جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - 29 Mar 2024
تاریخ انتشار :
چهارشنبه ۲۸ خرداد ۱۳۹۹ / ۰۹:۳۶
کد مطلب: 50777
۸

نوروفیدبک، مبنای نظری و مغزی

کاوه خانبلوکی،علیرضا ملازاده
نوروفیدبک، مبنای نظری و مغزی
مقدمه


نوروفیدبک یک روش درمانی برای دریافت پسخوراندهای عصبی است. در این روش با استفاده از تکنیک های رفتار درمانی،شرکت کننده نحوه اثر گذاری برفعالیت های مغزی را فرا گرفته و می تواند باعث بهبود در فعالیت های خود تنظیمی خویش ،شود (دوریس،آسموس،2012).

نوروفیدبک فرایند بهنجار سازی امواج مغزی در ناحیه به خصوص از مغز است که حالات هیجانی و عملکردهای شناختی ما راتحت تاثیر قرار می دهد. علاوه براین، نوروفیدبک می تواند جهت ایجاد عدم تعادل توزیع الکتریکی در مغز به کار رود. همچنین نوروفیدبک به شکلی از یادگیری ( شرطی سازی کنشگر ) فعالیت الکترونیکی مغز اشاره دارد که طی آن به فعالی-ت مطلوب پاداش داده می شود و از فعالیت نا مطلوب مغز بازداری به عمل می آید (خانجانی و مهدویان ، 2012)

فرآیند درمانی نوروفیدبک
به طور کلی در فرایند درمان،یک جفت الکترود روی پوست سر و 1 یا 2 الکترود نیز بر لاله گوش قرار می گیرد ،سپس تجهیزات الکتروانسفالوگرام با تولید تصاویر و صداهای آنی نحوه فعالیت مغزی فرد را به وی ارایه می دهد. از آنجایی که ما به طور معمول هوشیارانه از امواج مغزی مطلع نیستیم ،توانایی تاثیر گذاری زیادی را نیز برامواج مغزی مان نداریم. برعکس، زمانی که ما تمثالی از نحوه فعالیت مغزی مان را تنها پس از چند هزارم ثانیه در صفحه نمایش رایانه مشاهده می کنیم، این توانایی را خواهیم داشت تا طی یک فرآیند شرطی سازی کنشگر براین امواج اثر گذاشته و آن ها را تغییر دهیم. در شروع تغییرات به کندی صورت می گیرند،اما همین تغییرات اندک به مرور زمان پایاتر شده و به طور معمول با پسخوراندها ،تمرین و آموزش های مکرر ،می توان عملکردهای بهبود یافته مغزی را به بیشتر مردم آموخت (فریل،2007).

امواج مغزی برحسب بسامد به چهار دسته متفاوت تقسیم بندی می شوند . این چهار دسته از بلندترین و سریع ترین به ترتیب عبارت اند از دلتا (1تا 3 هرتز )،تتا (4تا 7 هرتز )،آلفا (8تا 13هرتز) و بتا (14 تا 30هرتز ). امواج دلتا زمانی دیده می شود که فرد در خواب عمیق است و تتا در زمانی که فرد در حالت نسبتا سبک تری است دیده می شود . فعالیت آلفا معمولا زمانی به حداکثر می رسد که فرد بیدار و نسبتا در حال آرامش است . امواج بتا با تمرکز و پردازش شناختی ارتباط دارد (هاموند ،2011). وقتی یک فرد نرمال با یک تکلیف توجهی مانند خواندن ،انجام اعمال ساده حساب یا گوش دادن به یک داستان روبرو می شود ،معمولا تغییراتی در الکتروانسفالوگرام وی دیده می شود که بسامد و اندازه امواج بتا در نواحی فرونتال (به خصوص فرونتال راست ) افزایش می یابد . برعکس این حالت،افراد مبتلا به اختلال معمولا در جهت مخالف عمل می کنند ؛بدین صورت که EEGآن ها به کندی به سمت امواج با بسامد آهسته تتا و بدون هرگونه افزایش معنادار در ناحیه فرونتال میل می کند. فعالیت آهسته (امواج تتا) مشخصه ی ذهن آشفته حواس پرتی و تفکر غیر متمرکز است (لوبار،2003).در کودکان دارای ADHD ،افزایش فعالیت باند تتا و کاهش فعالیت باند بتا در حالت استراحت و همچنین در طی تکالیف توجه ، مشاهده می شود (ونگلر ،2011). افزایش فعالیت امواج مغزی تتا و کاهش امواج مغزی بتا اولین نشان اختصاصی نورولوژی در بیماران مبتلا به ADHD است. همچنین طی تحقیقات آکادمیک معلوم شد که فعالیت امواج مغزی آهسته تتا با فرکانس چهار تا هشت هرتز بطور برجسته در خط وسط جمجمه ودر نواحی فرونتال افزایش یافته است. در صورتی که فعالیت امواج مغزی بتا به خصوص در نواحی خلفی خط وسط جمجه کاهش پیدا کرده است. نمودار تتای خیلی زیاد و بتای خیلی کم علامت اختصاصی کودکان مبتلا به نقص توجه و ADHDاست (هاموند،2011).


