کودکان کار، کودکان لایک!
روزنامه جام جم نوشت: «کودکانی تمیز و مرتب با ژست‌ها و فیگورهایی که قرار است لباس تنشان را بهتر به رخ بکشند. شیرین‌کاری‌ای که صدها نه هزاران بار لایک می‌خورد. بچه‌هایی که نمی‌دانند مرکز توجهی قرار می‌گیرند، بازیچه دست پدر و مادرانشان شده‌اند. امروز قرار است درباره این پدر و مادرها حرف بزنیم؛ از والدینی که از روز اول تولد فرزندشان نامشان را در شناسنامه مجازی ثبت می‌کنند و آگاهانه یا ناآگاهانه از شیرینی و زیبایی فرزندشان برای تبلیغات، بالا رفتن طرفدارانشان و حتی درآمدزایی استفاده می‌کنند. یکی از این بچه‌ها که از روزهای اول در فضای مجازی، با استعداد توانایی بدنی شناخته شد، «آرات حسینی» است. این کودک که پیش از یک‌سالگی با انجام حرکات ورزشی دشوار، خیلی‌ها را به حیرت وا داشت، حالا در آستانه پنج‌سالگی، از مسی لایک می‌گیرد، با بازیکنان مطرح جهان وارد چالش میشود، از علی کریمی گلایه می‌کند و با تتلو لایو دارد!
عضلات ورزیده، تمرینات سخت و حرکات نمایشی
کارگردان اصلی نمایش این بچه‌ها در برابر دوربین والدینشان است. آنها از خردسالی و حتی زمانی که بچه‌ها زیر یک سال بود، با آنها تمرینات ورزشی انجام می‌دهند. برای دیده شدنشان به کشورهای مختلف می‌روند و در برنامه‌ها و شوهای مختلف استعدادشان را به نمایش می‌گذارند. کارهایی که معلوم نیست چقدر از آنها شکوفا کردن استعداد و خواست خود کودک و چقدر تلاش برای راضی کردن اطرافیان است. تمرینات سخت و طاقت‌فرسا، پوشیدن لباس‌های متفاوت فرضیه‌هایی برای آزار و اذیت این بچه‌ها هستند. در ماده ۲ قانون در حمایت از کودکان در ایران که مصوب سال ۱۳۸۱ است، آمده: «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنها را به مخاطره اندازد، ممنوع است.» در بخش‌های دیگر این قانون هم آمده که نه‌تنها آزار و اذیت که نادیده گرفتن عمدی سلامت بهداشت و بهداشت روانی و جسمی کودک هم جرم تلقی شده و علاوه بر جریمه نقدی، از یک روز تا شش ماه حبس در پی خواهد داشت.
مشخصا درباره استفاده کودکان از فضای مجازی در ایران قانون مشخصی وجود ندارد. در کشورهای پیشگام در عرصه وسایل ارتباط جمعی، این قانون از قبل تدوین شده‌است. استفاده از اینترنت و گوشی هوشمند برای کودکان زیر ۱۳ سال ممنوع و تا ۱۸ سال هم محدود است. اینترنت خانوادگی هم با مجوز خانواده‌ها داده می شود.
به نظر می‌رسد در ایران هم نیاز به تدوین قانونی مشخص درباره حضور و استفاده بچه‌ها از فضای مجازی داریم. روز به روز تعداد بچه‌هایی که با نظارت یا بدون نظارت پدر و مادرهایشان وارد فضای مجازی می‌شوند، بیشتر میشود و این موضوع نیازمند کنترل، نظارت و حتی محدود کردن کودکان است اما مهم‌تر از همه اینها در قدم اول آموزش «سواد رسانه‌ای» است.
کودکان کار مدرن؛ کارگران فانتزی فضای مجازی
کودکان ما با شبکه‌های اجتماعی متولد شده‌اند. ما اگر در جوانی یا نوجوانی با این وسایل ارتباطی جدید روبه‌رو شده‌ایم، این بچه‌ها قبلا از این‌که خودشان تصمیم بگیرند و بخواهند، شناسه کاربری در فضای مجازی دارند.
محمدصادق باطنی، مستندساز و کارشناس رسانه، در ارتباط با این بچه‌ها می‌گوید: «درست است که معروفیت این بچه‌ها آرزو و حسرت خیلی‌هاست اما در واقع اینها کودکان کار مدرن هستند. یعنی به‌واسطه هنر و استعدادی که دارند یا تحمیل والدینشان بدون میل شخصی‌شان شروع به انجام آن حرکت خاص و انتشار در فضای مجازی می‌کنند. نکته‌ای که وجود دارد این است که اینها بچه‌های کاریکاتوری و فانتزی هستند. نه به این معنا که استعدادشان در آینده به درد نخواهد خورد اما نحوه رشدشان کاریکاتوری است. در حالی که باید در این سن مشغول کار دیگری باشند.»
