بیست و هشتمین جلسه نقد و اندیشه با موضوع بررسی و آسیب‌شناسی حضور روانشناسان و مشاوران فاقد تخصص لازم در فضای مجازی «روانشناس‌نما‌ها در فضای مجازی»، با حضور حمید پورشریفی، دکترای روانشناسی سلامت و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی، مهرنوش دارینی، روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه و عباسعلی ناصحی، رئیس کمیته سلامت جنسی انجمن علمی روانپزشکان ایران روز چهارشنبه ۱۷ مهرماه، در ساختمان شهید قندی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد.
«چگونه موفق و ثروتمند شوید»، «راز‌های خوشبختی و پولدارشدن»، «مهره‌مار؛ چگونه خود را در دل همه جا کنید»، شخصیت‌شناسی و... تنها نمونه‌هایی از عناوینی است که با گشتی کوتاه در فضای مجازی با آنها مواجه می‌شویم و در اینستاگرام، تلگرام و سایت‌های اینترنتی پر است از روانشناس‌نما‌هایی که انواع و اقسام توصیه‌های روانشناسی ارائه و راهکار می‌دهند؛ سمینار و دوره برگزار می‌کنند و در کنارش اجناس و کالا‌هایی خاص را تبلیغ می‌کنند، اما آنچه این حجم از فعالیت‌ها را قابل تأمل می‌کند آمار نسبتاً بالای شیوع اختلالات روانی در جامعه است؛ امری که نشان می‌دهد یک‌جای کار می‌لنگد و این افرادی که در صفحات خود در فضای مجازی خود را روانشناس معرفی می‌کنند و برای مردم نسخه می‌پیچند، خیلی وقت‌ها شیادانی هستند که با نسخههایشان آثار و تبعات ناگوار و ماندگاری را در زندگی افراد موجب می‌شوند.
شاید رایگان‌بودن و در دسترس بودن و شاید ظاهرسازی و زبان بدن عالی( برندبازی و لاکچری بودن) ، فن بیان بالا، سخنان اغواگرانه و و شاید هم توانایی‌های خاص روانشناس‌نما‌ها به گونه‌ای بوده که آنها بیشتر از روانشناسان حقیقی و متخصص در جذب مخاطب موفق بوده‌اند.
دکتر عباسعلی ناصحی، رئیس کمیته سلامت جنسی انجمن علمی روانپزشکان ایران در ابتدای این نشست با بیان اینکه در خصوص روانشناسی و روان‌درمانی و یا مشاوره در فضای مجازی نظارت‌های مختلفی وجود دارد که باید تقویت و با جدیت بیشتری دنبال شود، گفت: امروزه چه بخواهیم و چه نخواهیم، بستر فضای مجازی در حوزه سلامت مردم اثرگذاری جدی دارد. در این میان از آنجایی که روانشناسی نسبت به بسیاری از علوم دیگر جوان‌تر است به همین میزان استفاده عموم از آن و اطلاعات مردم هم نسبت به آن پایین است. در این جریان از طرفی شاهد رشد فضای مجازی هستیم که ظرفیت خوبی را برای افزایش دانش و سلامت مردم ایجاد کرده است که اگر به درستی از آن استفاده و آن را مدیرت نکنیم، می‌تواند باعث آسیب شود.
وی ادامه داد: اگر از جهت مثبت فضای مجازی را ببینیم، متوجه خواهیم شد که این فضا باعث رشد علم و فناوری شده است، ولی به همان اندازه که شیرین است می‌تواند خطرناک باشد. حضور افراد غیر متخصص در این فضا مانند سپردن رانندگی به یک فرد ناشی است که قطعا در نهایت منجر به تصادف و آسیب می‌شود؛ لذا در شرایط فضای روانشناسی هم اگر اختیار به دست یک فرد ناشی و نابلد داده شود، قطعا کار به آسیب ختم می‌شود. این اتفاق در فضای مجازی هم اینگونه است؛ یعنی حتی اگر فردی اطلاعاتی را آموخته باشد، اما نتواند و نداند که این اطلاعات را چگونه باید در اختیار دیگران قرار دهد و یا به دلیل منافع خاصی این کار را بکند، ممکن است علی‌رغم دانشی که دارد به مخاطب آسیب وارد کند.