آموزش نوروفیدبک لوب پیشانی را تغییر می دهد، به نحوی که در سه قسمت قشر حرکتی، حسی حرکتی و سینگولیت تاثیر می گذارد. عمل قشر حسی حرکتی چیزی بیش از هدایت صرف عملکردهای حسی حرکتی است و این قسمت در رمزگردانی فعالیت های شناختی و فیزیکی به قشر مغز کمک می کند . بنابراین افرادی که در تکالیف شناختی مشکل دارند می تواننداز اثرات نوروفیدبک در قشر حسی حرکتی سمت چپ بهره مند شوند (مدنی، حیدری نسب، یعقوبی، رستمی،2014). نوروفیدبک می تواند از طریق تغییری که در نیم رخ امواج مغزی به وجود می آورد به عملکرد مناسب مغز کمک کند . این جبران نابهنجاری به فرد کمک می کند هوشیار تر شود و بتواند توجه خود را افزایش دهد و در نتیجه عملکرد شناختی بهتری نشان دهد . در مقایسه با درمان هایی مانند دارو درمانی، مداخله نوروفیدبک یک یادگیری بدون عوارض جانبی است و روشی غیر تهاجمی است که در آن هیچ درون دادی به مغز وارد نمی شود. همچنین در مقایسه با سایر در مان ها ،نتایج مثبت حاصل از این درمان ،در طول زمان باقی می ماند و بازگشت و عودتی در کار نیست (کوین،2007).


نوروفیدبک، نوعی آموزش ذهنی
آموزش نوروفیدبک بر دیدگاه مفهوم انعطاف پذیری و اختصاصی شدن امواج مغزی استوار است. (قلی زاده ، باباپور، رستمی، بیرامی، پور شریفی ،2011) نوروفیدبک، رشد و تغییر در سطح سلولی مغز را ارتقاء می بخشد و قابلیت باز آموزی فعالیت امواج مغزی برای افزایش عملکرد مطلوب در دانش آموزان مختلف را به همراه دارد. این روش منجر به افزایش توجه ، تمرکز و بهبود اجرای شناختی می شود ( نجاریان ،باباپور، گروسی، شعیری و رستمی ، 2013)

درمان های نوروفیدبک براساس نظریه ذهن-بدن تحول یافته است و بر توانایی ذهن برای بازسازی ،تغییر و التیام خود به روش طبیعی تاکید دارد. این روش از طریق تاثیر گذاری بر امواج مغزی و نیزافزایش انعطاف پذیری ذهنی، امکان درمان اختلال ADHDرا فراهم می سازد (قمری،نریمانی،ربیعی،2009). نوروفیدبک، برای مغز انسان مانند یک آینه عمل می کند. ما هر روز با نگاه کردن به آینه متوجه نقائص و اشکالات موجود در ظاهر خودمان می شویم. نوروفیدبک دقیقا برای امواغ مغزی و عملکردهای فیزیولوژیک مغز ما به عنوان یک آینه پیشرفته عمل می کند. نوروفیدبک با استفاده از ابزارهای الکترونیک پیشرفته و کامپیوتر به ما کمک می کند تا از آن چه در مغز ما در حال رخ دادن است آگاه شویم. در واقع در نوروفیدبک بیماران یاد می گیرند چگونه تغییرات متابولیک مغزخود را تقویت کنند تا منجر به کاهش و یا محدودیت در مصرف دارو شود. بیوفیدبک فرآیندی است که باعث ضبط و ارسال اطلاعات بیو لوژی مراجع می شود. نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک است که می تواند به تسهیل تغییرات موضعی در امواج مغز و نیزتغییرات میزان جریان خون موضعی مغز (rcBF)منجر شود (آذرنگی ،رحمانیان،1393).

