموكراسی و جامعه مدنی»، «زمینه روانشناسی هیلگارد»، «اصول شرطی سازی و یادگیری»، «واژه نامه تطبیقی روانشناسی، روانپزشكی، علوم تربیتی» و ...
▪ نگارش و ارائه مقالات علمی ـ پژوهشی بسیاری همچون: اثر آرامش عضلانی وفشار روانی بر فشار خون طبیعی، رابطه ناسازگاری اجتماعی فرزندان با غیبت مادر از خانه به علت اشتغال، بررسی پژوهشی تغذیه رایگان، جنبه های روان شناختی ناباروری، مطالعه مقایسه ای پایه های فردی ـ شناختی و انگیزشی پیش داوری نسبت به مهاجران افغان و ....
به باور اغلب همكاران و دانشجویان دكتر رضا زمانی، او دارای شخصیتی اخلاقی، مبادی آداب و برخوردار از مناعت طبع است. وسواس علمی و كمال گرایی نیز از دیگر خصایص اوست كه موجب شده وی هر چه آراسته تر و دقیق تر فعالیت هایش را انجام دهد.
شاید بخشی از این روحیه و رفتار، از دلبستگی زمانی به ارتباط با انسان ها نشأت می گیرد، چنان كه خود معترف است: «همیشه علوم انسانی و كار با انسان ها مورد علاقه ام بوده و با وجود آن كه بخش هایی از علوم طبیعی نیز برایم جاذب و جالب بود، مدام دوست داشتم با آدم ها كار كنم. بخصوص در دبیرستان كه مبحثی داشتیم به نام فلسفه و روانشناسی و در این رابطه كتابی را می خواندیم از مرحوم دكتر سیاسی. آن كتاب خیلی مرا به روانشناسی علاقه مند كرد.»
رضا زمانی همچون پدرش ذوق ادبی خوبی دارد و از این رو در دوره كودكی و نوجوانی كتاب های ادبیات و تاریخ و شعر بسیار می خواند. به سعدی، حافظ و فردوسی علاقه داشت و رمان های زیادی را مطالعه می كرد. از جمله «بینوایان» اثر ویكتور هوگو كه او در سنین نوجوانی، تابستانی را با آن به سر كرده بود: «یادم می آید دبستان كه می رفتم در خیابان ژاله زندگی می كردیم. آنجا پیرمرد كتابفروشی بود كه همیشه مرا به یاد پیرمرد خنزر پنزری صادق هدایت می انداخت با شالی دور گردن و همان تصویرها. او كتاب كرایه می داد و من از او خیلی كتاب كرایه می كردم و می خواندم. متأسفانه این رسم دیگر برچیده شده است.»
تحصیلات ابتدایی و متوسطه اش را تا سال پنجم عمومی در دبستان و دبیرستان ۱۵ بهمن گذراند و دیپلمش را در سال ۱۳۳۶ از دبیرستان علمیه گرفت. آن زمان رشته روانشناسی وجود نداشت اما علوم تربیتی بود و كنكور نیز مانند امروز یك بار و سراسری نبود. هر دانشگاه و رشته ای جداگانه امتحان می گرفت و كنكور برگزار می كرد. پس از پایان دوره دبیرستان، دكتر زمانی همزمان درچند دانشگاه دیگر در دانشكده حقوق پذیرفته شد.
با اخذ مدرك حقوق و پی بردن به این نكته كه دانشكده ادبیات و علوم انسانی برای دوره فوق لیسانس روانشناسی دانشجو می پذیرد، علاقه پیشین او دوباره زنده و این بار دوچندان شد تا او به تحصیل در رشته دلخواهش بپردازد. بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی در رشته روانشناسی، از سوی دانشگاه مینه سوتای آمریكا پذیرفته شده و برای ادامه تحصیل عازم آنجا می شود: «دانشگاه مینه سوتا یكی از دانشگاه های نخبه رشته روانشناسی در دنیاست و به قول خودشان از دانشگاه های TOP TEN یعنی ده تای اول از میان حدود ۲۰۰۰ مؤسسه معتبر است ومن نمی دانم چطور مرا از این سر دنیا پذیرفتند!
استادان خیلی برجسته و نخبه ای هم داشت كه من خیلی از كلاس های درسشان استفاده كردم. حتی بیش از آنچه لازم بود واحدهای درسی برمی داشتم كه آنها می گفتند به اندازه كافی واحد گرفته ای و دیگر بس است. ولی می دانستم كه این فرصت ها دوباره به دست نمی آیند. بنابراین با استادان آنجا خیلی درس می گرفتم و پای صحبتشان نمی نشستم. همان جا هم مرا برای دوره فوق دكتری پذیرفتند اما دانشگاه تهران عضویت در هیأت علمی را به من پیشنهاد كرد و من فكر كردم موقعیت خوبی است و بهتر است از دست نرود.»
