به مناسبت روز جهانی قربانیان ترافیک تشریح شد
تبعات روانیِ که دامن «قربانیان ترافیک» را می‌گیرد
اختلالات روانی در پی تصادف بروز می‌کند
میگنا: صغرا ابراهیمی قوام- روانشناس در این‌باره می‌گوید: تصادف، پدیده‌ای چند وجهی است که همه عوامل فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و محیطی چه در سطح خرد و چه در سطح کلان می‌توانند بر بروز آن و از سوی دیگر در استمرار و یا شدت یافتن آن موثر واقع شوند.
وی معتقد است: تبعات یک تصادف نه تنها فرد و افراد حادثه دیده را درگیر می‌کند، بلکه بر زوایای مختلف زندگی آنها همچون سطح کیفیت زندگی، پایگاه اقتصادی-اجتماعی و به ویژه سطح معشیتی و کارآمدی خانواده را نیز به شدت متاثر می‌کند. همچنین در تصادفاتی که راننده مقصر تلقی میشود، ابعاد حقوقی – قانونی و تامین هزینه‌های قربانی و یا قربانیان حادثه، می‌تواند شرایط دشواری را به لحاظ اقتصادی- اجتماعی برای وی به وجود آورد که آن نیز می‌تواند در شدت بخشیدن به فشارهای روانی و مسائل روانشناختی حاصل از حادثه تصادف تاثیرگذار باشد.
تاثیر حوادث ترافیک و تصادفات بر روان انسان‌ها
مولف کتاب شیوه‌های ارتقاء رفتار و فرهنگ ترافیکی در ادامه با اشاره به تاثیر حوادث ترافیکی و تصادفات بر روان انسان‌ها، اظهار می‌کند: افرادی که درگیر حادثه تصادف می‌شوند تا مدت‌ها دچار حالت‌های اضطرابی می‌شوند. در واقع بالا رفتن سطح اضطراب اولین مسئله‌ای است که فرد بعد از تصادف با آن درگیر میشود که بنابر شدت جراحت فرد و پیشینه سلامت روانی می‌تواند بر شدت آسیب روانی فرد بیافزاید. مطالعات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که حتی ناظران حادثه تصادف نیز دچار حالات اضطرابی می‌شوند و شدت این مسئله به شرایط صحنه تصادف، شدت آسیب و جراحت وضعیت قربانیان آن تصادف بستگی دارد، به این معنی که اغلب قربانیان حوادث ترافیکی و حتی ناظران ممکن است دچار اختلال اضطرابی و حتی فوبیا یا ترس مرضی از سفر، ترس از مرگ و یا ترس از رانندگی شوند.
وی ادامه داد: این ترس، به عنوان عامل بازدارنده مانع از استفاده از خودرو و حتی حضور در اجتماعاتی که به دلیل فاصله نیازمند به سوارشدن به خودرو است، میشود. از این رو سطح کنش‌وری اجتماعی و حتی اقتصادی، فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اختلالات روانی که در پی تصادف بروز می‌یابد
بنابر اظهارات ابراهیمی قوام، چه ناظران بیرونی و چه افرادی که درگیر حادثه ترافیکی هستند، تحت تاثیر تروما (ضربه روانی) قرار می‌گیرند و اختلال استرس پس از ضربه را تجربه کنند. پایداری ضربه روانی تجربه شده آنها، نیز به سابقه مسائل روانشناختی و میزان شدت جراحت حاصله یا مشاهده بستگی دارد. این اختلال می‌تواند الگوی خواب، الگوی خوردن، سطح تمرکز و توجه، ظرفیت‌های شناختی، کارآمدی اجتماعی و تعاملات بین فردی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
این روانشناس تاکید می‌کند: افسردگی نیز از جمله آسیب‌های دیگری است که بر اثر حوادث ترافیکی بر روان فرد تاثیرگذار است. شدت این حالات نیز با میزان شدت سانحه ارتباط دارد. افسردگی بر اثر حادثه ترافیکی باعث میشود که فرد تا مدت‌ها معنای زندگی را زیر سوال ببرد و مدام با خود زمزمه کند که چقدر راحت آدم‌ها می‌میرند و چقدر راحت آسیب می‌بینند. همچنین قربانیانی که بر اثر تصادف دچار معلولیت (قطع عضو و مشکلات حسی یا حرکتی، ضربه مغزی، یا قطع نخاع و...) می‌شوند، نوع نگاه فلسفه شناختی‌شان به زندگی تغییر می‌یابد.