افراد با اختلال نقص توجه /بیش فعالی در رشد سیناپس ها و ارتباط های عصبی کمبودهایی را نشان می دهند . بنابراین تحریک مناسب مغز می تواند به آن ها کمک کند تا بتوانند سیناپس های خود را گسترش دهند، فعالیت های طبیعی را برقرار کنند و بتوانند عملکردهای شناختی خود را بهبود بخشند (نوری زاده ، میکاییلی، رستمی ، صادقی،2015).


رابطه نوروفیدبک و بیوفیدبک
نوروفیدبک در اصل نوعی بیوفیدبک است که با استفاده از ثبت امواج الکتریکی مغزو دادن بازخورد به فرد تلاش می کند که نوعی خود تنظیمی را به بیمار آموزش دهد. نورو فیدبک از جمله روش های روان شناختی آموزش و درمانگری است، به طوری که در یک فرایند شرطی سازی، فرد می تواند یاد بگیرد تا فعالیت های الکتریکی مغزش را تغییر دهد، بازخورد به طور معمول از راه صدا یا تصویر به فرد ارایه میشود و از این طریق فرد متوجه میشود که آیا تغییر مناسبی را در فعالیت امواج مغزی خود ایجاد کرده است یا خیر. در نوروفیدبک سنسورهایی که الکترود نامیده می شوند بر روی پوست سربیمار قرار می گیرد. این سنسورهافعالیت الکتریکی مغز فرد را ثبت ودر غالب امواج مغزی او نشان می دهند. در این حالت پخش فیلم یا هدایت بازی کامپیوتری بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزی شخص انجام می شود. به این شکل فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز،و یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می آید ،پی به شرایط مطلوب یا ناممطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می کند تابا هدایت بازی یا فیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند( ) در نوروفیدبک مراجع هیچ نوع تحریک الکتریکی و یا پیغام آگاهانه ای دریافت نمی کند. در این روش هیچ نوع سیگنال ورودی وجود ندارد و درنتیجه استرس زا نیست .چون مراجعی که فیدبک دریافت می کند، فقط سیگنال های خروجی دارد که آن هم در سطح فعالیت نورونی ناخودآگاه انجام می شود. بنابراین ،نوروفیدبک کسب مهارت در خود تنظیمی است که باعث تقویت خود آگاهی میشود.
 

 
وقتی مراجع توسط سیگنال های صوتی و تصویری در هر لحظه تحریک می زشود مغزموثرتر عمل می کند. مهم ترین موضوع این است که مراجع به خوبی یاد می گیرد در آینده چگونه و بدون استفتده از دستگاه نوروفیدبک به سطح پیشرفته ای ازحالت ذهنی دست یابد. در این صورت است که یادگیری واقعی جای خود را به عوارض جانبی خطرناک داروهامی دهد . نوروفیدبک شبیه یک برنامه تمرینی جامع است ،چون را ه های ارتباطی بین نورون ها را تقویت می کند و باعث افزایش پذیرش ذهن و انعطاف پذیری میشود و بیشتر مشابه یادگیری است و تشابهی با سایکوتراپی ندارد (اذرنگی،رحمانیان،1393) از این روش درمانی برای درمان سر درد ،صرع ،افسردگی،اختلال خواب، مشکلات ویژه یادگیری،اختلال کم توجهی – بیش فعالی و همچنین بهبود فعالیت ورزشکاران، هنرمندان و دانشجویان استفاده می شود. یکی از اختلال هایی که امروزه نتایج بسیار نوید بخشی را در درمان با نوروفیدبک نشان می دهد، اختلال کم توجهی-بیش فعالی است (دوریک،اسمس ،کاندرسن،الگن،2012،بوتنیک،2005).

