«روانشناسی محیط یکی از رشته‌های تخصصی نوپایی است که به تأثیر متقابل رفتار، عوامل و شرایط فیزیکی معماری و فضای محیط، بیش از دیگر جنبه‌ها اثر دارد. محققان در پژوهشی با عنوان «بررسی جایگاه روانشناسی محیط، نور و رنگ در طراحی فضاهای درمانی با محوریت کودک» آورده‌اند: «فضاهای درمانی نیز با توجه به اهمیتی که دارند باید بتوانند محیطی کاملاً آرام، با توجه به نیاز مراجعه کنندگان داشته باشند».
در این پژوهش که توسط سحر صدیق اکبری کارشناس ارشد معماری و رویا نوری دانشجوی کارشناسی مهندسی تکنولوژی معماری انجام شده، آمده است: «اگر مراجعه کنندگان کودکان باشند، اهمیت این موضوع دو چندان می‌شود. یکی از عوامل حیاتی جهت حفظ سلامت جسم و تعادل روان و ارتقاء کیفیت زندگی انسان نور و رنگ است. بیشتر پژوهش‌های انجام شده در ارتباط با فضاهای درمانی توجه خود را معطوف به مفاهیم کالبدی بیمارستان نموده‌اند و مفاهیم ذهنی زیبایی شناختی چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند.
فرضیه تحقیق بر این باور است که به کارگیری صحیح نور و رنگ، میتواند در کاهش ترس، اضطراب و همچنین روند بهبودی کودکان بیمار و کاهش طول درمان آنان بسیار مؤثر باشد. بیمارستان که مرکز درد و درمان، تولد و مرگ و میر آدمیان به شمار می‌رود از نظر معماری نیز مورد توجه همگان است زیرا آنجاست که آدمی از یک بیماری دشوار جان سالم به در می‌برد یا می‌میرد.
قرار گرفتن در محیط ناآشنای بیمارستان سبب استرس و ناراحتی فرد بیمار می‌شود و به عنوان یکی از عوامل تشدیدکننده استرس به حساب میآید. این مسأله هنگامی که بیماران کم سن و سال و کودک باشند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنابراین جهت تعامل بیشتر تیم توانبخشی، درمان و کاربرد مطلوب استراتژی‌های درمانی و کسب نتایج حاصل از درمان این کودکان، نیاز به محیط درمانی و توانبخشی مطلوب است».
تأثیرات نور و رنگ در بهبودی بیماران
براساس این پژوهش رنگ‌ها نیروهایی هستند که روی انسان اثر گذاشته و ایجاد حس راحتی یا ناراحتی، فعالیت یا سکون می‌کنند. استفاده صحیح از رنگ در بیمارستان‌ها میتواند باعث شفای بیماران شود. نور طبیعی در مراکز بهداشتی ـ درمانی و در فصول مختلف بسیار مطلوب است. علاوه بر بازدهی انرژی تأثیر اولیه آن تقویت کردن ریتم‌های شبانه‌روزی است که ثابت شده در روند بهبودی تأثیر به سزایی داشته است. رنگ و روشنایی میتواند بر روی مردم تأثیر داشته باشد. همچنین میتواند در میزان بهبودی بیمار مؤثر باشد.
امروزه کسی نمی‌تواند نقش محیط و تأثیرات آن را در هنر و رفتار کوکان نادیده بگیرد. بیمارستان کودکان یکی از محیط‌هایی است که باید به طراحی محیطی آن توجه شود. یک بیمارستان کودکان تنها با نیاز دارویی و پزشکی رو به رو نیست بلکه نیازهای حرکتی، اجتماعی، تکاملی و احساسی کودکان باید در نظر گرفته، کودکان مورد مراقبت قرار گیرند و به آن‌ها قوت قلب داده شود. بنابراین خلق فضایی با مقیاس خود آن‌ها الزامی است.
اثرات نور در معماری بیمارستان ناگفته پیداست که نور کافی و متناسب اثری جز تقویت روحیه ندارد و بر خلاف آن نیز صادق است. نورپردازی خوب نیازهای انسان را برآورده می‌کند خاطر او را آسوده می‌سازد و احساس آسایش و امنیت ایجاد می‌کند. انرژی نور خورشید با ورود به فضا از طریق پنجره موجود در سقف، به سطوح موجود در داخل اتاق برخورد کرده، به رنگ‌های آن‌ها طراوت بخشیده و ترکیب آن‌ها را آشکار می‌سازد. همچنین با ایجاد طرح‌های نور و سایه، فضای اتاق را زنده کرده و اشکال داخل آن را تفکیک می‌کند.