به گفته وی، هر چقدر شدت آسیب‌دیدگی قربانی تصادف بیشتر باشد، نیازمند مراقبت بیشتری خواهد بود و از این رو نیازمند دریافت خدمات درمانی بیشتری شده که این امر به شدت بر وضعیت مالی و اقتصادی خانواده تاثیرگذار است. در واقع پس از تصادف، علاوه بر فرد مصدوم، تمامی افرادی که در حال مراقبت از او هستند (اعضای خانواده) دچار مشکلات هیجانی- روانشناختی، مالی، روابط بین فردی و موقعیتی می‌شوند. حتی ممکن است فرصت‌های تعاملی و شغلی آنها نیز به شدت محدود شود، زیرا آنها با فرد بیماری روبرو هستند که نیازمند مراقبت دائم و پیوسته است.
مشاهده فیلم و عکس از تصادفات؛ موجب اضطراب نیابتی
ابراهیمی قوام معتقد است که در برخی مواقع توصیف یا مشاهده صحنه تصادف به طور غیر مستقیم (از طریق مشاهده فیلم و عکس) منجر به اضطراب نیابتی میشود. یعنی حالت‌های اضطراب و احتیاط بیش از حد در مسایل مربوط به امور ترافیکی در او بروز پیدا کند.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا آماری از وضعیت روانی قربانیان ترافیکی وجود دارد؟، می‌گوید: در ایران آمارهای پزشکی قانونی میزان فوتی‌های در صحنه حادثه را اعلام کرده و آماری از کسانی که پس از انتقال به بیمارستان فوت یا معلول می‌شوند در دست نیست. همچنین تحقیقات چندانی در راستای بررسی حالت‌های هیجانی افراد، به عنوان راننده، مسافر و یا ناظران، پس از سانحه تصادف وجود ندارد. اما مطالعه‌ای که بر روی خانواده‌های متوفیان حوادث ترافیکی انجام شده نشان می‌دهد اغلب این خانواده‌ها، دچار افسردگی هستند و برخی دیگر از این خانواده‌ها حالت‌های اضطرابی، ترس از مرگ، ترس از رانندگی، فوبیای تصادف، فوبی سفر و بی‌انگیزگی را تجربه می‌کنند و کیفیت زندگی آنها به شدت آسیب دیده است، به ویژه درگیر مسایل قانونی مانند حضانت و ده‌ها مساله دیگر می‌شوند.
و اما عواملی که موجب تصادفات ترافیکی می‌شوند
این روانشناس در ادامه با اشاره به عوامل موثر در بروز تصادف، یادآور میشود: عوامل متعددی در بروز حوادث ترافیکی دخیل هستند. اگرچه برخی افراد عوامل انسانی را در بروز حوادث موثر می‌دانند و بیش از ۶۰ درصد تصادفات را ناشی از خطرپذیری بالای افراد در رانندگی یا پایین بودن درک خطر از بروز تصادفات، عدم تمرکز و عدم آشنایی با جاده‌ها می‌دانند اما حقیقت این است که نوع خودرو، نوع جاده‌ها و ایمنی راه‌ها، میزان برخورداری جاده از علایم راهنمایی، میزان روشنایی جاده‌ها، شیب موجود در جاده و ...در بروز حوادث تاثیرگذار است. برخی از جاده‌های ایران به میزان کافی برخوردار از تابلوهای راهنما ، روشنایی و... نیستند و از سوی دیگر وجود تعداد اندک استراحتگاه نیز می‌تواند عامل موثری بر بروز تصادف باشد. این عامل می‌تواند بر خستگی، خواب آلودگی یا حتی پرسرعت راندن راننده برای رسیدن هرچه زودتر به مقصد تاثیرگذار باشد. از سوی دیگر نوع خودروها، میزان استحکام و برخورداری از تجهیزات ایمنی در آن مانند ایربگ و.. نیز می‌توانند نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در شدت آسیب‌های ناشی از تصادفات و حتی پیشگیری در بروز تصادفات داشته باشد.