این اختلال در شرایطی ایجاد می شود که انتقال دهنده های عصبی به اندازه کافی تولید یا استفاده نمی شوند که خود این امر سبب ارتباطات نا موثر بین نورون ها می شود . فرایند اثر گذاری نوروفیدبک براساس شرطی سازی کنشگر است.در واقع ،در این روش درمانی ،زمانی که نورون ها با یگدیگر ارتباط برقرار کنند یا به بیان دیگر سریع شلیک کنند، به مراجع پاداش داده می شود. نورو فیدبک با آسان سازی ارتباطات نورونی ،رویکردهای دارویی را که در آن محرک زاها باعث سهولت در تبادل انتقال دهنده های عصبی می شوند ،شبیه سازی می کند (بونیک،2005).


تاریخچه تعاملی نوروفیدبک با اختلال نارسایی توجه /بیش فعالی
تاریخجه بیوفیدبک (شامل نورو فیدبک )براساس علوم فناوری ،الکترونیک ،رفتارگرایی ،فیزیو لوژی بنیان گذاری شده است(آذرنگی ،رحمانیان،1393) . آغاز نوروفیدبک را میتوان تا دهه 1930 ،ردیابی کرد. در آن زمان نخستین مشاهدات مبنی بر آن بود که می شود پاسخ انسدادی آلفای موج نگار مغزی را کالسیک شرطی کرد (آرنز،ریدر،2009).

نخستین پژوهش های انجام شده را می توان در میان کارهای استرمن و همکارانش در دهه 1960، جست وجو کرد. این پژوهش ها که روی گربه ها انجام می گرفت بر این فرضیه استوار بود که می توان حالت تنی پستانداران را به وسیله فعال- منفعل سازی شبکه های عصبی موج نگار مغزی تغییر داد. با توجه به شرطی سازی کنشگر اسکینر، هدف اصلی روش استرمن، رفتار کنشگر مغزی بود (فعالیت موج نگار مغزی). این هدف، برخلاف رفتارهای حرکتی و آشکاری بود که قبلابه واسطه پاولف یا اسکینر مورد نظر قرار گرفته بود. استرمن بر این باور بود که این مهم از طریق آموزش گربه ها به ویژه در فرکانس های موج نگار مغزی ویژه؛ دستیافتنی، قابل ضبط و اندازه پذیر ممکن می شود.

وی پس از کارگذاری الکترودها، هر زمان که ضرب آهنگ روانی – حرکتی گربه ها برابر با 12-19هرتزمی شد به آن ها پاداش می داد. در آزمایش بعدی، استرمن با تزریق مونومتیل هیدرازین (نوعی سوخت موشکی) به گربه ها نشان داد که آن دسته از گربه هایی که در معرض آموزشهای روانی حرکتی قرار گرفته بودند، 2 برابر تحمل بیشتری از سایر گربه ها به مسمومیت داشتند(لیگارد،ماهون،اتمر،2011). به تدریج این پژوهش ها روی انسان ها نیز مورد بررسی قرار گرفت. حدود 35 سال است که پژوهش ها روی نوروفیدبک برای اصلاح الگوهای امواج مغزی در حال انجام وتکمیل است.در آغاز روان شناسان از نوروفیدبک برای تسکین اضطراب و درمان برخی از صرع ها های مهار نشدنی استفاده می کردند (هاموند،2007).

اندکی پس از آن، این روش درمانی به حیطه کودکان وارد شد . از سال 1976 که نخستین گزارش های نوروتراپی در زمینه اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی منتشر شده است ،پژوهش های بسیاری در زمینه اثر بخشی نوروفیدبک برای درمان نشانه های دیگر این اختلال مانند بی توجهی ،رفتارهای تکانشی و بیش فعالی انجام شده است (آرنز ،ریدر،استریل،2009).

