جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - 29 Mar 2024
تاریخ انتشار :
يکشنبه ۳۱ فروردين ۱۳۹۹ / ۰۷:۰۷
کد مطلب: 50223
۹
Neurofeedback

نوروفیدبک، رویکردی نوین در درمان

نوروفیدبک، رویکردی نوین در درمان
تعریف و حیطه نوروفیدبک
هر لحظه در مغز هر یک از ما امواج مغزی خاص و فرایندهای فیزیولوژیک بی شماری در جریان است بدون آن که ما آگاهی و شناختی نسبت به نحوه عملکرد آن ها داشته باشیم. فرایندهای فیزیولوژیک نهفته در مغز ما و امواج مغزی موجود در آن دائما و بدون دخالت آگاهانه ما بر روی رفتار، افکار، عملکرد و وضعیت سلامت جسمی و روانی ما تاثیر گذارند. می توان گفت نوروفيدبك نوعي بازخورد زیستی (biofeedback)است كه اساس پسخوراند آن را امواج مغزي تشكيل مي‌دهند. بنابراين، قبل از توضيح نوروفيدبك، مختصري از تاريخچه و كاربرد بيوفيدبك ارائه مي‌شود.

واژة بازخورد زیستی(biofeedback) عبارت كوتاه‌تري براي مفاهيم بازخورد خارجي و روانی – فيزيولوژيك است. اين تكنيك با به كارگيري مفاهيمي از علوم مختلف در دهه 1950 مورداستفاده قرار گرفته، به تدريج رواج يافت و نهايتاً‌ در 1969 به اين نام شناخته شد. بیوفیدبک فرایند یادگیری کنترل عملکردهای فیزیولوژیکی با استفاده از ابزار است. آموزش بیوفیدبک نیازمند وصل کردن حس گرها به بدن برای بدست آوردن سیگنال های زیستی مثل سیگنال هایی که توسط عضلات ، غدد عرق ، دمای بدن و ضربان قلب تولید می شود.

تاثیر ارادي بر عملكرد سيستم اعصاب
بيوفيدبك بر اين نكته تأكيد دارد كه انسان قادر است به طور ارادي بر عملكرد سيستم خودكار جسمش تأثير بگذارد. به عنوان مثال، در طول چند روز مي‌توان به فرد آموخت كه بدون ايجاد انقباض عضلاني، حرارت يك دستش را به 5 تا 10 درجه سانتي‌گراد بيشتر از دست ديگر برساند. اين مثال، يكي از روش‌هاي بيوفيدبك براي كنترل سردردهاي ميگرني، از طريق هدايت خون بيشتر به محيط و كاهش جريان خون در سر مي‌باشد. اما آنچه بيوفيدبك را از روش‌هاي آرام‌سازي وتمركزي متمايز مي‌سازد و از اجزاي اصلي آن به حساب مي‌آيد، استفاده از ابزار و ماشين‌هاي مختلفي است كه به دريافت فيدبك و داشتن درك بهتر ونهايتاً‌ اِعمال كنترل بيشتر بر فرآيندهايي نظير انقباض عضلات، دماي پوست،ضربان قلب، فشار خون و غيره كمك مي‌نمايند.

دو روش برای آموزش عضلات بابیوفیدبک وجود دارد:
1-ورزش مستقیم عضله با استفاده از الکترو میوگرافی سطحی
2- آموزش قسمتی از مغز که کنترل عضله مخصوص را برعهده دارد که به وسیله نوروفیدبک انجام میشود.

هیچ یک از ما انسان ها در شرایط طبیعی و نرمال نمی توانیم در مورد نحوه عملکرد هر یک از این واکنش های فیزیولوژیک غیرارادی و امواج مغزی موجود در مغزمان اطلاعات دقیق و روشنی داشته باشیم. نوروفیدبک دقیقا برای امواج مغزی و عملکردهای فیزیولوژیک مغز ما به عنوان یک آینه پیشرفته عمل می کند. نوروفیدبک با استفاده از ابزارهای الکترونیک پیشرفته و کامپیوتر به ما کمک می کند تا از آن چه در مغز ما در حال رخ دادن است، آگاه شویم. در حقیقت با نوروفیدبک می آموزیم به طور ارادی امواج مغزی خود را با استفاده از بازخوردی که از دستگاه دریافت می کنیم، تغییر بدهیم. در واقع نوروفیدبک وسیله ای است برای خود تنظیمی مغز کمک می کند تا مغز، خود به مشکلاتش پی ببرد و آنها را حل نماید. لیکن عموماً در افرادی که از لحاظ هوشی در سطح پایین بوده و دچار عقب ماندگی ذهنی هستند، مفید نمی باشد. نوروفیدبک ابزاری است برای کنترل، تغییر و اصلاح امواج مغزی، در جهت کاهش علایم بیماری است.

