جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - 29 Mar 2024
تاریخ انتشار :
دوشنبه ۲۹ ارديبهشت ۱۳۹۹ / ۰۷:۴۱
کد مطلب: 50531
۶
۱

تحلیلی برسیاست آموزشی

حمیدرضا رضازاده بهادران
تحلیلی برسیاست آموزشی
چکیده
آموزش از این جهت دارای اهمیت زیادی است که هم ابزاری مهم برای توسعه بوده ، هم یکی از اهداف توسعه محسوب می شود. در کشورهای مختلف، استقرار و فعالیت نظام های آموزشی به یک جریان عادی و مستند تبدیل شده است و هر ساله بخش عظیمی از منابع عادی در قالب بودجه های دولتی و هزینه های شخصی، در این راه صرف می شود. از این منظر آموزش که در قبل یک مقوله کم اهمیت در سیاست گذاری داخلی شناخته می شد، به تدریج در صحنه ملی و بین المللی به بحث اصلی سیاست گذاری تبدیل شده است.

در دنياي امروز که علم و فناوري با رشد و گسترش وسيع و جهان شمول به عنوان عامل مهم و اساسي در فرآيند رشد و توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جوامع بشري به حساب مي آيد، نهادها و نظام هاي آموزشي و پرورشي در توسعه علم، فناوري و نوآوري نقش مهمي را به دست آورده اند. در این راستا با پذیرش رو به افزایش آموزش و پرورش و آموزش عالی به عنوان عامل راهبردی در بهبود توسعه ملی، موضوع بررسی و تحلیل سیاست های آموزشی کشور از اهمیت بسیاری برخوردار شد. در این مقاله به طور مختصر به شرح این مقوله می پردازیم.

کلمات کلیدی: نهادها و نظام هاي آموزشي، سیاست آموزشی، برنامه ریزی آموزشی

برنامه ریزی آموزشی مجموعه ای از رشته های مختلف و مرتبطی است که دولت ها ، گروه هایی از مردم و سازمان ها با دیدگاه های مختلف از جهات فنی و باهدف سیاستگذاری در آن فعالیت می کنند و موفقیت در این زمینه مستلزم آن است که مباحث تحلیل شده و سیاست ها، تولید، اجرا و ارزیابی همواره مورد بازبینی قرار گیرند. یکی از حوزه های برنامه ریزی آموزشی ، رهبری و یادگیری است که همواره در حال فراهم کردن مفاهیم با اهمیتی در مورد مباحث روز و در زمینه سیاست و نحوه اجرست تا به بهبود عملکرد و پیشرفت در آموزش و پرورش کمک کند. مفهومی که در سال های اخیر علاقه به آن بیشتر شده و در نتیجه مطالعات در باره رهبری آموزش افزایش یافته است.

تحقیقات امروزه، تاکید بر این حقیقت است که چگونه نهادهای آموزشی، رهبری و مدیریت می شوند. در واقع این مهم است که بدانیم رهبری آموزشی در خلاء مطرح نیست ؛ بلکه در زمینه سیاسی بکار می رود و به حوزه های تاریخی و فرهنگی قاطعانه شکل می دهد. لذا مهم است که بدانیم مطالعات در زمینه رهبری، محیط گسترده سیاست را به اندازه کافی منعکس می کند.


تعریف سیاست
از آن جایی که فرایند " سیاست " عامل مهمی دربرنامه ریزی و طراحی آموزشی است لذا روشن ساختن مفهوم سیاست و سیاستگذاری قبل از هر اقدام دیگری ضرورت دارد . آنچه در ابتدای امر قابل درک است این که تعاریف از سیاست متعدد و متنوع می باشد . ولی بر اساس اهداف این مقاله ، سیاست اساسا به معنای تصمیمات آشکار و یا ضمنی فرد یا گروهی تلقی می شود که در صدد تنظیم دستوراتی با هدف هدایت تصمیمات آینده، آغاز یا تاخیر عملیات کنونی و یا هدایت اجرای تصمیمات قبلی هستند. از این رو سیاستگذاری، اولین گام در هر چرخه از طرحریزی است و برنامه ریزان باید قدردان پویایی تدوین سیاست، قبل از این که طرحی را به اجرا گذارند و یا به ارزیابی فرایندها به طور موثر بپردازند، باشند.

