مراحل سازگاری در سوگ فرزند

تکتم اکبری با اشاره به اینکه شیوع بیماری کرونا مرگ و میرها را افزایش داده است، اظهار داشت: در ابتدای شروع کرونا تصور می‌شد که این ویروس بیش از همه برای سالمندان ۶۰ سال به بالا و افرادی با سابقه بیماری‌های زمینه‌ای خطرناک است اما با گذشت زمان مشخص شد که این ویروس می‌تواند برای افراد جوان و سالم و حتی نوجوانان و کودکان نیز خطرناک باشد.

متأسفانه مشاهده مرگ و میر در میان نوجوانان و کودکان به علت ابتلاء به کرونا بسیار دردناک و تأثر برانگیز است که می‌توان به فوت دختر هشت ساله زوج مدافع سلامت در اصفهان اشاره کرد.

از دست دادن عزیزان تحت هر شرایطی دردناک‌ترین رخدادی است که هر انسان تجربه می‌کند، طبق تحقیقات در فرهنگ ما بزرگترین عامل استرس‌زا «از دست دادن فرزند» است.


سخت‌ترین فقدان از دست دادن فرزند است
اکبری با بیان اینکه ارتباط بین فرزندان و والدین به دلیل دلبستگی های بین آنها و نیز به این علت که فرزندان منبع عشق و امید و احساسات فناناپذیر والدین می‌باشند، رابطه‌ای خاص و بی همتاست، گفت: سخت‌ترین فقدانی که افراد می‌توانند تجربه کنند، از دست دادن فرزند است.

فردی که عزیزی را از دست می‌دهد به لحاظ روانی مراحلی را طی می‌کند که بر اساس نوع شخصیت، سن و جنسیت و نوع فقدان تجربه این مراحل به شیوه‌های مختلفی صورت می‌گیرد؛ سوگواری موضوعی بسیار جدی است که می‌تواند افراد را برای مدت طولانی تحت تأثیر قرار دهد.

کارشناس ارشد روان شناسی با تکیه بر آرای «الیزابت کوبلر رأس» که مراحل پنج گانه ای برای سوگوار مشخص کرده است، اظهار داشت: فردی که با سوگواری عزیزی دست و پنجه نرم می‌کند در ابتدا مرحله انکار را تجربه خواهد کرد؛ در این مرحله به طور طبیعی نخستین واکنش هر فرد نسبت به از دست دادن فرد مورد علاقه انکار است و مدتی طول می‌کشد تا فقدان را بپذیرد.

البته در مورد افرادی که قبل از فوت با بیماری دست و پنجه نرم می‌کردند مرحله «انکار» برای بازماندگان کمتر اتفاق می‌افتد.


خشم و عصبانیت، شکایت از خود و دیگران و نظام هستی
اکبری به مرحله دوم یعنی خشم و عصبانیت گریزی زد و گفت: در این مرحله بروز هیجانات شدید و حتی پرخاشگری و خشم همراه با شکایت از خود و دیگران و حتی نظام هستی وجود دارد.

وی مرحله «چانه زنی» را در گام سوم معرفی کرد و افزود: در این مرحله فرد در واکنش به احساس درماندگی و آسیب پذیری اغلب به سراغ اگرها و ای کاش‌ها می‌رود. معمولاً در این مرحله بازماندگان به خاطر کارهایی که می‌توانستند انجام دهند و موفق نشدند او را زنده نگه دارند دچار حسرت و عذاب وجدان و احساس گناه می‌شوند.
کارشناس ارشد روان شناسی مرحله چهارم را «افسردگی» فرد سوگوار معرفی کرد و گفت: در این مرحله افراد سوگوار غم و اندوه شدیدی را تجربه کرده و حتی ممکن است افکار مربوط به خودکشی نیز به سراغشان بیاید. در این مرحله دریافت حمایت برای بازماندگان بسیار مفید است.

وی در نهایت «پذیرش» را آخرین مرحله سوگ دانست و گفت: در این مرحله که آخرین مرحله سوگ است افراد با از دست دادن و فقدان کنار آمده و بازگشت به زندگی عادی اتفاق می‌افتد.

اکبری با تاکید بر اینکه توالی مراحل سوگ برای همه یکسان نیست و همه از این مراحل عبور نمی‌کنند، گفت: شناخت این مراحل و نحوه گذر از آن‌ها برای داغ دیدگان بسیار کمک کننده است.


سازگاری سوگوار در گرو حمایت روانی است
فردی که دچار سوگ می‌شود بین ۴ تا ۶ ماه این مرحله ادامه پیدا می‌کند. اگر افراد سوگوار مورد حمایت روانی قرار بگیرند سازگاری و رسیدن به مرحله پذیرش زودتر اتفاق می‌افتد و هر چه افراد به حال خود رها شوند سازگاری دیرتر انجام می‌شود.

سوگ درحالت طبیعی یک واکنش منطقی به حساب می‌آید، چنانچه مراحل سوگورای طولانی شود و از زمان منطقی خود فراتر رود و شدت غم و اندوه و ماتم به اندازه‌ای باشد که فرد را تحت فشار قرار داده به طوریکه به رفتارهای غیر تطابقی پناه برد در این شرایط سوگ مرضی (نابهنجار) رخ می‌دهد. به ویژه در مواردی مانند فقدان ناگهانی و یا مرگ فرزند احتمال بالاتری برای تبدیل سوگ به سوگ مرضی وجود دارد.