رضا زمانی كارش را در مقام استادیار با گروه روانشناسی دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران از سال ۵۴ شروع كرد. وی تا امروز سخنرانی های بسیاری در عرصه های داخلی و بین المللی داشته كه از آن جمله می توان به سخنرانی اش در دانشكده روانشناسی دانشگاه كارلتن كانادا درباره تاریخچه روانشنانسی در ایران اشاره كرد.
در زمینه تدریس نیز سعی می كرد خیلی پراكنده و متفرقه تدریس نكند و عمده فعالیت هایش در این بخش در دانشگاه تهران بود و به صورت استثنا گاهی در دانشگاه روانپزشكی و دانشگاه بهزیستی و توانبخشی به آموزش می پرداخت. دروسی كه عمدتاً تدریس می كرد شامل تاریخچه و مكاتب روانشناسی، روانشناسی یادگیری، آسیب شناسی روانی، روانشناسی بالینی، نظریه های روان درمانی و مواردی از این دست در سطوح كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكتری می شد.
همچنین پروژه های تحقیقاتی بسیاری را به سرانجام رسانده كه برای نمونه می توان از بررسی پدیده همنوایی با گروه در فرهنگ ایرانی، تفاوت ادراك بینایی میان زن و مرد، بررسی پژوهشی برنامه تغذیه رایگان در مدارس، بررسی شیوع اختلالات روانی در كارگران صنایع، آماده سازی و تطبیق فرم فارسی مقیاس اضطراب تعامل اجتماعی و مقیاس هراس اجتماعی و هنجاریابی مقیاس درجه بندی اختلال كمبود توجه (بیش فعالی) و ترجمه و تطبیق فرم فارسی MMPI-۲ نام برد.
علاوه بر مقالات متعددی كه برای مجلات علمی مختلف نگاشته است در حوزه نشر كتاب دو اثر به زبان انگلیسی تحریر كرده است كه از آن دو می توان به كتاب The Persian MMPI in international adaptations of MMPI اشاره كرد. آخرین مقاله او كه به تازگی در مجله پژوهش های روانشناختی به چاپ رسیده، «رابطه سبك های مقابله و اسناد با افسردگی» نام دارد. دكتر رضا زمانی صاحب امتیاز، مدیرمسئول و سردبیر نشریه نامبرده است. وی در مقطعی نیز از اعضای هیأت تحریریه نشریه روانپزشكی بود كه توسط مرحوم دكتر میرسپاسی بنیان گذاشته شد.
رضا زمانی می گوید: «در طی مسیر علمی و كسب موفقیت هایش بیش از همه از دكتر ذبیح الله صفا - كه پسر دایی پدرش بوده - تأثیر می پذیرفته و باتأكید بر شخصیت ارزنده او، از دكتر صفا به نیكی یاد می كند: «ذبیح الله صفا آدم بسیار سلیم النفس، خوب، مؤدب و انسانی والا بود. زمانی كه ایشان استاد دانشگاه بودند در همه مملكت ۱۵۰ تا ۲۰۰ استاد وجود داشت. دانشگاه ها تازه داشتند شكل می گرفتند و كم بودند و استاد دانشگاه در آن زمان وجهه خاصی داشت. به یاد می آورم در سن ۱۲ - ۱۰ سالگی وقتی گاهی از این استاد بزرگوار سؤالی می پرسیدم، می نشست كنارم و گویی دوست چندین و چند ساله من است، با حوصله و آرامش به سؤالاتم پاسخ می داد.
اگر چه از دوران ابتدایی رسیدن به چنین جایگاهی را برای خودم به عنوان یك هدف تعیین كرده بودم ولی شاید حضور دكتر صفا هم این پشتكار و علاقه به ادامه مسیر را در من تشدید می كرد. با این حال، درس خواندن و دانشگاه رفتن در خانواده من، مسأله ای كاملاً طبیعی و معمولی بود، یعنی چیزی نبود كه من سنتی بر آن گذاشته باشم. عمویم طبیب و استاد دانشگاه بود، دایی هایم همه تحصیلات دانشگاهی داشتند.
پدربزرگ مادرم، اگرچه روحانی نبود، اما تحصیلاتی در نجف داشت، خواهر و برادرانم همه تحصیلات رده بالای آكادمیك دارند. بنابراین تحصیل كردن در محیط زندگی من امری كاملاً مستعد و مساعد بود. البته پدرم هم خیلی تشویقم می كرد.»
و اما درباره جایگاه علم روانشناسی در ایران و مقایسه با سایر كشورهای جهان و نواقص و كاستی های این علم در كشور ما، دكتر رضا زمانی دل پری از وضع عمومی این علم دارد: «امروز روانشناسی كم و بیش مانند علوم دیگر است. تمام علوم جدیدی كه وارد مملكت ما شده اند هنوز نوپا هستند. در ذهن عامه مردم و حتی دانشجویان ما، روانشناسی یك فرم خاصی دارد كه از یك روزنه كوچك به آن نگاه می كنند. یعنی به روانشناسی بیشتر به عنوان یك رشته خدماتی مثل مشاوره و روان درمانی اشاره می شود. در حالی كه روانشناسی رشته های بسیار متعددی دارد و حوزه ای بسیار بسیار وسیع است. متأسفانه فقط بخش هایی از آن وارد مملكت ما شده و دانشجویانمان نسبت به آنها علاقه نشان می دهند.