ابراهیمی قوام ادامه می‌دهد: هر چقدر میزان تجهیزات مورد نیاز برای اطلاع‌رسانی از شرایط جاده بیشتر و یا ضریب خطرپذیری جاده کمتر باشد و همچنین آمادگی افراد در هنگام رانندگی برای رعایت قوانین و رانندگی ایمن بالاتر بوده و خودروی ایمن‌تری مورد استفاده قرار گیرد، بالطبع احتمال بروز تصادفات کاهش یافته و از میزان صدمه‌دیدگی افراد کاسته میشود، این در حالیست که اگر راننده دارای خودروی ناایمن باشد، آموزش‌های مرتبط با خطرات احتمالی جاده‌ای را دریافت نکرده باشد و میزان خطرپذیری و نوع رانندگی وی ناایمن باشد، احتمال بروز تصادف و یا سوانح دلخراش فراهم میشود.
وی در نهایت آثار تصادف را نه تنها بر فرد، بلکه بر جامعه و تبعات آن بر سطوح مختلف اقتصادی، اجتماعی و... بسیار جدی دانست و بر اهمیت ارائه آموزش و اقدامات موثر پیش از حادثه تصادف، حین تصادف و پس از تصادف برای مردم تاکید داشت و نقش حضور بلادرنگ و فوری نیروهای امداد رسان و ذی ربط در صحنه حادثه را در نجات مصدومان ضروری و حیاتی دانست، چراکه این جنبه به طور جدی بر کاهش شدت جراحات و آسیب‌های قربانیان تصادف تاثیرگذار است و گاهی جابه جا کردن مصدوم بدون رعایت نکات ایمنی می‌تواند زمینه قطع نخاع و آسیب جدی را برای او به وجود آورد.
وی معتقد است: تبعات یک تصادف نه تنها فرد و افراد حادثه دیده را درگیر می‌کند، بلکه بر زوایای مختلف زندگی آنها همچون سطح کیفیت زندگی، پایگاه اقتصادی-اجتماعی و به ویژه سطح معشیتی و کارآمدی خانواده را نیز به شدت متاثر می‌کند. همچنین در تصادفاتی که راننده مقصر تلقی میشود، ابعاد حقوقی – قانونی و تامین هزینه‌های قربانی و یا قربانیان حادثه، می‌تواند شرایط دشواری را به لحاظ اقتصادی- اجتماعی برای وی به وجود آورد که آن نیز می‌تواند در شدت بخشیدن به فشارهای روانی و مسائل روانشناختی حاصل از حادثه تصادف تاثیرگذار باشد.
تاثیر حوادث ترافیک و تصادفات بر روان انسان‌ها
مولف کتاب شیوه‌های ارتقاء رفتار و فرهنگ ترافیکی در ادامه با اشاره به تاثیر حوادث ترافیکی و تصادفات بر روان انسان‌ها، اظهار می‌کند: افرادی که درگیر حادثه تصادف می‌شوند تا مدت‌ها دچار حالت‌های اضطرابی می‌شوند. در واقع بالا رفتن سطح اضطراب اولین مسئله‌ای است که فرد بعد از تصادف با آن درگیر میشود که بنابر شدت جراحت فرد و پیشینه سلامت روانی می‌تواند بر شدت آسیب روانی فرد بیافزاید. مطالعات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که حتی ناظران حادثه تصادف نیز دچار حالات اضطرابی می‌شوند و شدت این مسئله به شرایط صحنه تصادف، شدت آسیب و جراحت وضعیت قربانیان آن تصادف بستگی دارد، به این معنی که اغلب قربانیان حوادث ترافیکی و حتی ناظران ممکن است دچار اختلال اضطرابی و حتی فوبیا یا ترس مرضی از سفر، ترس از مرگ و یا ترس از رانندگی شوند.