استعدادیابی یا کودک‌آزاری؟
کودکان بی‌دفاعی که باید با لبخند نام فلان برند را جلوی دوربین بگویند یا پسربچه‌ای که فیگور می‌گیرد تا عضلات برجسته و شکم سیکس پکش بهتر نمایش داده‌شود. آیا واقعا اینها استعدادیابی است؟ کارشناسان معتقدند «استعدادیابی یعنی پرورش استعداد ذاتی کودک نه این که من پدر و مادر به زور او را نرم‌تن بار بیاورم یا به زور او را به مسابقات جهانی حفظ بفرستم؛ در حالی که او به اندازه بضاعت خود از حافظه‌اش استفاده می‌کرده است.»
به نام بچه‌ها؛ به کام بزرگ‌ترها
قصه پدرومادرهای اینستاگرامی و مجازی، قصه آدم‌هایی است که آرزوهای بزرگسالی خود را در کودکان خود می‌خواهند برآورده کنند: «اگر بچه بچگی کرد و استعدادش را هم بروز داد، می‌توان به پدر و مادر او آفرین گفت اما اگر این استعدادیابی از روند طبیعی رشد بچه فاصله بگیرد و پدرومادرها از ظرفیتی که رسانه در اختیار آنها قرار داده، سوءاستفاده کنند، ما عملا با مقوله کودکان کار مدرن روبه رو هستیم.»
باطنی درباره استانداردهای حضور کودکان و نوجوان در بستر فضای مجازی می‌گوید: «امروزه در حیطه هوش دیجیتال، بحث‌هایی را مطرح می‌کنند که فرد قبل از ۱۳ سالگی باید مفاهیم پایه در مصرف رسانه را آموزش دیده باشد.البته به این معنا نیست تا قبل از ۱۳ سالگی به صورت مطلق حق استفاده از فضای مجازی را نداشته باشند و از فردا به صورت مطلق اجازه حضور در آن را داشته باشند و طبعا در این سن نیز همراهی پدر و مادر در ساختن هویت مجازی لازم است. این همراهی هم از جنس آقابالاسری و کنترلگری نیست. این خلق هویت مجازی هم نه در مسیر برآوردن امیال پدر و مادر باشد نه این که نوجوان‌ها در این فضا رها شوند. پدرومادرهای الان باید خیلی سریع‌تر، پرانرژی‌تر از پدر و مادرهای قدیم بجنگند تا افسار تربیت بچه‌شان را در دست بگیرند؛ وگرنه پدر و مادرهای مجازی تربیت کودکان را رقم می‌زند.»
به بچه‌ها فرصت شناخت خودشان را بدهیم
مهشید رضوی، روان‌شناس کودک هم در این‌باره توضیح می‌دهد «متخصصان در حوزه‌های مختلف روانشناسی معتقدند هر کودکی با استعدادهای خاص خودش به دنیا می‌آید و اگر فردی در زمینه خاصی استعداد خارق العاده‌ای داشته‌باشد، در ابتدا معلوم نیست و شاید همین دلیل، کافی باشد که مربیان و والدین نباید او را در مسیر خاصی قرار بدهند و فرصت رشد بچه را از او بگیرند. پدر و مادرها و معلم‌ها باید صبور باشند تا کودک مراحل رشد خود را بین همسن و سال‌های خودش پشت سر بگذارد.»
برخی در زمینه جسمانی، بعضی در بعد ذهنی و تعدادی دیگر در بعد عاطفی بهتر هستند اما پدر و مادر باید تلاش کنند همه این ابعاد در کودک رشد کند و اگر پدر و مادری اصرار کرد در زمینه خاصی فرزندش را رشد بدهد، امیال و خواست خودش را به بچه تحمیل کرده است. به همین دلیل هم در توصیه‌های روانشناسان و هم در توصیه‌های اخلاقی بزرگان ما این اصل وجود دارد که در سنین پیش از دبستان، فضا برای کودک باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند بازی کند و فرصت شناخت خودش را داشته‌باشد و هرگونه تربیت شبیه چیزی که برای آرات اتفاق افتاده و در این راستا فرصت بودن در کنار مادر هم از او گرفته شده است، جای تاسف دارد و فرصت کودکی کردن و رشد را از این بچه گرفته است.»