رئیس کمیته سلامت جنسی انجمن علمی روانپزشکان ایران با بیان اینکه وظیفه ما به عنوان مردم در مواجهه با این فضا و اتفاقات، مراقبت و دقت ویژه است، افزود: ما باید بدانیم این اطلاعات را از چه کسی دریافت می‌کنیم و بدانیم اطلاعات را از چه کسی می‌گیریم؛ پس اگر فردی را نمی‌شناسیم به هیچ وجه نباید سراغ این افراد برویم. ما امروز سایت‌های بسیاری را داریم که پشتوانه آنها مراکز علمی است که خیلی از افراد فرهیخته و شناخته شده در این فضا‌ها فعال هستند و به مردم خدمت می‌دهند و از این جهت فقیر نیستیم.
ناصحی در ادامه به آسیب‌های روانشناس‌نما‌ها اشاره کرد و گفت: آسیب‌های این موضوع از چند جهت اتفاق می‌افتد. ابتدا باید بدانیم کسانی که این اطلاعات را دارند و به مخاطب ارائه می‌دهند بیشترین هدفشان بهره‌برداری جنسی از مخاطب است. این افراد در مواقعی وضعیت طبیعی فرد را غیر طبیعی جلوه می‌دهند تا دارو‌ها و سوءاستفاده‌های خودشان را انجام دهند. یکی از جنبه‌های روانشناسی ما اعتماد به نفس است و این روانشناس‌نما‌ها روی همین موضوع دقیق شده و به مقاصد خود می‌رسند.
ناصحی افزود: مسئله بعدی این است که معمولا تبلیغات زیاد مسائل جنسی در برخی کانال‌ها و فضای مجازی نشان از هدف خاصی دارد و باید ما را حساس کند که قطعا مشکلی وجود دارد. در مواقعی هم می‌بینیم که این افراد برخی مطالب غلط را در ظاهری زیبا ارائه می‌دهند. این افراد معمولا در کانال‌ها از تصاویر جنسی به صورت زیاد و اغراق‌آمیز و تصاویر جذاب جنسی استفاده می‌کنند و سعی دارند تا مطالب و محصولات خودشان را به مردم بفروشند.
وی ادامه داد: سود بهره‌برداری جنسی از مخاطبان آنقدر زیاد است که برای فروش مسائل غیر‌مرتبط هم از موارد جنسی استفاده می‌کنند؛ بنابراین بهره‌برداری تجاری از موارد جنسی مسئله بسیار مهمی است که روانشناس‌نما‌ها از آن استفاده می‌کنند و خیلی از افراد را تحت تاثیر این پیام‌ها و ارتباطات قرار می‌دهند. مسئله بعدی رفتاری است که روانشناس‌نما‌ها سعی می‌کنند ترویج کنند و آن این است که رفتار‌های غیر طبیعی را طبیعی جلوه می‌کنند. مانند رواج زندگی هم‌باشی و مواردی که غیر طبیعی است. این‌ها سعی می‌کنند آن را طبیعی جلوه دهند؛ بنابراین ما به‌عنوان کاربر باید حواسمان به این موضوعات جمع باشد.
ترویـج ازدواج سفیـد از سـوی روانشناس‌نما‌ها
روانشناسی جنسی و ارائه راهکار و حتی ترویج ازدواج سفید یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که در صفحات روانشناس‌نما‌های مجازی ترویج و تبلیغ می‌شود.
دکتر ناصحی با اشاره به اینکه در کشور‌های غربی باران اطلاعات جنسی به صنعت پورن تبدیل شده، می‌افزاید: «محصولات این صنعت س ک س، ابزار‌ها و دارو‌های جنسی است که به شدت آسیب‌رسان است، اما برای فروش و تبلیغ این محصولات از روانشناسی جنسی استفاده می‌شود تا امور طبیعی را غیرطبیعی و امور غیرطبیعی همچون ازدواج سفید را طبیعی جلوه دهند. استفاده از این دارو‌ها و ابزار‌ها موجب بروز اختلالات متعددی شده و حتی در مواردی برخی از این روانشناس‌نما‌ها هدفشان بهره‌برداری جنسی از مراجعان است.