از سویی دیگر سیاست ها با توجه به قلمرو ، پیچیدگی، محیط تصمیم ، سطوح انتخاب و معیارهای تصمیم گیری متفاوت است. مثلا سیاست در حوزه استراتژیک به این موضوع می پردازد که : چگونه می توانیم آموزش و پرورش را به هزینه های منطقی ولی با برابری و اهداف کارآمد اداره کنیم ؟ یا در قلمرو " چند برنامه ای " مساله اساسی این است که : آیا منابع باید به آموزش و پرورش دبستانی اختصاص یابد یا صرف مراکز کارورزی روستایی شود ؟

در قلمرو " برنامه "، سئوال می شود: مراکز آموزش چگونه باید طراحی و در سطح کشور عملیاتی شوند؟ و در قلمرو سیاست های " مباحث خاص " سوال می شود: آیا فارغ التحصیلان مراکز روستایی به مدارس متوسطه راه می بابند؟

به طور آشکار مشخص است که گستردگی قلمرو سیاست سئوال ها و مباحث بیشتری را وارد این مبحث می کند. به عبارت دیگر مباحث روش شناختی و سیاسی به طور رسمی اعلام می دارند که تعریف مساله در جوامع پیچیده نیاز به استفاده از منابع نظری ، اندازه گیری، ارزیابی و تحلیل های فنی دارد .


سیاست گذاری:
اصطلاح سیاست گذاری مانند سیاست بر مفاهیم و مفروضه های متفاوتی دلالت دارد. یک مطالعه نظری و تجربی که به وسیله دانشمندان اجتماعی انجام شده دو حوزه اساسی سیاست گذاری را آشکار می کند: آنهایی که سیاست گذاری را به اجرا می گذارند ( عوامل اجرایی ) و دوم، چگونگی انجام آن ( فرایندها ). از لحاظ تاریخی ، عوامل اجرایی در سیاست گذاری به عنوان افرادی توانا و منطقی تعریف شده اند. اما در زمینه اجرایی اخیرا تحلیل های سیاسی اقدام به معرفی مدل سازمانی و مدل شخصی کرده اند. عوامل فرایندی بین رویکرد جامع و رویکرد تدریجی در نوسان است. لیند بلوم و کوهن (1979) تفاوت های مطرح بین روش های جامع و تدریجی در سیاستگذاری را مطرح کرده اند. به نظر آنان روش جامع ( در شکل افراطی آن ) مستلزم مرکزیت منحصر به فرد در طراحی برای تمام جامعه است. ولی این مرکزیت در فرایند تدریجی وجود ندارد و مانع از تعاملات غیر ضروری می شود (قهرمانی ، 1393) .

سیاست آموزشی
سیاست آموزش و پرورش شامل اصول و سیاست گذاری های دولت در حوزه آموزشی است. همچنین در برگیرنده مجموعه ای از قوانین و قواعدی می شود که عملکرد نظام های آموزشی را هدایت می کند. در واقع آموزش و پرورش با اَشکال و اهداف متفاوتی به وسیله نهادهای مختلف پدیدار می شود. مثلا آموزش و پرورش در دوره کودکی اولیه، کودکستان تا کلاس دوازدهم ؛ دو و چهار سال کالج یا دانشگاه و فارغ التحصیلی و آموزش حرفه ای ، آموزش بزرگسالان و کارآموزی شغلی. بنابراین سیاست آموزشی می تواند مستقیما در تمام سنین بر آموزش و پرورش مردم تاثیر بگذارد. نمونه هایی از حوزه های مورد بحث در سیاست آموزشی مخصوصا در زمینه مدارس عبارتند از: اندازه و وسعت مدرسه، اندازه کلاس، انتخاب مدرسه، خصوصی سازی مدارس، پیگیری، آموزش معلمان و صدور گواهی نامه، حقوق معلمان، روش تدریس، محتوای برنامه درسی، نیازهای فارغ التحصیلی، سرمایه گزاری در زیر ساخت مدارس و ارزشهایی که انتظار می رود مدارس مورد حمایت قرار داده و آن را به سرمشقی مناسب تبدیل کنند.