ابعاد بازشوی موجود در دیوار یا سقف، به جز نور به عوامل دیگری مانند مصالح، ساختار دیوار یا سقف، نیاز به ایجاد فضای خصوصی، تهویه، درجه مطلوب محصوریت و تأثیر بازشوها بر نمای خارجی هم بستگی دارد. بنابراین در تعیین میزان نورگیری یک اتاق، جایگاه و جهت یک پنجره یا پنجره سقفی مهم‌تر از ابعاد آن است. جهت یک بازشو را می‌توان طوری تعیین کرد که نور مستقیم خورشید را در زمان مشخص از روز دریافت کند».
محققان بر این باورند: «نور مستقیم خورشید باعث ایجاد بیشترین میزان روشنایی می‌شود و در ساعت میانی روز، شدت روشنایی آن به بالاترین حد خود می‌رسد. همچنین باعث ایجاد طرح‌های تیزی از روشنایی و تاریکی بر روی سطح اتاق شده و فرم‌های جاندار و زنده‌ای را در فضای اتاق تفکیک و ایجاد می‌کند. تأثیرات زیان‌بخش نور مستقیم خورشید مانند تشعشع و گرمای مفرط را می‌توان از طریق ساخت سایبان‌هایی که فرم بازشوها را دارند یا ایجاد سایه با استفاده از شاخ و برگ درختان نزدیک یا به کمک ساختمان‌های مجاور کنترل کرد».
انتخاب رنگ مناسب برای فضاهای درمانی از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است
بر اساس این پژوهش: «رنگ تأثیر مستقیمی بر روی روحیه افراد می‌گذارد. بنابراین در مکان‌های درمانی رنگ‌های شاد، ملایم و آرامبخش استفاده کرده و از به کار بردن رنگ‌های افسردهکننده و حتی تند صرف نظر کنید؛ به عنوان مثال بهترین انتخاب برای پالت رنگی محیط‌های درمانی رنگ‌های سبز، سبزآبی، آبی کمرنگ، آبی سبز، صورتی کمرنگ، گلبهی، کرم، لیمویی یا تلفیقی از آن‌ها با هم است اما برعکس کاربرد رنگ‌های بنفش، خاکستری، قهوه‌ای، مشکی و مانند این‌ها هرگز توصیه نمی‌شود.
رنگ یکی از فاکتورهای اولیه در مطلوب نمودن محیط‌های درمانی کودکان است و با استفاده از آن تعدادی پیام‌های روانشناسانه انتقال مییابد. از آن جا که کودکان ممکن است ماندن در فضای درمانی را زمانی با نگرانی عنوان کنند، استفاده از رنگ‌های مناسب میتواند ظاهر فضا را کمتر به صورت رسمی و خشک نشان دهد و به عنوان یک روزنه احساس عمل کند؛ به عنوان مثال در فضاهای ترس‌آور و پرتنش در بیمارستان کودکان مانند ورودی، پرستاری، اتاق‌های سی. تی. اسکن، تزریقات، راهروهای بدون پنجره و طولانی، راهروهای منتهی به اتاق عمل و... به خوبی می‌توان از رنگ و فرم جهت تلطیف فضا استفاده کرد.
اگر حس تعلق را احساس این همانی با فضا تعریف کنیم، شخصیت‌های کارتونی و داستانی که کودکان با آن‌ها انس گرفته‌اند و سبب تداعی خاطره‌های خوش برای آن‌ها می‌شود، بسیار میتواند در ارتباط برقرار کردن کودکان با فضاهای درمانی کمک کند. کودکان به زیبایی فضاهایی که درآن قرار دارند بدون توجه به نوع آن بسیار علاقه‌مندند و استفاده از عوامل زیباسازی در طراحی فضا مانند رنگ و نور منجر به ایجاد آرامش، شادی، سرزندگی و احساس تعلق در فضای کودک می‌شود.
پژوهش انجام شده مخاطب محور بوده و به این مهم اشاره دارد که در طراحی فضاهای درمانی کودک علاوه بر توجه به مباحث کالبدی زیبایی‌شناسی توجه به مباحث ذهنی زیبایی‌شناسی یا مؤثر، بر نظر مخاطبان فضا بسیار مهم به شمار می‌رود. با توجه به نیاز و خواست کودکان در فضاهای درمانی بایستی از رنگ و نور مناسب برای هر فضا و عوامل زیباسازی متناسب با آن فضا، محیط ملتهب بیمارستان را به محیطی شاد و آرامش‌بخش تبدیل کرد.
با پیروی از اصول روانشناسی محیط و توجه به تأثیرات نور و رنگ بر روان انسان، می‌توان به فضاهای درمانی دست یافت که کودک در آن نه تنها احساس ترس و ناامیدی نکند بلکه حس آرامش به او دست دهد. لازم به ذکر است که در مباحث زیبایی‌شناختی و در درک افراد از محیط عوامل متعددی از جمله سن، میزان تحصیلات و درآمد، شرایط فرهنگی و اجتماعی، اقلیم و ... مؤثر است».
این پژوهش در ویژه‌نامه منتخب مقالات اولین همایش روشنایی و نورپردازی ایران در سال 1392 منتشر شده است.
دریافت صفحه با کد QR