وی راهکار شناخت سایت‌ها و صفحات روانشناس‌نما‌ها را تبلیغ دارو‌ها و ابزار‌های جنسی، استفاده از تصاویر مکرر و اغراق‌آمیز و ارجاع به کانال‌ها و سایت‌های دیگر می‌داند. ناصحی با تأکید بر اینکه وقتی شما به کلاس‌های روانشناسی در فضای عادی جامعه می‌روید، می‌دانید با چه کسانی مواجه هستید، می‌افزاید: «در فضای مجازی ما هیچ اطلاعات درستی درباره افرادی که مدعی روانشناس‌بودن هستند، نداریم و به همین خاطر هم مطالب و منابع غلط در این فضا به مراتب بیشتر از مطالب درست منتشر می‌شود. هر چند منابع و محتوا‌های قابل اعتماد و مورد تأیید روانشناسان حقیقی نیز وجود دارد.»
عباسعلی ناصحی، رئیس کمیته سلامت جنسی انجمن علمی روانپزشکان ایران نیز با جمع‌بندی سخنان خود گفت: ما نیاز داریم که دانش علمی و روانشناسی خودمان را افزایش دهیم. یکی از ابزاری که این مسائل را افزایش می‌دهد، می‌تواند فضای مجازی باشد. اما از طرفی هم باید بدانیم که در این فضا به سراغ هر کسی برای افزایش علم و یادگیری نرویم. البته دولت هم باید افراد را گزینش کند و اجازه این کار را به هرکسی ندهد که محتوای غلط را در اختیار مردم قرار دهند و از طرفی هم خود مردم باید بدانند از هر محتوا و مطلبی استفاده نکنند. چطور است که شما برای مسافرت هر ماشینی را انتخاب نمی‌کنید بلکه به دنبال یک ماشین سالم هستید، در فضای مجازی هم باید اینگونه باشید و به دنبال محتوای سالم بگردید.
در ادامه این سخنان دکتر حمید پورشریفی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی، اظهار کرد: اگر مسئله را از نگاه روانشناسی اجتماعی نگاه کنیم با دو جهت مواجه می‌شویم. یک طرف افرادی که قابلیت و مقبولیت دارند که محتوا‌های مختلف را با زبانی جذاب و اثرگذار به مخاطبش القا می‌کنند و از طرفی هم کسانی هستند که مخاطب این افراد هستند. معمولا افراد این‌چنینی ممکن است برخی از اختلالات شخصیت را هم داشته باشند، چرا که اغواگرانه صحبت می‌کنند و برایشان مهم نیست که چه می‌گویند، بلکه تنها تلاش می‌کنند که مخاطب خود را راضی نگه دارند و به همین دلیل ممکن است رفتار ضد اجتماعی هم داشته باشند.
وی ادامه داد: از جهتی هم ممکن است برخی مدرک روانشناسی را داشته باشند و مطالب مفید و درستی را در اختیار مخاطب قرار دهند؛ اما باید بدانیم که مخاطب امروز ما در فضای مجازی به دنبال مطالبی است که بار اضافی نداشته باشد و اگر یک مطلب نشانه کوچکی از مقبولیت داشته باشد جذب او می‌شوند و در واقع در تله فرد می‌افتند. در این جریان ما باید ترکیبی به موضوع نگاه کنیم.
پورشریفی خطاب به مردم گفت: اگرچه گرفتار هستید و به دنبال نتایج سریع در روانشناسی هستید و گاهی مطالبی را می‌بینید که از متخصصان در فضای مجازی نیست، اما بازهم سعی کنید به خاطر خودتان در انتخاب مطالب روانشناسی دقت کنید. بدانید که سازمان بهزیستی شماره تلفن ۱۴۸۰ و ۱۲۳ را برای مشاوره ارائه داده است. در عین حال اگر مجبور شدید در فضای مجازی از مطالبی استفاده کنید، بدانید افرادی که زیاد حرف می‌زنند خواهان آرامش شما نیستند و باید ملاک شما در انتخاب آنها تخصص، پروانه روانشناسی و تحصیلات عالی باشد.