وقتی بچه‌ای که توان دفاع از خود و تشخیص درست از غلط ندارد، وادار به انجام کاری می‌کنند، یعنی کودک‌آزاری اتفاق افتاده، وقتی برای او هویتی ساخته میشود که ممکن است ۱۰ سال دیگر وقتی بزرگ شود بپرسد چرا این هویت را برای من ساختی؟ پس کودک‌آزاری اتفاق افتاده است. در این سال‌ها کودکانی که مورد سوءاستفاده پدر و مادرهایشان قرار گرفته‌اند، کم نداشتیم؛ از مدل‌های اینستاگرامی گرفته تا ریچارد ساندراک که شرایطی مشابه آرات داشت و به هرکول کوچولو معروف شده بود. اما در بزرگسالی نه‌تنها ورزش را کنار گذاشت که با پدرش هم قطع ارتباط کرد.»
کارگردان اصلی نمایش این بچه‌ها در برابر دوربین والدینشان است. آنها از خردسالی و حتی زمانی که بچه‌ها زیر یک سال بود، با آنها تمرینات ورزشی انجام می‌دهند. برای دیده شدنشان به کشورهای مختلف می‌روند و در برنامه‌ها و شوهای مختلف استعدادشان را به نمایش می‌گذارند. کارهایی که معلوم نیست چقدر از آنها شکوفا کردن استعداد و خواست خود کودک و چقدر تلاش برای راضی کردن اطرافیان است. تمرینات سخت و طاقت‌فرسا، پوشیدن لباس‌های متفاوت فرضیه‌هایی برای آزار و اذیت این بچه‌ها هستند. در ماده ۲ قانون در حمایت از کودکان در ایران که مصوب سال ۱۳۸۱ است، آمده: «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنها را به مخاطره اندازد، ممنوع است.» در بخش‌های دیگر این قانون هم آمده که نه‌تنها آزار و اذیت که نادیده گرفتن عمدی سلامت بهداشت و بهداشت روانی و جسمی کودک هم جرم تلقی شده و علاوه بر جریمه نقدی، از یک روز تا شش ماه حبس در پی خواهد داشت.
مشخصا درباره استفاده کودکان از فضای مجازی در ایران قانون مشخصی وجود ندارد. در کشورهای پیشگام در عرصه وسایل ارتباط جمعی، این قانون از قبل تدوین شده‌است. استفاده از اینترنت و گوشی هوشمند برای کودکان زیر ۱۳ سال ممنوع و تا ۱۸ سال هم محدود است. اینترنت خانوادگی هم با مجوز خانواده‌ها داده می شود.
به نظر می‌رسد در ایران هم نیاز به تدوین قانونی مشخص درباره حضور و استفاده بچه‌ها از فضای مجازی داریم. روز به روز تعداد بچه‌هایی که با نظارت یا بدون نظارت پدر و مادرهایشان وارد فضای مجازی می‌شوند، بیشتر میشود و این موضوع نیازمند کنترل، نظارت و حتی محدود کردن کودکان است اما مهم‌تر از همه اینها در قدم اول آموزش «سواد رسانه‌ای» است.
کودکان کار مدرن؛ کارگران فانتزی فضای مجازی
کودکان ما با شبکه‌های اجتماعی متولد شده‌اند. ما اگر در جوانی یا نوجوانی با این وسایل ارتباطی جدید روبه‌رو شده‌ایم، این بچه‌ها قبلا از این‌که خودشان تصمیم بگیرند و بخواهند، شناسه کاربری در فضای مجازی دارند.
محمدصادق باطنی، مستندساز و کارشناس رسانه، در ارتباط با این بچه‌ها می‌گوید: «درست است که معروفیت این بچه‌ها آرزو و حسرت خیلی‌هاست اما در واقع اینها کودکان کار مدرن هستند. یعنی به‌واسطه هنر و استعدادی که دارند یا تحمیل والدینشان بدون میل شخصی‌شان شروع به انجام آن حرکت خاص و انتشار در فضای مجازی می‌کنند. نکته‌ای که وجود دارد این است که اینها بچه‌های کاریکاتوری و فانتزی هستند. نه به این معنا که استعدادشان در آینده به درد نخواهد خورد اما نحوه رشدشان کاریکاتوری است. در حالی که باید در این سن مشغول کار دیگری باشند.»
استعدادیابی یا کودک‌آزاری؟
کودکان بی‌دفاعی که باید با لبخند نام فلان برند را جلوی دوربین بگویند یا پسربچه‌ای که فیگور می‌گیرد تا عضلات برجسته و شکم سیکس پکش بهتر نمایش داده‌شود. آیا واقعا اینها استعدادیابی است؟ کارشناسان معتقدند «استعدادیابی یعنی پرورش استعداد ذاتی کودک نه این که من پدر و مادر به زور او را نرم‌تن بار بیاورم یا به زور او را به مسابقات جهانی حفظ بفرستم؛ در حالی که او به اندازه بضاعت خود از حافظه‌اش استفاده می‌کرده است.»