مسایل مطرح در سیاست آموزشی همچنین به مشکلات موجود در آموزش عالی نیز توجه دارد. پژوهش های مختلف صورت گرفته در صدد آن است تا در سطح وسیعی از سیاست های آموزشی موسسات و رشته های علمی آگاه شوند. در این زمینه پژوهش گرانِ ِ توانایی در گروه های روان شناسی، اقتصاد ، جامعه شناسی و توسعه انسانی همکاری دارند و در مجموع با مدارس گروه های سیاست آموزشی کار می کنند.


-هدف چشم انداز سیاست گذاری
کمک به سیاست گذاران و دیگر دست اندکاران به منظور فراهم کردن فرصت جهت اصلاح آموزش و پرورش ، مقایسه و تحلیل های زمینه ای است. و این مبتنی است بر چهارچوب طراحی شده به منظور تحلیل و مقایسه سیاست های آموزشی به کار رفته در بین کشورهای مختلف است.


نیاز به اصلاحات موثر در سیاست آموزشی
جهانی شدن، ابتکار و رشد ، بخش مهمی از سرمایه انسانی است و مزیت نسبی بسیاری از کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(( او. ای. سی. دی)) به داشتن مردمانی با سطح مهارتی بالاست که می توانند با توجه به تخصص های مختلف مبتنی بر دانش کار کنند ( ا. ای. سی. دی، 2013 ).

تضمین این که آموزش و پرورش و کارورزی کیفیت بالایی دارند و نظام های آموزش و پرورش به صورت عادلانه ای می توانند به رشد و پبشرفت کمک کنند، به سیاست اموزشی وابسته است. همچنین دولت ها به منظور انطباق و بهبود نظام های آموزش و پرورش خود به تلاش های مستمری نیاز دارند. زیرا آموزش و پرورش به انسجام اجتماعی، سلامت بهتر و ارتقاء مشارکت مدنی و دیگر جنبه های دمکراتیک جامعه کمک می کند. لذا سرمایه گذاری در این زمینه بسیار حائز اهمیت است.

از عوامل موثر بر سرمایه گذاری در آموزش و پرورش، سه گرایش عمده اجتماعی - جمعیتی، اقتصادی و فناوری است که به طور مستقیم عملکرد نظام های آموزش و پرورش را شکل می دهند؛ و انواع واکنش های سیاسی را موجب می شوند ( گوپتا، 1393).


- عوامل اجتماعی و جمعیتی: مهاجرت به عنوان پدیده ای شایع به ویژه به سوی کشورهای ثروتمند در حال افزایش است. تحرک افراد، خانواده ها و سرمایه های انسانی به دلیل تسهیلات فناورانه، تجاری و مهارتی امروزه بیشتر از هر زمان دیگری مشاهده می شود و اگر چه نسبت مهاجران از کشوری به کشور دیگر متفاوت است اما به طور میانگین 11/5 درصد از جمعیت کشورهای ((او .ای. سی. دی)) را مردمان مهاجر تشکیل می دهند. این واقعیت نشان می دهد که جوامع در حال تغییر می باشند و در عین حال حاکی از افزایش رو به ازدیاد تنوع در این کشورهاست. تغییر و تنوعی که تاثیر زیادی بر مدارس گذاشته است و ما را به بازاندیشی درباره نقش کلاس های درس ، معلمان، والدین و دیگر دست اندرکاران هم در مدرسه و هم در جامعه ناگزیر کرده است (زیبا کلام، 1393).

دانش آموزان مهاجر در مرحله اول با مسایلی مانند سازگاری اجتماعی و یادگیری زبان مواجه می شوند. در این شرایط نظام های آموزشی باید به انتقال مهارت ها و تجربیات اساسی و مهمی بپردازند که برای دانش آموزان مهاجر لازم است. در این بین این دانش آموزان ممکن است با مشکلات یادگیری و سازگاری مواجه شده و بدین سبب از جریان آموزشی خارج شوند.
 
-عوامل اقتصادی: فعالیت های اقتصادی در سطح جهانی در مقیاسی بی سابقه به هم پیوند خورده اند و سریعتر از همیشه مردم ، کالا و خدمات را فراهم می کنند . حجم تجارت جهانی از دهه 70 ، ده برابر شده است و حجم مبادلات با دلار امریکا از 334 میلیارد در دهه 1970 به 910 میلیارد دلار در سال 2010 رسیده است . لذا این جریان منسجم اقتصادی، راهبردهای رقابتی ملی، فرآوری، اشتغال و مهارت ها را تحت تاثیر قرار داده است( ا. ای. سی. دی، 2013 ).