این روانشناس سلامت با تأکید بر اینکه باید تفکر نقادانه مخاطب را بالا ببریم تا گرفتار آسیب و خطا نشویم، گفت: همه افرادی که در فضای مجازی مشاوره و روانشناسی را ارئه می‌دهند باید صلاحیت داشته باشند و حداقل از یک نهاد مجوز این کار را داشته باشند. ما باید مخاطب را نسبت به این مطالب و محتوا حساس کنیم. گاهی آسیبی که یک روانشناس‌نما به فرد می‌زند، باعث می‌شود که سال‌های سال درد و رنج همراه فرد باشد. پس مخاطبان باید حواسشان باشد که ممکن است آسیبی که یک روانشناس‌نما به آنها وارد می‌کند به علت اینکه بر روح و روانشان وارد شده سال‌های سال با آنها همراه باشد. به همین علت باید در حوزه ورود غیرتخصصی روانشناسان در فضای مجازی آسیب‌شناسی را به رسمیت بشناسیم و به‌جای محدودسازی و فیلترینگ که دم‌دستی‌ترین راه‌حل برای مسئولان است، به سمت ریشه‌های آسیب برویم.
پورشریفی با بیان اینکه هنوز در حوزه تعلیم و تربیت، مشکلات جدی داریم و باید در نظام آموزشی ما در راستای تقویت تفکر نقاد بازنگری شود، گفت: عامل جولان روانشناس‌نما‌ها در فضای مجازی به نگاه مردم بازمی‌گردد. مردم یک نوع نگاه فرا روانشناسی به روانشناسی دارند. مردم همواره راه میانبر را از طریق روانشناسی دنبال می‌کنند و این نگاه هم باید درست شود. در یک طرف این جریان هم افرادی هستند که به دنبال نقض قوانین هستند؛ لذا باید با افزایش نظارت‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تنظیم قوانین راه را برای این افراد تنگ‌تر کرد.
عوامل موفقیت‌روانشناس نما‌های مجازی
بنا به تأکید این متخصص افرادی که علم و تخصص لازم را در حوزه روانشناسی دارند، ممکن است به اندازه یک فرد غیرعلمی مجلس گردانی بلد نباشند یا لودگی نکنند. یک فرد علمی عادت کرده به جای صحبت‌های قطعی بگوید «به نظر می‌رسد.» در برابر این برخی از روانشناس‌نما‌های مجازی از اختلالات شخصیتی همچون خودشیفتگی رنج می‌برند و برخی‌ها شخصیت‌های ضداجتماعی دارند، اما خارج‌شدن از چارچوب‌ها و سخنان اغواگرانه آنها موجب می‌شود تا در جذب مخاطب موفق باشند. وی در عین حال می‌افزاید: «البته ممکن هم هست هیچ‌کدام از این مسائل در میان نباشد و برخی از این افراد در سخنرانی و پرزنت‌کردن دیگران توانمند هستند. بنابراین برای مواجهه با اقبال خوب مردم به این روانشناسان باید به این موضوع به صورت ترکیبی نگاه کرد.» از نگاه این کارشناس مخاطبان در فضای مجازی با اضافه بار علمی موجه هستند و در این بین اگر کسی بتواند ارائه متفاوتی داشته باشد، افراد به واسطه فرصت کمی که برای دریافت اطلاعات دارند به دنبالش می‌روند. وی برای مدیریت این فضا بالابردن تفکر نقادانه مخاطب را راهکار مؤثر می‌داند و می‌افزاید: «یک روانشناس‌نما می‌تواند آسیب‌هایی به افراد وارد کند، اگرچه پیش چشم نیست، اما تا سال‌های سال با آنها می‌ماند و ممکن است چندین متخصص هم نتوانند آثار آن را خنثی کنند.»
پورشریفی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: روانشناسی در ایران مورد اقبال خوبی قرار گرفته است، اما در حوزه ارائه مشاوره و روان‌درمانی اگر درست استفاده و اجرا نشود می‌تواند مبنای آسیب‌هایی شود که فرد را سال‌ها دچار سختی و نگرانی می‌کند. روانشناس‌نما‌ها نه تنها این اصول را بلد نیستند بلکه با ارائه مطالبی زمینه را برای آسیب‌هایی جنسی فراهم می‌کنند.