در سال 1967،لوبار کاربرد آموزش های روانی حرکتی نوروفیدبک را در کودکی با نشانگان بیش فعالی به حیطه اجرا گذاشت. یافته های وی حاکی از آن بود که این روش در بهبود حواس پرتی و بیش فعالی موثراست در این پژوهش ،لوبار با استفاده از طرح تک آزمودنی با خط پایه منفرد به این نتیجه گیری رسید که در مرحله برگشت پذیری طرح ،نشانه های بیش فعالی نیز بدتر می شود. این یافته ها به طور مداوم در سال های بعدی نیزکه در قالب پژوهش های سرباز گسترده تری انجام پذیرفت ،تکرار شد.

این پژوهش ها نخستین اثرات بالینی نوروفیدبک را بر آنچه امروزه اختلال کم توجهی – بیش فعالی نامیده می شود ،نشان دادند (آرنز ،هنریج،استریل،2013).

 
*کاوه خانبلوکی، کارشناس نوروفیدبک
*دکتر علیرضا ملازاده ، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، نویسنده و روان درمانگر
alimollazade@yahoo.com


 

References:
-American Psychiatric Association Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th ed.,Text Revision (DSM-IV-TR).Washington, DC:American Psychiatric Association;2015

-Gray,S.A.Evaluation of a Working Memory Training Program in Adolescents with Severe Attention Deficit Hyperactivity Disorder and Learning Disabilities . Department of Human Development and Applied Psychology Ontario Institute for Studies in Education University of Toronto.2011

-Martinussen R.Tannock R.Working memory impairments in children with attention – deficit hyperactivity disorder with and without comorbid language learning disorders. Journal of Clinical and Experimental Neuropsycholgy 2006; 28(7):1073-94.


-Faraone SV, Biederman J & Mick E. The age-dependent decline ofattention deficit hyperactivity disorder: a meta-analysis of follow-up studies. J Psychol Med. 2006; 36: 159-65.


-Smith B H, Barkley R A & Shapiro C J.Attention-deficit-hyperactivity disorder. In E. J. Mach & R. A.Barkley (Eds)a J Treat child disord. New York: Guilford. 2006; pp. 65–136.


-Arns M, Conners K, and Kraemer H. A Decade of EEG Theta/Beta Ratio Research in ADHD: A Meta Analysis. J Atten Disord. 2012; 1-10.


Liechti MD, Maurizio S, Heinrich H, Jäncke L, Meier L, Steinhausen HC, ... & Brandeis D. First clinical trial of tomographic neurofeedback in attention-deficit/hyperactivity disorder: Evaluation of voluntary cortical control. J Clinic Neurophysiol. 2012; 123(10): 1989-2005.


-Lansbergen M, van Dongen-Boomsma M, Buitelaar J K & Slaats-Willemse D. ADHD and EEG-neurofeedback: a double-blind randomized placebo-controlled feasibility study. J Neural Transmission. 2011; 118(2): 275-84.


-Ghamari givi H, Narimani M, Rabiee J. Comparison of executive functions among children with attention deficit hyperactivity disorder, learning disability and normal children. Research articles. J ment health. 2009; 322-33.


https://www.aap.org/en- us/Documents/resilience_ anxiety_ interventions.pdf
نام شما

آدرس ايميل شما
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود
  • نظرات پس از تأیید مدير حداكثر ظرف 24 ساعت آينده منتشر می‌شود

دربارۀ تاثیرات عجیب «ترس از پشیمانی»
چگونه با ذهن آگاهی حواس کودکان مان را جمع کنیم؟
تقاضا برای سلب اختیار تشخیص اختلال اسکیزوفرنی توسط روانشناسان بالینی!
چرا نباید برای جلب محبت یا عشق التماس کنیم؟
ویژگی‌های یک اردو مطالعاتی خوب چیست؟
چطور از فکر کردن بیش از حد به یک موضوع جلوگیری کنیم؟
نوجوانان آمریکایی بدون تلفن همراه احساس بهتری دارند
من با دروغ گفتن و آه وناله پول درمیارم
افراد کمال‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند؟
كودكان را قرباني حرف مردم نكنيد
خودبیمارانگاری از خود بیماری مرگبارتر است!
راه‌ درمان تب بالای تمایل به عمل‌های زیبایی چیست؟
با ترس هات روبرو شو! آدم ها رو ببخش! یک راه حل جدید بساز! هدف هات رو مشخص کن! آدم هایی که ازت متنفر هستند رو فراموش کن! ذهنت رو آزاد کن!