زمینه‌های آسیب‌زدایی از بوستان‌ها
محمدیوسف مهجوری
تجمع معتادان، فروشندگان مواد، افراد کارتن‌خواب و... عمده مواردی هستند که شاید بیشتر از سایر آسیب‌ها بتوان آنها را در بوستان‌ها مشاهده کرد. در زمینه رویارویی با این آسیب‌ها روشهای مختلفی به اجرا درآمده و اکنون نیز طرح‌هایی در این زمینه در حال اجرا هستند.
عمده سیاست‌های اجرایی در این زمینه در 2نگاه خلاصه میشود. نگاه اول معطوف به برخورد قانونی با آسیب است و نگاه دوم معطوف به درمان آسیب. قانونگذاران نیز عمده منابع خود را صرف همین دو روش می‌کنند و در بیشتر موارد ما شاهد وضع قوانینی هستیم که رویکرد قانونی و جزایی دارند یا در بهترین حالت رویکرد حمایتی و درمانی.
از نگاه جامعه‌شناسی و روانشناسی، رویکرد سومی مطرح است که تمرکز را بر علل و مجموعه متغیرهایی که باعث بروز این آسیب‌ها میشود، می‌گذارد. در این رویکرد اعتقاد بر آن است که با حذف مجموعه عوامل ایجاد آسیب و پیشگیری از بروز آنها می‌توان علاج واقعه را قبل از وقوع جست‌وجو کرد. بنابراین در این نوع نگاه، خود آسیب موضوعیت محوری ندارد و پیشگیری از آن اولویت اصلی است.
تجربه نشان داده است تا زمانی که علل خرد و کلان ایجاد آسیب‌های اجتماعی رفع نشود، هزینه‌های بعدی برای کنترل آنها عملاً اتلاف منابع است، چراکه روند بروز و ظهور این آسیب‌ها متوقف نمی‌شود. با این نگاه، متغیرهای متفاوتی اعم از آموزش و ارتقای دانش، اقتصاد، اشتغال، سطح رفاه اجتماعی، سطح آگاهی، آموزش‌های مرتبط با فرهنگ، سلامت روان و... همه حلقه‌های زنجیره پیشگیری قلمداد می‌شوند و مادامی که این متغیرها به شکل کارآمد کنترل و بهینه نشوند امکان کاهش و به حداقل رساندن آسیب‌های اجتماعی میسر نمی‌شود. بنابراین در کنار رویکردهای درمانی، قانونی و مداخله گرایانه لازم است اولویت اساسی مربوط به رویکرد پیشگیری اولیه باشد.
در هرحال بوستان‌های تهران را می‌توان به لحاظ محیطی و ساختاری بهبود بخشید، به‌عنوان مثال می‌توان نور بوستان‌ها را در شب بهینه کرد، از نگهبان‌های آموزش‌دیده برای ایجاد فضای امن‌تر استفاده و شرایط محیطی برای تجمع افراد آسیب‌دیده را حذف کرد و ده‌ها روش دیگر، اما در واقع با این کار ما آسیب را از مکانی به مکان دیگر جابه‌جا می‌کنیم و این افراد به نوعی دیگر در سطح شهر پراکنده خواهند شد. بنابراین بهتر است به جای آنکه نیروهایمان را صرف پاکسازی صورت مسئله و برخوردهای مقطعی قهری کنیم، تمرکز را روی پیشگیری و بعد از آن، درمان وضعیت موجود بگذاریم.
عمده سیاست‌های اجرایی در این زمینه در 2نگاه خلاصه میشود. نگاه اول معطوف به برخورد قانونی با آسیب است و نگاه دوم معطوف به درمان آسیب. قانونگذاران نیز عمده منابع خود را صرف همین دو روش می‌کنند و در بیشتر موارد ما شاهد وضع قوانینی هستیم که رویکرد قانونی و جزایی دارند یا در بهترین حالت رویکرد حمایتی و درمانی.
از نگاه جامعه‌شناسی و روانشناسی، رویکرد سومی مطرح است که تمرکز را بر علل و مجموعه متغیرهایی که باعث بروز این آسیب‌ها میشود، می‌گذارد. در این رویکرد اعتقاد بر آن است که با حذف مجموعه عوامل ایجاد آسیب و پیشگیری از بروز آنها می‌توان علاج واقعه را قبل از وقوع جست‌وجو کرد. بنابراین در این نوع نگاه، خود آسیب موضوعیت محوری ندارد و پیشگیری از آن اولویت اصلی است.
تجربه نشان داده است تا زمانی که علل خرد و کلان ایجاد آسیب‌های اجتماعی رفع نشود، هزینه‌های بعدی برای کنترل آنها عملاً اتلاف منابع است، چراکه روند بروز و ظهور این آسیب‌ها متوقف نمی‌شود. با این نگاه، متغیرهای متفاوتی اعم از آموزش و ارتقای دانش، اقتصاد، اشتغال، سطح رفاه اجتماعی، سطح آگاهی، آموزش‌های مرتبط با فرهنگ، سلامت روان و... همه حلقه‌های زنجیره پیشگیری قلمداد می‌شوند و مادامی که این متغیرها به شکل کارآمد کنترل و بهینه نشوند امکان کاهش و به حداقل رساندن آسیب‌های اجتماعی میسر نمی‌شود. بنابراین در کنار رویکردهای درمانی، قانونی و مداخله گرایانه لازم است اولویت اساسی مربوط به رویکرد پیشگیری اولیه باشد.
در هرحال بوستان‌های تهران را می‌توان به لحاظ محیطی و ساختاری بهبود بخشید، به‌عنوان مثال می‌توان نور بوستان‌ها را در شب بهینه کرد، از نگهبان‌های آموزش‌دیده برای ایجاد فضای امن‌تر استفاده و شرایط محیطی برای تجمع افراد آسیب‌دیده را حذف کرد و ده‌ها روش دیگر، اما در واقع با این کار ما آسیب را از مکانی به مکان دیگر جابه‌جا می‌کنیم و این افراد به نوعی دیگر در سطح شهر پراکنده خواهند شد. بنابراین بهتر است به جای آنکه نیروهایمان را صرف پاکسازی صورت مسئله و برخوردهای مقطعی قهری کنیم، تمرکز را روی پیشگیری و بعد از آن، درمان وضعیت موجود بگذاریم.
محمدیوسف مهجوریکارشناس ارشد روانشناسی بالینی
مرجع : روزنامه همشهری