این انسجام جهانی اقتصادی در آموزش و پرورش موجب شده تا نیاز و فرصتی برای ایجاد برنامه درسی جدید به منظور آشنایی دانش آموزان با مهارت های مورد نیاز در سطح اقتصاد جهانی بوجود آید . این برنامه درسی باید شایستگی هایی مانند: مهارت های زبانی ، حل مساله در محیط های بین المللی و خلاقیت و مخصوصا در برنامه های آموزش حرفه ای و آموزش عالی را ایجاد کند .
 
- عوامل فناوری: رشد سریع فناوری ، شیوه هایی که در گذشته با دیگران تعامل برقرار می کردیم و روش ارتباطمان را تغییر داده است. محتوای تولید شده توسط کاربر ، شرایطی را فراهم آورده که تجربیات را به مشارکت می گذارد و در شبکه های اجتماعی به طور روز افرون به ایفای نقش می پردازد. بنابراین دانش و جامعه را باید تعریفی دوباره کرد.

در این شرایط مدارس و معلمان با چالش هایی در زمینه های آموزشی و هدایت کردن دانش آموزان با توجه به جنبه ای مثبت و منفی دنیای مجازی مواجه هستند، زیرا مدل های مشارکتی وهمکاری های مطرح در اینترنت بر نظام های رسمی آموزش و پرورش تاثیر گذاشته است ( ا. ای. سی. دی، 2013 ). به عبارت دیگر چهارچوبه های آموزش و پرورش باز، روشهای یادگیری و نحوه دسترسی به منابع با کیفیت را برای گروه های زیادی از مردم تغییر داده است( حیات، 2007) .

این ابزارها هم محیط یادگیری را غنی کرده اند و هم می توانند به منظور بهبود بخشیده به کلاس درس و حتی بیشتر از آن مورد استفاده قرار گیرند ( ا. ای. سی. دی، 2013 ).

در واقع فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی ( فاوا ) فرصت هایی را برای ذخیره کردن و مشارکت اطلاعات، تقویت گفتگو میا متخصصان آموزش و پرورش و غنی کردن رویکردهای بازخورد و ارزشیابی بوجود آورده است (کرسون 2016 )
 
بررسی دیدگاه های سیاستی آموزش و پرورش:
از دیدگاه سیاسی، نظام های آموزش و پرورش می توانند عاملی موثر به منظور ایجاد مهارت های قوی و نتایج مطلوبی برای شهروندان خود باشند. بالابردن سطح سواد و افزایش مهارت ها و حصول اطمینان از فراهم شدن امکانات متوسطه به منظور ورود به بازار کار و یا آموزش عالی از جمله این موارد است. لذا اصلاح سیاست های آموزشی به صورت سازمان یافته و پایدار می تواند در رسیده به اهداف به این کشورها کمک کند .

در این زمینه عوامل مختلفی می تواند در بهبود بخشیدن به آموزش و پرورش دخالت نماید. برخی از گزارش های بین المللی به عواملی اشاره دارد که در بهبود بخشیده به کیفیت آموزش و پرورش سهیم هستند. (ازگا، 2000) در حالی که هر یک از این گزارش ها توجه و تمرکز خاص خود را نسبت به عملکرد سیستم مطلوب مطرح می کند اما بسیاری از آنها در زمینه های زیر با هم موافقند:
- سرمایه گذاری بر آموزش و معلمان
- تعیین استاندارهای سطح بالا برای تمام دانش آموزان
-استفاده از داده ها به منظور دنبال کردن پیشرفت دانش آموزان
- فراهم کردن ظرفیت لازم جهت درگیر کردن آنان در فرایند های آموزشی
- شناسایی نقش کلیدی رهبری مدرسه
- حمایت کردن از دانش آموزان و مدارس محروم
-اطمینان از سیاست گذاری با سازوکار پاسخگویی مناسب

 
نتیجه گیری
سیاست آموزشی موضوعی پیچیده، با ماهیت سیاسی و همراه با ارزش های متعدد است. مسایل مطرح شده در سیاست آموزشی، دارای ماهیت اجتماعی هستند که درک هر کدام از این مسایل علاوه بر قابلیت تخصصی رشته ای، مستلزم بهره مندی از ظرفیت زبان شناختی و جامعه‌شناختی مبتنی بر شرایط بومی، منطقه ای و جهانی است.
 