به نام بچه‌ها؛ به کام بزرگ‌ترها
قصه پدرومادرهای اینستاگرامی و مجازی، قصه آدم‌هایی است که آرزوهای بزرگسالی خود را در کودکان خود می‌خواهند برآورده کنند: «اگر بچه بچگی کرد و استعدادش را هم بروز داد، می‌توان به پدر و مادر او آفرین گفت اما اگر این استعدادیابی از روند طبیعی رشد بچه فاصله بگیرد و پدرومادرها از ظرفیتی که رسانه در اختیار آنها قرار داده، سوءاستفاده کنند، ما عملا با مقوله کودکان کار مدرن روبه رو هستیم.»
باطنی درباره استانداردهای حضور کودکان و نوجوان در بستر فضای مجازی می‌گوید: «امروزه در حیطه هوش دیجیتال، بحث‌هایی را مطرح می‌کنند که فرد قبل از ۱۳ سالگی باید مفاهیم پایه در مصرف رسانه را آموزش دیده باشد.البته به این معنا نیست تا قبل از ۱۳ سالگی به صورت مطلق حق استفاده از فضای مجازی را نداشته باشند و از فردا به صورت مطلق اجازه حضور در آن را داشته باشند و طبعا در این سن نیز همراهی پدر و مادر در ساختن هویت مجازی لازم است. این همراهی هم از جنس آقابالاسری و کنترلگری نیست. این خلق هویت مجازی هم نه در مسیر برآوردن امیال پدر و مادر باشد نه این که نوجوان‌ها در این فضا رها شوند. پدرومادرهای الان باید خیلی سریع‌تر، پرانرژی‌تر از پدر و مادرهای قدیم بجنگند تا افسار تربیت بچه‌شان را در دست بگیرند؛ وگرنه پدر و مادرهای مجازی تربیت کودکان را رقم می‌زند.»
به بچه‌ها فرصت شناخت خودشان را بدهیم
مهشید رضوی، روان‌شناس کودک هم در این‌باره توضیح می‌دهد «متخصصان در حوزه‌های مختلف روانشناسی معتقدند هر کودکی با استعدادهای خاص خودش به دنیا می‌آید و اگر فردی در زمینه خاصی استعداد خارق العاده‌ای داشته‌باشد، در ابتدا معلوم نیست و شاید همین دلیل، کافی باشد که مربیان و والدین نباید او را در مسیر خاصی قرار بدهند و فرصت رشد بچه را از او بگیرند. پدر و مادرها و معلم‌ها باید صبور باشند تا کودک مراحل رشد خود را بین همسن و سال‌های خودش پشت سر بگذارد.»
برخی در زمینه جسمانی، بعضی در بعد ذهنی و تعدادی دیگر در بعد عاطفی بهتر هستند اما پدر و مادر باید تلاش کنند همه این ابعاد در کودک رشد کند و اگر پدر و مادری اصرار کرد در زمینه خاصی فرزندش را رشد بدهد، امیال و خواست خودش را به بچه تحمیل کرده است. به همین دلیل هم در توصیه‌های روانشناسان و هم در توصیه‌های اخلاقی بزرگان ما این اصل وجود دارد که در سنین پیش از دبستان، فضا برای کودک باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند بازی کند و فرصت شناخت خودش را داشته‌باشد و هرگونه تربیت شبیه چیزی که برای آرات اتفاق افتاده و در این راستا فرصت بودن در کنار مادر هم از او گرفته شده است، جای تاسف دارد و فرصت کودکی کردن و رشد را از این بچه گرفته است.»
وقتی بچه‌ای که توان دفاع از خود و تشخیص درست از غلط ندارد، وادار به انجام کاری می‌کنند، یعنی کودک‌آزاری اتفاق افتاده، وقتی برای او هویتی ساخته میشود که ممکن است ۱۰ سال دیگر وقتی بزرگ شود بپرسد چرا این هویت را برای من ساختی؟ پس کودک‌آزاری اتفاق افتاده است. در این سال‌ها کودکانی که مورد سوءاستفاده پدر و مادرهایشان قرار گرفته‌اند، کم نداشتیم؛ از مدل‌های اینستاگرامی گرفته تا ریچارد ساندراک که شرایطی مشابه آرات داشت و به هرکول کوچولو معروف شده بود. اما در بزرگسالی نه‌تنها ورزش را کنار گذاشت که با پدرش هم قطع ارتباط کرد.»