به عبارت دیگر، نوروفیدبک نظام آموزشی جامع برای بیماران است که باعث ایجاد تغییرات، تقویت، تعدیل و افزایش کارایی سلول های مغزی می شود. در واقع نوروفیدبک دانشی است که نیاز به آزمایشگاه خاصی ندارد و منحصراً توسط متخصص این رشته انجام می گیرد. این برنامه در درمان بسیاری از اختلالات مغزی، تاثیر به سزایی دارد. به عنوان نمونه، این فناوری یکی از روش های درمانی موثر در درمان کودکان مبتلا به نارسایی توجه همراه/ بیش فعالی(ADHD)، اختلالات رشدی فراگیر (PDD)، اختلالات یادگیری(LD) و اختلالات وسواسی_ جبری(OCD) است.

تاکنون هیچ منبع جامع و منحصر به فردی که بتواند با فهم آسان، پاسخگوی نیاز این گروه‌های تخصصی باشد، وجود نداشت. در حال حاضر به منظور شناخت هرچه بهتر مغز، تصاویر مغزی با فناوری پیشرفته، افق تازه ای را گشوده و ما به خوبی می‌دانیم که وظیفه مغز فراتر از ذخیره اطلاعات و حافظه و درک و فهم است. مطالعات بسیاری در زمینه نقش مغز در پردازش هیجانات، افزایش خود آگاهی و ویژگی‌های شخصیتی به عمل آمده است. دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که اتخاذ تصمیمات اخلاقی و رفتاری، همیشه ریشه در فرآیندهای روانی و یا یادگیری های دوران کودکی ندارد. آسیب‌های مغزی ممکن است موجب اختلالات بالینی و یا شخصیتی شوند. ما به خوبی می‌دانیم که مغز های معیوب، تصمیمات معیوب می گیرند. محققین نشان داده‌اند که مغز افراد زورگو و ظالم نسبت به بقیه کاملاً متفاوت است. تصاویر مغزی با فناوری جدید به ما این امکان را میدهد که در حین حالات هیجانی و احساسی، تغییرات متابولیک مغز را در نقاط بخصوصی مشاهده کنیم و این دانسته‌ها کلید اصلی برای درک چگونگی عملکرد و تاثیر نورو تراپی در درمان بیماری ها و افزایش سطح سلامت جسمانی و روانی می باشد.

تاریخچه نوروفیدبك
همه چیز در سال‌های دهه 1960 شروع شد. دكتر باری استرمان (Barry Sterman)، محقق دانشگاه UCLA كالیفرنیا، مشغول به انجام تحقیقاتی درباره فعالیت عصب‌شناختی، مرتبط با خواب بود كه در خلال آن، موفق به كشف امواج 14 هرتز در EEG مغز گربه‌های مورد آزمایش گردید. این امواج با كاهش تنش عضلانی در گربه‌ها ارتباط داشتند و بعدها نام SMR به خود گرفتند. دكتر استرمان و گروهش به تحقیقات خود ادامه دادند تا ببینند كه آیا گربه‌ها در ازای دریافت پاداش (شیر)، تولید امواج SMR در مغز خود را افزایش می‌دهند یا خیر؟ پاسخ مثبت و نتیجه رضایتبخش بود. به دنبال آن دكتر استرمان هدایت تحقیقاتی برای NASA را برعهده گرفت كه در آن به ارزیابی سمی بودن سوخت موشك پرداخت (افرادی كه در معرض سوخت قرار می‌گرفتند دچار حالات استفراغ، سردرد، افزایش دم‌ و بازدم (هواگیری)، توهم و تشنج می‌شدند).

