حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در این گفت‌وگو اهمیت برقراری ارتباط با خدا و توجه به دعا و نیایش را در رسیدن به آرامش بیشتر بیان کرده است که در ادامه می‌خوانید.

* آیا در وضعیت کنونی، معنویت می‌تواند منجر به کاهش فشارهای روانی موجود بر جامعه بشری شود؟ راهکارهای رسیدن به این حالت امن روحی چیست؟
در صورتی که به دعا و نیایش باور، معرفت و شناخت داشته باشیم، متوجه نقش معنویت در همه شرایط و حالات زندگی به خصوص در وضعیت اضطرار می‌شویم. برخی افراد به دلیل باور و اعتقاد ایمانی به این موضوع می‌رسند که یکی از نقش‌های ادیان آرامش‌بخشی است. خداوند متعال در قرآن بر این موضوع تأکید کرده که «الا به ذکرالله تطمئن القلوب»؛ با ذکر خدا قلب‌ها آرام می‌گیرد تا بشر با باور به این موضوع ایمان قوی‌تر و عمیق‌تری بیابد. به هر حال بسیاری از انسان‌هایی که به تحقیقات تجربی معتقد هستند ممکن است دعا و تأثیرات نیایش در آرامش روحی را قبول نکنند، اما تأثیر دعا را بر اثر تجربیات درک کرده‌اند؛ ما کتابی ۸۰۰ صفحه‌ای از جیمز نلسون را با عنوان روان‌شناسی دین و معنویت که در سال ۲۰۰۹ به چاپ رسیده ترجمه کردیم. در این کتاب اشاره‌های جالبی به تحقیقات تجربی کسانی شده که اعتقاد دینی نداشتند اما تأثیر دین و معنویت بر سلامت روانی، آرامش درونی و بهداشت روانی، بهتر کردن شرایط در افراد عادی و بیماران را داشته‌اند. مطالعه تحقیقات تجربی این افراد در افزایش باور کسانی که اعتقادی به مقوله دعا و نیایش در آرامش افراد ندارند بسیار تأثیرگذار است؛ بنابراین نخستین نکته رسیدن به باور و معرفت قلبی است تا دعا بر ما اثرگذار باشد.

گام دوم رسیدن به مرز ناامیدی است؛ وقتی که هر چند به علم دانشمندان و پزشکان امید داریم اما در شرایط بحرانی هستیم و احساس می‌کنیم باید دست به درگاه خداوند برداریم. با مشاهده ترس از مخاطره بیماری‌های واگیرداری چون کرونا که بر ذهن بسیاری از مردم جهان تأثیرات نامطلوبی به جا گذاشته به درک این آیه قرآن می‌رسیم که مردم امروز جهان همانند سوارشدگان بر کشتی هستند که وقتی در شرایط طوفانی دریا قرار می‌گیرند و از همه جا قطع امید می‌کنند، به دعا و نیایش رو می‌آورند؛ بنابراین در این وضعیت، بهترین حالت، تقویت تجربه دعا و نیایش در همه افراد به خصوص کسانی است که از این تجربه ناب به دور بوده‌اند. نکته سوم خواستن است؛ یعنی با دعا به درگاه خدا برویم و از خدا زندگی سالم و توأم با آرامشی را بخواهیم، ما امروز همانند فرد تشنه‌ای هستیم که در بیابانی بی‌آب، از کسی که کوزه آبی در دست دارد، طلب آب می‌کنیم؛ دعا در این شرایط همانند همان طلب آب حیات است. با دعا از خدا طلب آرامش می‌کنیم. وقتی این حس را داشته باشیم و با خداوند جهان‌آفرین گفت‌وگو کنیم، دعا سبب افزایش ارتباط انسان و حضرت حق می‌شود. خدا به عنوان قادر مطلق، سبحان، رحمان و حی و قیوم، به ما در برابر شداید، بیماری‌ها و بلایا کمک می‌کند؛ چرا که خداوند متعال همواره حاضر و ناظر است. توجه به اسمای خداوند انسان را از آرامش سیراب می‌کند و راهی را پیش پای انسان می‌گذارد که از تنش و اضطراب به دور باشد.


* توجه به معنویت منجر به چه وضعیت روحی و روانی در بشر هراسان امروز می‌شود؟
هر چه بیشتر به قدرت و احاطه خداوند و خیرخواهی او اعتقاد داشته باشیم به معنای افزایش توکل ماست؛ توکل به خدا به معنای آن است که خدایا من با چراغ عقل و علم کم‌فروغم تجربه‌های مادی داشته و دارم و از متخصصان هم برای فائق آمدن بر بحران‌ها استفاده می‌کنم اما فروغ حمایت تو و روند نجات‌بخشی که می‌توانی به جهان ببخشی درهای امید را به روی بشریت باز می‌کند؛ توکل به معنای آن است که کار را به خدا واگذار کنیم. اگر قرآن را با توجه بخوانیم می‌بینیم که خدا برای ما کفایت می‌کند؛ چرا که خداوند بر همه چیز احاطه دارد و بر هر چیزی قادر است. به همین دلیل اگر ما به این مضامین توجه داشته باشیم و به خدا توکل کنیم در این استرسی که انسان انرژی‌هایش کم شده و دستش از همه جا کوتاه شده و بیماری و ترس از مرگ و بیماری انسان‌ها را فرا گرفته، تنهایی‌مان برطرف می‌شود.


* آیا کسانی که تا پیش از این اهل دعا و مناجات نبوده‌اند، اگر امروز دست به دعا بردارند، خدا آن‌ها را می‌پذیرد و می‌توانند از زلال آرامش معنویت برخوردار شوند؟
اتفاقاً در روایات اسلامی آمده که خداوند نسبت به کسانی که از راه حق دوری کرده‌اند مانند والدی است که نگران فرزند قهر کرده از خانه است و همواره چشم به راه بازگشت اوست. خداوند متعال برای بازگشت کسانی که در مسائل شرعی کوتاهی کرده و از خدا بریده بودند، لحظه‌شماری می‌کند. اگر این افراد خدا را از عمق دل بخوانند یقین بدانند که خداوند رحمان جواب آن‌ها را بدون هیچ شرطی می‌دهد؛ کسانی که خدا را با معرفت بخوانند و به بازگشت به سوی خدا وفادار باشند و با خود تعهد کنند که پس از عبور از بلا و بیماری بر توجه به خدا و توکل جستن و مؤمن ماندن وفادار می‌مانند. بهتر است همه بدانیم برای برقراری ارتباط با خدا به هیچ آدابی نیاز نیست و با هر شرایطی و در هر وضعیتی با زبان دل می‌توان خدا را خواند.