شاید تا حدودی به این علت است كه امكانات آن رشته ها و شاخه های دیگر در دسترس نیست و آنچه ساده تر است و ابزار و وسایل چندانی نمی خواهد، همین رشته هایی است كه عمدتاً در كشور وارد شده اند. از جمله بخش های عمده ای كه نیاز به ابزار و هزینه بالا دارد. مثلاً روانشناسی فیزیولوژیك كه برای تحقیق و كار، نیازمند ابزارهای بسیار گرانقیمت است، آزمایشگاه های مفصل می خواهد و كاری نیست كه با دو كتاب و وسیله ساده و تست راه بیفتد.
این موارد عملاً هنوز وارد مملكت مان نشده. یا روانشناسی مهندسی رفتار یا روانشناسی اجتماعی كه بعضی از كشورهای جهان سوم به آن پرداخته اند و به ابزارآلات آنچنانی هم نیازی ندارد، هنوز آنگونه كه باید با اقبال و توجه و همتی كه شایسته است مواجه نشده.» دكتر زمانی درباره چگونگی دسترسی به علوم جدید معتقد است: «نخستین ، ساده ترین و ضروری ترین وسیله دستیابی به علم، كتاب و منبع است.
اگر من ندانم آخرین تحقیقات صورت گرفته در دنیا چیست، ممكن است كاری كه ارائه می كنم قدیمی یا تكراری باشد یا چیزی به علم روز اضافه نكند. با وجود كوشش هایی كه شده و دسترسی نسبت به سال های اولیه انقلاب بیشتر است، هنوز مشكلات اساسی و كمبودهایی داریم. مثلاً نمایشگاه سالانه بین المللی كتاب برپا می شود ولی نمایشگاه در سطحی است كه آنجا كتاب های خیلی معمولی و ساده در حد لیسانس ارائه می كنند و خبری از كتاب های روز و فوق العاده تخصصی نیست.
ما هنوز برای تهیه و خرید آن كتاب ها دردسر داریم؛ كتاب هایی كه مثلاً صد هزار تومان قیمت دارند یا اینترنت و سایت های قابل استفاده هست ولی آنها نیز به شكل مناسب و دلخواه ما نیست. یعنی بیشتر ظاهری است تا واقعی. من همیشه می گویم هیچ ابن سینایی، بی مقدمه ابن سینا بروز نمی كند. یك زمینه كافی و وافی می خواهد و این زمینه تاكنون موجود نبوده. اگرچه كم كم می رود كه ایجاد شود ولی كماكان مشكلات عمده وجوددارند.»
و پیشنهاد دكتر رضا زمانی به عنوان فردی كه بیش از ۳۰سال در رشته روانشناسی مشغول تحقیق و پژوهش بوده برای رفع نواقص و كاستی ها چنین است: «احساس می كنم تحصیلات تكمیلی اصولاً باید به زبان علمی جلو بروند. چون نمی شود از منابع دست دوم و سوم استفاده كرد. هنوز كتاب های استادان خودم كه سال ها پیش ترجمه شده اند گاه گداری تجدید چاپ می شوند. در صورتی كه علم امروز نمی تواند اینگونه باشد. كتاب های مرجع و درسی رشته های مختلف را كه می بینم، هر پنج - شش سال یا حداكثر ده سال مرور می شوند و بخش عمده ای از آن تغییر می كند و مطالب تازه جایش را می گیرد.
هر چه جلوتر می رویم این علم سریع تر پیش می رود. ۵۰ سال پیش به این شدت نبود، هم اكنون اینطور است و شاید در ۵۰ سال آینده، مطالب دو سال پیش نیز كهنه باشد. بنابراین در فرهنگی كه هنوز كتاب ترجمه شده ۲۰ سال پیش - كه آن خود متعلق به ۱۰ سال پیشتر بوده - تدریس می شود، نمی توان پیشرو و پیشگام بود.
پیشرو بودن مقدمات می خواهد و اگرچه تحولات عظیمی حاصل شده اما این مقدمات هنوز حاصل نشده است. من شاهدم دانشجویان دوره فوق لیسانس و حتی دكترای ما از زبان استفاده می كنند ولی احساس می كنم برداشتی كه از متن دارند به آن وقتی كه لازم است داشته باشند، نیست و این به دلیل ضعف موجود در زبان است.»
همچنین دکتر رضا زمانی، از طرف بخش 52 انجمن روانشناسی آمریکا، بهعنوان «روانشناس برجستۀ بینالمللی» سال انتخاب و در تاریخ 10 آگوست 2019، در همایش سالانۀ انجمن روانشناسی آمریکا، این جایزۀ ارزشمند را دریافت کرد.
احمدرضا نجارزاده
منبع : روزنامه ایران
واقعا شاگردی ایشون برای من افتخار بزرگی بود و دیدگاه من به روانشناسی رو تحت تاثیر بسزایی قرار داد
سلامت و پایدار باشن