دكتر استرمان گربه‌ها را در معرض مقدار زیادی سوخت قرار داد و در آن‌ها حالات استفراغ، سر و صدا، افزایش هواگیری، بزاق‌آوری، حملات تشنجی و مرگ را به دنبال هم مشاهده كرد. اما یك گروه از گربه‌ها واكنش دیگری نشان دادند كه باعث تعجب گروه تحقیق شد. آن‌ها توانستند وقوع حملات را در دوز بیشتری نسبت به دوز قابل تحمل برای گربه‌های دیگر، متوقف كنند.

گروه با مراجعه به سوابق گربه‌ها دریافتند كه این گروه از گربه‌ها پیش از این، طی مطالعه خواب، تحت آموزش SMR قرار گرفته بودند. دكتر استرمان تحقیقات خود را روی انسان و در مورد بیماران مبتلا به صرع ادامه داد ودریافت که نوروفیدبك در بهبود انواع صرع از جمله صرع كوچك، صرع بزرگ و تشنج‌های موضعی پیچیده مؤثر است. همچنین باعث كاهش دوز دارو و كنترل بهتر تشنج‌ها می‌شود. اغلب افرادی كه تحت درمان با نوروفیدبك قرار گرفته‌اند، افرادی هستند كه درمان‌های دارویی در حل مشكل آن‌ها ناموفق بوده است.

نوروفیدبك پایداری مغز را افزایش می‌دهد. مدت درمان ممكن است كمی طولانی شود اما معمولاً نتایج خوبی به دست می‌آید كه به شكل بهبود سطح عملكرد مغز، كاهش دوز داروها و عوارض جانبی آن‌ها، كاهش تعداد تشنج و رفع نیاز به جراحی (در مواردی كه نیاز به جراحی بوده است) قابل مشاهده است. تا به امروز، نه تنها هیچ اثر منفی از نوروفیدبك گزارش نشده، بلكه تمام اثراتی كه داشته مثبت بوده است. بدترین حالت این است كه نوروفیدبك نتواند تغییری در علائم بیماری به وجود آورد. همزمان كردن مصرف دارو با نوروفیدبك نه تنها عوارض بدی ندارد، بلكه باعث می‌شود تأثیر داروها بیشتر شود و پس از مدتی داروها قطع شوند.


نوروفيدبک چگونه کار مي‌کند؟
در نوروفيدبک سنسورهايي كه الكترود ناميده مي‌شوند بر روي پوست سر بيمار قرار مي‌گيرند. اين سنسورها فعاليت الکتريکي مغز فرد را ثبت و آنها را در غالب امواج مغزي (در اغلب موارد به شکل شبيه‌سازي شده، در قالب يک بازي کامپيوتري يا فيلم ويدئويي) به او نشان مي‌دهند. در اين حالت، پخش فيلم يا هدايت بازي کامپيوتري بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزي شخص انجام مي‌شود;به اين شکل فرد با ديدن پيشرفت يا توقف بازي و گرفتن پاداش، يا از دست دادن امتياز و يا تغييراتي که در صدا يا پخش فيلم به وجود مي‌آيد، پي به شرايط مطلوب يا نامطلوب امواج مغزي خود برده و سعي مي‌کند تا با هدايت بازي يا فيلم، وضعيت توليد امواج مغزي خود را اصلاح کند (مثلاً اگر قرار است فرد موج آلفاي خود را کاهش دهد، بازي در صورتي پيش مي‌رود که موج آلفا، از يک حد مشخص شده‌اي کمتر باشد).

بنابراين نوروفيدبک به مغز کمک مي‌کند تا ياد بگيرد که چطور خودش را تنظيم و نواقص عملکردي خود را برطرف نمايد. لذا هيچ‌گونه دستکاري يا مداخله ماده خارجي وجود ندارد که بخواهد عوارض جانبي داشته باشد يا وابستگي ايجاد کند. با نوروفيدبک، ما تنها مهارتهاي جديدي را فرا مي‌گيريم: مهارت‌هايي که ما و مغزمان را بيش از پيش توانمند مي‌سازد.