اما دکتر مهرنوش دارینی، روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه در ادامه این سخنان گفت: امروز متخصصان بسیاری هستند که مطالب را به صورت داده آمده کرده و در اختیار مردم قرار می‌دهند و باید از این مطلب دفاع کنیم. به‌عنوان مثال چند ماه پیش از طرف جهاددانشگاهی علوم پزشکی تهران محتوای زیادی با حضور اساتید برجسته تولید و در اختیار عموم قرار گرفت، اما خیلی از افراد به دنبال این موضوع هستند که اطلاعات دریافت کنند، اما هزینه ندهند و یا افرادی برای منافع شخصی هر اطلاعاتی را ارائه می‌کنند تا مخاطب را جذب کنند و بعد سایر اقدامات خودشان را انجام دهند.
وی با بیان اینکه روانشناس‌نما‌ها مشکلات جامعه را شناسایی می‌کنند و دقیقا چیزی را ارئه می‌کنند که مخاطب به دنبال آن است، اظهار کرد: این دقیقا همان چیزی است که مخاطب می‌خواهد نه آنچیزی که علمی است و اصول حرفه‌ای و اخلاقی به آنها تأکید دارد. این افراد به‌دنبال این هستند که احساس خوب را با هر قیمت و طریقی به مخاطب ارائه دهند تا آن را جذب کنند. امروز مراجعه کننده به مطب مراجعه می‌کند و دلش می‌خواهد چیزی بشنود که دلش می‌خواهد نه آنچیزی که اصول است.
این روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه پس از این سخنان گفت: بحث برندینگ در تمام دنیا مطرح است، اما اگر ما با یک اختلاف فاحش، در زمینه دستکاری برای زیبا شدن قرار داریم، به خاطر این است که تبلیغات و رسانه اثر زیادی بر خانواده‌ها گذاشته است. بعد از آن والدین این اثرات را می‌بیند و آنها را با فرزندان، خود، خانواده و همسر خود مقایسه می‌کنند؛ همین موارد الگو‌های ارزشی خانواده‌های ما را تحت تأثیر قرار داده است. در نهایت این رفتار‌ها باعث بروز مشکلات در خانواده‌ها و جوانان می‌شود. شاید تبلیغات رسانه‌ای در سطح ابتدایی موجب انگیزه شود، ولی در ادامه باعث آسیب می‌شود. متأسفانه به بچه‌ها و خودمان یاد ندادیم که احساس ارزشمندی درونی داشته باشیم. این یعنی فرهنگ به سمتی کشیده شده است که اولویت‌ها تغییر کند. در چنین مواقعی که یک‌سری فشارها، ایجاد می‌شود، اولین گزینه‌ای که در کشور ما حذف می‌شود روانشناسی است، ولی در کشور‌های اروپایی آخرین اولویت روانشناسی است.
این روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه کشور ما امروز در پذیرش ناکامی بسیار ضعیف است، گفت: ما نباید دنبال این باشیم که فقط چیزی که دلمان می‌خواهد را بشنویم و ببینیم. این آسیب را در مشاوره تحصیلی هم داریم. اما بعضا این موارد در اروپا و غرب کمتر است و آنها نسبت به پذیرش ناکامی قدرتمند‌تر هستند. همین عدم پذیرش باعث می‌شود که به سراغ افرادی برویم که شاید بجای تخصص به دنبال راضی کردن مخاطب به هر قیمتی باشند که بعضا مشکلات بسیاری را از مسائل روحی و روانی گرفتیه تا جنسی ایجاد می‌کند.
نواقص قانونی و نظارتی
دارینی با تأکید بر نواقص و کمبود‌های قانونی برای نظارت بر فضای مجازی و روانشناس‌نما‌ها تأکید می‌کند: «ما محتوا‌های خوب کم نداریم، اما، چون مردم باید هزینه بدهند به سراغ این محتوا‌ها نمی‌روند، اما ازسوی روانشناس‌نما‌ها در فضای مجازی گاهی برای یک موضوع مشترک، پنج پست و توصیه متفاوت را شاهدیم که همدیگر را رد می‌کنند.»
بنا به تأکید وی تنها روانشناسانی قابل اعتماد هستند و صلاحیت حرفه‌ای دارند که پروانه تخصصی اشتغال داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه گاهی یک جمله تا مدت‌ها مبنای تفکر و تصمیم‌گیری شما می‌شود از مردم خواست تا برای انتخاب مشاور خود دقت بیشتری داشته باشند.
دریافت صفحه با کد QR