وی ادامه داد: این ترس، به عنوان عامل بازدارنده مانع از استفاده از خودرو و حتی حضور در اجتماعاتی که به دلیل فاصله نیازمند به سوارشدن به خودرو است، میشود. از این رو سطح کنش‌وری اجتماعی و حتی اقتصادی، فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اختلالات روانی که در پی تصادف بروز می‌یابد
بنابر اظهارات ابراهیمی قوام، چه ناظران بیرونی و چه افرادی که درگیر حادثه ترافیکی هستند، تحت تاثیر تروما (ضربه روانی) قرار می‌گیرند و اختلال استرس پس از ضربه را تجربه کنند. پایداری ضربه روانی تجربه شده آنها، نیز به سابقه مسائل روانشناختی و میزان شدت جراحت حاصله یا مشاهده بستگی دارد. این اختلال می‌تواند الگوی خواب، الگوی خوردن، سطح تمرکز و توجه، ظرفیت‌های شناختی، کارآمدی اجتماعی و تعاملات بین فردی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
این روانشناس تاکید می‌کند: افسردگی نیز از جمله آسیب‌های دیگری است که بر اثر حوادث ترافیکی بر روان فرد تاثیرگذار است. شدت این حالات نیز با میزان شدت سانحه ارتباط دارد. افسردگی بر اثر حادثه ترافیکی باعث میشود که فرد تا مدت‌ها معنای زندگی را زیر سوال ببرد و مدام با خود زمزمه کند که چقدر راحت آدم‌ها می‌میرند و چقدر راحت آسیب می‌بینند. همچنین قربانیانی که بر اثر تصادف دچار معلولیت (قطع عضو و مشکلات حسی یا حرکتی، ضربه مغزی، یا قطع نخاع و...) می‌شوند، نوع نگاه فلسفه شناختی‌شان به زندگی تغییر می‌یابد.
به گفته وی، هر چقدر شدت آسیب‌دیدگی قربانی تصادف بیشتر باشد، نیازمند مراقبت بیشتری خواهد بود و از این رو نیازمند دریافت خدمات درمانی بیشتری شده که این امر به شدت بر وضعیت مالی و اقتصادی خانواده تاثیرگذار است. در واقع پس از تصادف، علاوه بر فرد مصدوم، تمامی افرادی که در حال مراقبت از او هستند (اعضای خانواده) دچار مشکلات هیجانی- روانشناختی، مالی، روابط بین فردی و موقعیتی می‌شوند. حتی ممکن است فرصت‌های تعاملی و شغلی آنها نیز به شدت محدود شود، زیرا آنها با فرد بیماری روبرو هستند که نیازمند مراقبت دائم و پیوسته است.
مشاهده فیلم و عکس از تصادفات؛ موجب اضطراب نیابتی
ابراهیمی قوام معتقد است که در برخی مواقع توصیف یا مشاهده صحنه تصادف به طور غیر مستقیم (از طریق مشاهده فیلم و عکس) منجر به اضطراب نیابتی میشود. یعنی حالت‌های اضطراب و احتیاط بیش از حد در مسایل مربوط به امور ترافیکی در او بروز پیدا کند.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا آماری از وضعیت روانی قربانیان ترافیکی وجود دارد؟، می‌گوید: در ایران آمارهای پزشکی قانونی میزان فوتی‌های در صحنه حادثه را اعلام کرده و آماری از کسانی که پس از انتقال به بیمارستان فوت یا معلول می‌شوند در دست نیست. همچنین تحقیقات چندانی در راستای بررسی حالت‌های هیجانی افراد، به عنوان راننده، مسافر و یا ناظران، پس از سانحه تصادف وجود ندارد. اما مطالعه‌ای که بر روی خانواده‌های متوفیان حوادث ترافیکی انجام شده نشان می‌دهد اغلب این خانواده‌ها، دچار افسردگی هستند و برخی دیگر از این خانواده‌ها حالت‌های اضطرابی، ترس از مرگ، ترس از رانندگی، فوبیای تصادف، فوبی سفر و بی‌انگیزگی را تجربه می‌کنند و کیفیت زندگی آنها به شدت آسیب دیده است، به ویژه درگیر مسایل قانونی مانند حضانت و ده‌ها مساله دیگر می‌شوند.