کاربردهای درمانی نوروفیدبک :
نوروفیدبک نوعی فناوری است که به بیمارانی که به روان درمانی و توان بخشی ادراک و شناخت نیاز دارند و یا کسانی که در مهارت‌های ذهنی دچار ضعف هستند، کمک می کند. این برنامه در درمان افسردگی، اضطراب، اختلال استرس پس از حادثه(PTSD)، اختلالات شخصیتی، اعتیاد و مشکلات هیجانی تاثیر بسزایی دارد. همچنین نوروفیدبک در درمان بیماریهایی مانند بیش فعالی همراه با نقص توجه(ADHD)، ارتقاء توانمندی ها و مهارت های مختلف ذهنی و شناختی مانند بهینه سازی تصمیم گیری، افزایش خلاقیت، تقویت حافظه، افزایش تمرکز، کاهش استرس و اضطراب، افزایش هماهنگی جسم و بدن و ... تاثیر فوق العاده ای دارد. بیش از ۳۵ سال است که نوروتراپی برای کنترل بیماری صرع نیز به کار می رود و منجر به تغییر و تحولاتی در زندگی این بیماران شده است. بیمارانی که سابقه موج گرفتگی و یا ضربه مغزی دارند، بیماران مبتلا به سردرد و افرادی که به علت افزایش سن دچار کاهش مهارت‌های شناختی شده‌اند، نوروتراپی را بهترین وسیله برای کاهش علائم اختلال و افزایش شناخت و مهارت ها یافته اند. علاوه بر این نوروفیدبک در افزایش مهارت های مدیریت و کارایی شغلی، افزایش دقت و سرعت در ورزشکاران و موفقیت آنها در مسابقات نقش به سزایی دارد.

با توجه به کاربردهای فراوانی که نوروفیدبک دارد، جای تعجب نیست که در حال حاضر نوروتراپی در تخصص های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. تخصص‌های مرتبط با بهداشت، درمان و آموزش و سلامت به منظور درمان بیماران، افزایش میزان سلامتی و توانایی‌های مراجعین خود، نوروفیدبک را به کار می‌برند. برای نمونه می توان از متخصصین بهداشت شغلی، متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی، نورولوژیست ها، متخصصین اعصاب و روان و روان درمانگر ها نام برد.


کاوه خانبلوکی، کارشناس نوروفیدبک
دکتر علیرضا ملازاده ، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، نویسنده و روان درمانگر
alimollazade@yahoo.com  
 
References:
^ a b Marzbani H, Marateb HR, Mansourian M (April 20161. "Neurofeedback: A Comprehensive Review on System Design, Methodology and Clinical Applications". Basic and Clinical Neuroscience. 7 (2): 143–58. doi:10.15412/J.BCN.03070208. PMC 4892319. PMID 27303609.

------------------------
^ a b c d Thibault RT, Raz A (October 2017). "The psychology of neurofeedback: Clinical intervention even if applied placebo". The American Psychologist. 72 (7): 679–688. doi:10.1037/amp0000118. PMID 29016171.

-----------------
^ Butnik, Steven M. "Neurofeedback in adolescents and adults with attention deficit hyperactivity disorder." Journal of Clinical Psychology, May 2005. Vol. 61 Issue 5, p621-625
--------------------
a b Karidis A. "Neurofeedback – The Scientific Evidence Grows". Perth Brain Centre. Perth Brain Centre. Archived from the original on
نام شما

آدرس ايميل شما
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود
  • نظرات پس از تأیید مدير حداكثر ظرف 24 ساعت آينده منتشر می‌شود

دربارۀ تاثیرات عجیب «ترس از پشیمانی»
چگونه با ذهن آگاهی حواس کودکان مان را جمع کنیم؟
تقاضا برای سلب اختیار تشخیص اختلال اسکیزوفرنی توسط روانشناسان بالینی!
چرا نباید برای جلب محبت یا عشق التماس کنیم؟
ویژگی‌های یک اردو مطالعاتی خوب چیست؟
چطور از فکر کردن بیش از حد به یک موضوع جلوگیری کنیم؟
نوجوانان آمریکایی بدون تلفن همراه احساس بهتری دارند
من با دروغ گفتن و آه وناله پول درمیارم
افراد کمال‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند؟
كودكان را قرباني حرف مردم نكنيد
خودبیمارانگاری از خود بیماری مرگبارتر است!
راه‌ درمان تب بالای تمایل به عمل‌های زیبایی چیست؟
یک رابطه خوب زمانی است که کسی پذیرای گذشته، پشتیبان امروز و مشوق فردایتان باشد.