مهم ترين چالش سياست گذاري در آموزش و پرورش در هزاره سوم، سياست تحول و تبديل نظام آموزش فعلي به «آموزش و پرورش کارا و اثربخش» است. بررسي عوامل موثر بر پيشرفت و توسعه جوامع پيشرفته نشان مي دهد، اين کشورها از آموزش و پرورش توانمند و کارامدي برخوردار هستند. با توجه به اهميت نظام آموزشي در تربيت انسان ها و پيشرفت جوامع، لزوم اتخاذ بهترين سياست ها در شرايط مختلف، ضروري است. از اين رو در اين مقاله با تاکيد بر نقش سياست گذاري آموزشي در توسعه علم و فناوري، با استفاده از ديدگاه نظام مند و در نظر گرفتن عوامل موثر بر آن اشاره شد.

 
دکتر حمیدرضا رضازاده بهادران
دکترای تخصصی علوم تربیتی، گروه مشاوره ، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران


 
منابع:
- زیباکلام، فاطمه و محمدی، حمدالله (1393). اندیشه¬های تربیتی هنری ژیرو: نقد و بررسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- قهرمانی، مریم (1392). ترجمه و تحلیل انتقادی گفتمان: رویکرد نشانه شناختی. ناشر: مؤلف
- گوپتا، دیپک کی (1393). سیاستگذاری و تحلیل سیاست عمومی. ترجمه مهدی فقیهی و رحت¬الله قلی¬پور. تهران: انتشارات مهکامه.
 

  - Creswell, J.¬W. (2016). 30 essential skills for the qualitative researcher. Sage publications Ltd.

- Howlett, M., & Lindquist, E. (2007). Beyond formal policy analysis: Governance context, analytical styles, and the policy analysis movement in Canada. In L. Dobuzinskis, M. Howlett, & D. Laycock (Eds.), Policy analysis in Canada: The state of the art. Toronto: University of Toronto press

- Hyatt, D. (2013). The critical policy discourse analysis frame: Helping doctoral students engage with the educational policy analysis. Teaching in Higher Education, 18 (8), 833-845.

- Ball, S.¬J. (1994). Education reform: A critical and post-structural approach. Philadelphia, PA: Open University Press.


- Ball, S.J. (2015). What is policy? 21 years later: Reflections on the possibilities of policy research. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education, DOI: 10.1080/01596306.2015.1015279.

- Bell, L., & Stevenson, H. (2006). Education policy: Process, themes and impact. New York: Routledge.

- Diem, S. & Young, M.¬D. (2015). Considering critical turns in research on educational leadership and policy. International Journal of Educational Management, 29 (7), 838-850.

  - Fairclough, N. (2013). Critical discourse analysis and critical policy studies. Critical Policy Studies, 7 (2), 177-197.

- Ozga, J. (2000). Policy research in educational settings contested terrain. Open University press: Buckingham.

Young, M.D. & Diem, S. (2017). Critical approaches to education policy analysis: Moving beyond tradition. Springer international publishing Switzerland.
نام شما

آدرس ايميل شما
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود
  • نظرات پس از تأیید مدير حداكثر ظرف 24 ساعت آينده منتشر می‌شود

ملازاده
Iran, Islamic Republic of
بسب عالی هست یار کطل
دربارۀ تاثیرات عجیب «ترس از پشیمانی»
چگونه با ذهن آگاهی حواس کودکان مان را جمع کنیم؟
تقاضا برای سلب اختیار تشخیص اختلال اسکیزوفرنی توسط روانشناسان بالینی!
چرا نباید برای جلب محبت یا عشق التماس کنیم؟
ویژگی‌های یک اردو مطالعاتی خوب چیست؟
چطور از فکر کردن بیش از حد به یک موضوع جلوگیری کنیم؟
نوجوانان آمریکایی بدون تلفن همراه احساس بهتری دارند
من با دروغ گفتن و آه وناله پول درمیارم
افراد کمال‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند؟
كودكان را قرباني حرف مردم نكنيد
خودبیمارانگاری از خود بیماری مرگبارتر است!
راه‌ درمان تب بالای تمایل به عمل‌های زیبایی چیست؟
چه سكوتی دنیا را فرا می‌گرفت اگر هركس به اندازه عملش صحبت می‌كرد