و اما عواملی که موجب تصادفات ترافیکی می‌شوند
این روانشناس در ادامه با اشاره به عوامل موثر در بروز تصادف، یادآور میشود: عوامل متعددی در بروز حوادث ترافیکی دخیل هستند. اگرچه برخی افراد عوامل انسانی را در بروز حوادث موثر می‌دانند و بیش از ۶۰ درصد تصادفات را ناشی از خطرپذیری بالای افراد در رانندگی یا پایین بودن درک خطر از بروز تصادفات، عدم تمرکز و عدم آشنایی با جاده‌ها می‌دانند اما حقیقت این است که نوع خودرو، نوع جاده‌ها و ایمنی راه‌ها، میزان برخورداری جاده از علایم راهنمایی، میزان روشنایی جاده‌ها، شیب موجود در جاده و ...در بروز حوادث تاثیرگذار است. برخی از جاده‌های ایران به میزان کافی برخوردار از تابلوهای راهنما ، روشنایی و... نیستند و از سوی دیگر وجود تعداد اندک استراحتگاه نیز می‌تواند عامل موثری بر بروز تصادف باشد. این عامل می‌تواند بر خستگی، خواب آلودگی یا حتی پرسرعت راندن راننده برای رسیدن هرچه زودتر به مقصد تاثیرگذار باشد. از سوی دیگر نوع خودروها، میزان استحکام و برخورداری از تجهیزات ایمنی در آن مانند ایربگ و.. نیز می‌توانند نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در شدت آسیب‌های ناشی از تصادفات و حتی پیشگیری در بروز تصادفات داشته باشد.
ابراهیمی قوام ادامه می‌دهد: هر چقدر میزان تجهیزات مورد نیاز برای اطلاع‌رسانی از شرایط جاده بیشتر و یا ضریب خطرپذیری جاده کمتر باشد و همچنین آمادگی افراد در هنگام رانندگی برای رعایت قوانین و رانندگی ایمن بالاتر بوده و خودروی ایمن‌تری مورد استفاده قرار گیرد، بالطبع احتمال بروز تصادفات کاهش یافته و از میزان صدمه‌دیدگی افراد کاسته میشود، این در حالیست که اگر راننده دارای خودروی ناایمن باشد، آموزش‌های مرتبط با خطرات احتمالی جاده‌ای را دریافت نکرده باشد و میزان خطرپذیری و نوع رانندگی وی ناایمن باشد، احتمال بروز تصادف و یا سوانح دلخراش فراهم میشود.
وی در نهایت آثار تصادف را نه تنها بر فرد، بلکه بر جامعه و تبعات آن بر سطوح مختلف اقتصادی، اجتماعی و... بسیار جدی دانست و بر اهمیت ارائه آموزش و اقدامات موثر پیش از حادثه تصادف، حین تصادف و پس از تصادف برای مردم تاکید داشت و نقش حضور بلادرنگ و فوری نیروهای امداد رسان و ذی ربط در صحنه حادثه را در نجات مصدومان ضروری و حیاتی دانست، چراکه این جنبه به طور جدی بر کاهش شدت جراحات و آسیب‌های قربانیان تصادف تاثیرگذار است و گاهی جابه جا کردن مصدوم بدون رعایت نکات ایمنی می‌تواند زمینه قطع نخاع و آسیب جدی را برای او به وجود آورد.
مرجع : خبرگزاری ایسنا
