حدود ۹ ماه است که کشور ما و جهان درگیر مهمانی بدشگون به نام کروناست و متاسفانه هر روز بر ابعاد همه‌گیری آن افزوده می‌شود.
یکی از پیامدهای این وضعیت، گسترش روزافزون افسردگی، وسواس و دلمردگی است که لازم است در کنار محدودیت‌ها و شیوه‌نامه‌های بهداشتی، پروتکل‌هایی اجرایی برای موضوع مهم «بهداشت روان» مردم تدوین و در رسانه‌ها منتشر شود.
با توجه به اهمیت موضوع، ایرناپلاس با دکتر علی‌اصغر اصغرنژاد روانشناس و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران، عضو هیات علمی انستیتو روانپزشکی تهران و مدیر سابق گروه بهداشت روان دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان به گفت‌وگو پرداخت.
اصغرنژاد درباره ارزیابی و برآورد خود از وضعیت بهداشت و سلامت روان جامعه در این روزها گفت: «واقعیت اینکه اوضاع روان مردم هر جامعه‌ای ارتباط مستقیمی با مفهوم درماندگی دارد؛ با افزایش شمار و گستره درماندگی و ناکامی، به میزان غم و غصه و فرسایش اعصاب مردم افزوده شده و در رفتارهای افسرده‌وار و پرخاشگرانه نمود می‌یابد».
وقتی انسانها کنترل زندگی و سرنوشت به معنای آینده دور یا نزدیک خود را از دست می‌دهند، هم اوضاع جسمانی و ظاهری زندگی‌شان به هم می‌ریزد و هم زمینه برای ایجاد یا افزایش بیماری روانی افزایش می‌یابد.
وی ادامه داد: فرض کنید پدر خانواده‌ای با پس‌انداز زیاد، برای خرید خودرویی ارزان برنامه‌ریزی کرده است، ناگهان با افزایش قیمت مواجه می‌شود، این فرد دچار ناکامی و سپس درماندگی شده و به مرور مخاطرات روانی در قالب‌های غم، اندوه، تنش، استرس، افسردگی و ...نمایان می‌شود؛ این همان وضعیتی است که این روزها در جامعه شاهدیم.
این متخصص روانشناسی بالینی یکی از پیامدهای این وضعیت را بالا رفتن آمار خشونت‌ها و درخواست‌های طلاق می‌داند: اگر چه آمار دقیق درگیری‌ها و طلاق را باید دستگاه‌های مسئول اعلام کنند، اما در چندماه اخیر عوامل زمینه‌ساز این مشکلات بیشتر شده‌اند و با ماندن در خانه، مشکلات معیشتی، قطع یا کاهش تماس و رابطه فیزیکی و عاطفی، ترس از بیمار شدن و مرگ و ... خُلق افراد پایین آمده و در شکل عدم سازگاری و پرخاش یا درخواست جدایی بروز می‌کند.
اصغرنژاد درباره راهکارهای عملی کاستن از رنج روحی روانی مردم و بهبود بهداشت روانی جامعه معتقد است: هر کاری که خلق را شاد کند منجر به تقویت سیستم ایمنی بدن شده و از حال بد و رنج روانی خواهد کاست، از رفتارهای ساده مانند خرید یا پرورش گل گرفته تا فعالیت بدنی مناسب، تهیه غذای مورد علاقه، ارتباط عاطفی مفید، طنز و شوخی و سرگرمی همه اموری جزئی، ساده و کم هزینه هستند که باعث بهبود حال بد افراد شده و از رنج و آلام روانی انها خواهد کاست.
تنفس درست، آرام و عمیق به شکل دیافراگمی باعث آرامش تن و ذهن می‌شود؛ استفاده مفید و موثر از روش‌های ساده مانند ریلکسیشن و آرام‌سازی، نشستن روی مبل یا صندلی و رها کردن عضلات چنانچه بطور مرتب انجام شود، از برانگیختگی اعصاب کاسته و شادی و آرامش را به همراه می‌آورد.
این عضو هیات علمی انستیتو روانپزشکی تهران همچنین توصیه کرد: هر چه بیشتر به خاطرات بد و منفی فکر کنیم، آه و ناله سر دهیم، طرح‌واره‌های منفی بیشتری در ذهن شکل می‌گیرد و زمینه‌ساز بدخلقی و رفتارهای مخل آرامش می‌شود؛ برعکس با مرور منظم و عمیق خاطرات خوب، تجربه‌های حسی آرام‌بخش را بیشتر درک می کنیم و این روند به تدریج سبب شادی پایدار می‌شود.