سازگاری و مرحله پذیرش برای والدینی که داغدار فرزند خود هستند
نکاتی در رسیدن به سازگاری و مرحله پذیرش برای والدینی که داغدار فرزند خود هستند: چگونگی و نحوه سوگواری، نحوه بروز احساسات و اهمیت نقش اطرافیان والدین سوگوارو سوگواری در جمع و در کنار اعضای خانواده بسیار مهم است. حتی در شرایط فعلی که به دلیل شیوع کرونا نمی‌توان مجالس سوگواری برگزار کرد نیز سوگواری در میان حتی تعداد کم افراد خانواده و دوستان صمیمی، صحبت کردن تلفنی یا اینترنتی با دوستان و آشنایان و بروز احساسات در جریان گفتگو با دیگران برای والدین ضروری است.

اکبری با تاکید بر اینکه نیاز است والدین بتوانند تمامی افکار و احساسات و نگرانی‌های خود را بروز دهند و اجازه داده افکارشان هر آنچه هست از ذهنشان عبور کند، تصریح کرد: پذیرش اینکه احساس اندوه و خشم و تجربه احساس گناه در این دوران طبیعی است، کمک کننده است؛ نیازی نیست به دلیل عصبانیت و احساس خشم به خود سخت بگیرند.

ممکن است واکنش و ابراز احساسات یک همسر با دیگری متفاوت باشد اما به این معنا نیست که درد و رنج کمتری را تحمل می‌کند. نباید انتظار واکنش یکسان داشت. اگر هریک از آنها به واکنش و ارتباط خاصی نیازمند است، بهتر است آن را با همسر خود در میان بگذارد.


ریشه قطع زندگی زناشویی با مرگ فرزند به نارضایتی قبلی برمی گردد
گاهی دیده شده که مرگ فرزند به قطع زندگی زناشویی منجر شود، این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که رابطه از قبل هم رضایت بخش نبوده است.

توجه به این نکته که اگرچه فرزند از دنیا رفته اما عشق به او هیچگاه از بین نمی‌رود و همچنان زنده و پایدار است نکته‌ای بسیار مهم است. اگر والدین پس از طی مراحل سوگ به زندگی عادی برگردند به این معنی نیست که فرزند خود را فراموش کرده اند.

اکبری با اشاره به اینکه چنانچه والدین بتوانند سیستم خانواده را تجدید سامان کنند، می‌توانند معنای تازه ای به زندگی خود دهند، اظهار داشت: نتیجه آن می‌تواند رشد شخصی بیشتر و تعهد خانوادگی محکم‌تر باشد. رسیدن به این بینش که آنها می‌توانند با زنده بودن خود و فعالیت خود کمک کننده باشند به دیگرانی که به آنها نیازمندند و مشتاق زندگی هستند، بینشی سازنده است.

وی اضافه کرد: نقش اطرافیان و آگاهی آن‌ها در نحوه حمایت از افراد سوگوار بسیار مهم و تأثیر گذار است.


والدین داغدار را به آرامش دعوت نکنید
این کارشناس ارشد روان شناسی با اشاره به اینکه اطرافیان نباید والدین داغدار را به آرامش دعوت کنند، گفت: گذراندن مراحل سوگ به شکل طبیعی برای گذر از بحران لازم است. احساسات و هیجانات باید تخلیه شوند و اطرافیان می‌توانند با همدلی و به عنوان یک شنونده خوب در کنار افراد داغدار باشند.

کسانیکه عزیزی را از دست داده اند، از شرایط عادی و مطلوب برخوردار نیستند و بنابراین احتمال خشم و ابراز عصبانیت نسبت به اطرافیان وجود دارد. وقوف نسبت به این احساسات افراد داغدار ضروری است و نباید به این بهانه آنها را طرد کرد و نیز نباید برگشت سریع به وضعیت سابق را داشت.

اکبری با اشاره به اینکه باید به افراد داغدار این اجازه داده شود که جنازه عزیز از دست رفته را ببینند و فرصت سوگواری و گریه و زاری کافی برای آنها فراهم شود، تصریح کرد: باید این اجازه هم فراهم شود که در صورت تمایل لوازم شخصی و یادگاری‌های عزیزانشان را به همراه داشته باشند.

اگر افراد داغدیده سکوت و انزوا اختیار کنند اطرافیان می‌توانند به آنها نزدیک شده و ابراز حمایت کنند. اجبار برای صحبت نباید وجود داشته باشد اما اطرافیان می‌توانند با سوالات بجا و مناسب و با استفاده از روش‌های مناسب گوش دادن فعال و توجه و تکرار جملات زمینه را برای تخلیه هیجانی سوگواران فراهم کنند.


مراقب کلامتان در برخورد با والدین داغدار باشید
کارشناس ارشد روان شناسی با تاکید بر اهمیت انتخاب جملات همدلانه اصولی گفت: برخی عبارات را برای ابراز همدردی نباید استفاده کرد. شنیدن عباراتی از جمله تو باید صبور باشی، او الان در جایگاه خوبی است یا همه چیز مثل سابق می‌شود برای افراد سوگوار واقعاً ناراحت کننده است.

چنانچه افراد والدین سوگوار در طی کردن مراحل سوگ از حمایت صحیح اطرافیان برخوردار باشند و مراحل سوگ را به شیوه طبیعی طی کنند پذیرش صورت می‌گیرد؛ اما چنانچه پس از اتمام مدت طبیعی سوگ، سازگاری رخ ندهد نیازمند دریافت مشاوره و روان درمانی است.