درباره آینده نیز هرچقدر از نگرانی‌هایی که هنوز نیامده‌اند کم کنیم، حالمان بهتر می‌شود و بهتر می‌توانیم رویدادهای فردا را بسازیم.
استفاده حداکثری از فرصت‌های کوچک و جزئی برای شاد شدن و شادکردن، کمک و یاری و خیرخواهی برای دیگران، یادگرفتن مهارتی جدید، دانستن موضوع یا دانشی تازه، کشف کردن ناشناخته‌های ساده و زندگی و گذراندن وقت در فضای باز و آزاد متناسب با ویژگی‌های فصل‌های مختلف، همگی باعث بهتر شدن حال افراد می‌شود.
«هر فردی می‌تواند فهرستی از فعالیت‌های لذتبخش و اهداف شیرین و هیجان‌آمیز برای خود تهیه و به مرور به شادی و نشاط خود اضافه کند».
استاد روانشناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران در ادامه به دو موضوع مهم «رابطه» و «فداکاری‌های مضر» اشاره کرد و افزود: آدم‌ها به رابطه زنده‌اند، هرچه بتوان روابط بیشتر و با کیفیت‌تری داشت و بی‌دریغ و عاشقانه دیگران را دوست داشت و از ساده‌ترین چیزها مانند خرید یک کارت تبریک برای خوب کردن حال اطرافیان استفاده کرد، حال خود افراد نیز بهتر می‌شود.
«موضوع مهم دیگر، توجه به خود و سلامتی جسم و جان است که باعث کمک و تاثیر بیشتر بر دیگران می‌شود؛ افراد هرچقدر بیشتر حواسش‌شان به سلامتی بدنی و روانی خود باشد و از فداکاری‌های نادرست کم کنند، بیشتر می‌توانند به شادی و آرامش اطرافیان کمک کنند».
اصغرنژاد درباره انتقاد برخی به روانشناسی و ایراد «تقلیل‌گرایی» گفت: هیچ روانشناسی منکر عوامل اجتماعی و سیاسی تولید غم و ناراحتی و مضیقه نیست.
درست است که مشکلات بهداشت روان مردم، فقط منحصر به مشکلات فردی یا بین فردی نیست و معضلات جامعه، جهان، نظام ظالمانه جهانی و محیط‌های ناسلام ارتباطی هم بسیار موثر هستند؛ به طور نمونه کارمندی که یک رئیس بد و نامتعادل دارد نمی‌تواند نقش محیط را که خارج از کنترل اوست، انکار کند؛ اتفاقا یکی از رسالت‌های روانشناسی، اصلاح و بررسی عوامل اجتماعی آسیب‌زا مانند رسانه، فیلم، اخبار منفی، وقایع وحشتبار، جنگ و کشتار و ... است و همواره به نقش پررنگ اخبار خوب، وقایع انسان‌دوستانه و مثبت تاکید دارد.
مجموعه‌ای از عوامل مانند رسانه، حاکمیت، مدیران، برنامه‌ریزان کلان در سلامت جسم و جان مردم موثرند، اما مساله مهم اینکه افراد بعضی ناگواری‌ها را نه می‌توانند اصلاح کنند و نه چاره‌ای برای رفع آنها دارند، در این شرایط است که روانشناسی ظاهر می‌شود و قدرت تاب‌آوری، افزایش ظرفیت و شیوه‌های مناسب انعطاف‌پذیری را آموزش می‌دهد.
این روانشناس خاطرنشان کرد: در چنین مواردی فرد باید بیاموزد که ضمن افزایش ظرفیت روانی خود، عنصر خلاقیت را به کار گیرد و بر توانمندی‌هایش بیفزاید.
«هر فردی با علم به اینکه چیزهایی خارج از اراده ماست، می‌تواند با منابع موجود و بررسی درست مقتضیات، مهارت حل مساله را بیاموزد و با خلاقیت و تدبیر بهتر به کاهش مشکلات و افزایش شاخص لذت و خلق شاد خود کمک کند. به همین دلیل است که آموزش مفاهیم و مهارت‌های زندگی تا این حد دردنیا پیگیری می‌شود.
دریافت صفحه با کد QR