لایوی که وزیر جوان به آن واکنش نشان داد
لایو غیر اخلاقی نوجوان ۱۴ساله از زیر پوست شهر
به گزارش همشهری آنلاین، چند روز پیش یک نوجوان ۱۴ساله با یک شاخ مجازی در اینستاگرام به صورت لایو(زنده) با هم گفتگویی داشتند؛ حرفهای بیپرده این نوجوان درباره مسائل جنسی، با یک خانم بلاگر معروف که تبلیغ سایتهای شرط بندی میکند و لایوهای نیمه برهنه از خودش میگذارد و سالها از او بزرگتر است، بسیار جای بحث دارد.
این لایو آنقدر سر و صدا کرد که کاربران شبکههای اجتماعی میگویند این گونه از لایو نشاندهنده عمق فاجعه در میان نوجوانان است. نوجوانانی که بدون هیچگونه نظارتی ساعتها پشت صفحه های لپتاپ، تبلت و گوشی موبایل مینشینند و والدین آنها از این موضوع خبر ندارند. خبر هم داشته باشند، برای بسیاری از نوجوانان مهم نیست. چون آنها میدانند که لایو آنها به هر حال به گوش خانوادههایشان میرسد.
این لایو شاید یک جرقهای باشد تا متوجه شویم میان نوجوانان امروز چه میگذرد، نوجوانانی این روزها با مجازی شدن کلاسهای درسی بیشتر پای فضای مجازی نشسته اند و زمان زیادی را در اینترنت سپری میکنند. اکثرا هم به صورت پنهانی و به دور از چشم خانوادهها در سایتها و پیجهایی سرک میکشند که نه تنها مناسب سن و سال آنها نیست بلکه مناسب هیچ رنج سنی ای نیست.
خانوادهها هم از همه جا بی خبر در پی کارهای روزمره خودشان هستند با بهانههای مختلف فرزندانشان که در سن بسیار حساسی قرار دارند رها کردند، اما نمیدانند غفلت از بحران نوجوانی چه آسیبهای طولانی مدتی را میتوانند برای دلبندانشان به دنبال داشته باشد. اما این نوجوانان آنقدر افسار گسیخته شده اند که ابایی هم ندارند که پدر و مادرشان از کارهایی که انجام میدهند با خبر شوند مثل همین نوجوان ۱۴ ساله لایو جنجالی که وقتی خانم بلاگر از او میپرسد اگر مادر و پدرت این لایو را ببیند چیزی به تو نمیگویند؟ و میبینیم چه قدر راحت با استفاده از قابلیت های اینستاگرام به نوعی پدر و مادر خود را دور میزند.
این لایو آنقدر سر و صدا کرد که کاربران شبکههای اجتماعی میگویند این گونه از لایو نشاندهنده عمق فاجعه در میان نوجوانان است. نوجوانانی که بدون هیچگونه نظارتی ساعتها پشت صفحه های لپتاپ، تبلت و گوشی موبایل مینشینند و والدین آنها از این موضوع خبر ندارند. خبر هم داشته باشند، برای بسیاری از نوجوانان مهم نیست. چون آنها میدانند که لایو آنها به هر حال به گوش خانوادههایشان میرسد.
این لایو شاید یک جرقهای باشد تا متوجه شویم میان نوجوانان امروز چه میگذرد، نوجوانانی این روزها با مجازی شدن کلاسهای درسی بیشتر پای فضای مجازی نشسته اند و زمان زیادی را در اینترنت سپری میکنند. اکثرا هم به صورت پنهانی و به دور از چشم خانوادهها در سایتها و پیجهایی سرک میکشند که نه تنها مناسب سن و سال آنها نیست بلکه مناسب هیچ رنج سنی ای نیست.
خانوادهها هم از همه جا بی خبر در پی کارهای روزمره خودشان هستند با بهانههای مختلف فرزندانشان که در سن بسیار حساسی قرار دارند رها کردند، اما نمیدانند غفلت از بحران نوجوانی چه آسیبهای طولانی مدتی را میتوانند برای دلبندانشان به دنبال داشته باشد. اما این نوجوانان آنقدر افسار گسیخته شده اند که ابایی هم ندارند که پدر و مادرشان از کارهایی که انجام میدهند با خبر شوند مثل همین نوجوان ۱۴ ساله لایو جنجالی که وقتی خانم بلاگر از او میپرسد اگر مادر و پدرت این لایو را ببیند چیزی به تو نمیگویند؟ و میبینیم چه قدر راحت با استفاده از قابلیت های اینستاگرام به نوعی پدر و مادر خود را دور میزند.
صحبتهای این نوجوان با بلاگر معروف تا جایی نشر داده شد که وزیر ارتباطات هم درباره آن واکنش نشان داد و گفت: «فیلم منتشر شده، تلخ و آزاردهنده بود و به نظر میرسد نهادهایی که وظیفه امداد رسانی به کودکان و نوجوانان را دارند باید وارد عمل شوند. اگر یکی از نوجوانان ما این چنین وضعیتی دارد باید به مشکل رسیدگی کرد، این رفتار نتیجه مشکلات دیگر در جامعه است.»
این توجه البته نه به خاطر نوع پوشش زن جوان یا رفتارهای او بلکه به خاطر نوع صحبتها و محتوایی است که میان این زن و نوجوان ۱۴ ساله رد و بدل شده است. نوجوانی که برابر قوانین داخلی و بینالمللی همچنان کودک محسوب شده و نیازمند حمایتها و مداخلات ویژه است. موضوعی که گرچه به نظر میرسد نوجوان ۱۴ ساله از آن بی خبر بوده باشد، اما بعید است که زن جوان که با هدف افزایش دنبال کننده و جلب توجه در فضای مجازی دست به این اقدام زده از آن بی خبر بوده باشد. به ویژه آنکه در بخش هایی از گفتوگو به سن و سال این کودک نیز اشاره شده است.
ضعف آموزش در زمینه های مختلف از جمله فضای مجازی و تربیت جنسی، عدم آگاهی خانواده ها از شیوه های فرزند پروری، نبود ارتباط نزدیک و درست بین والدین و فرزندان، تغییر سبک تربیت ایرانی، اسلامی با فرهنگ غرب و ضعف فرهنگ استفاده درست از فضای مجازی از جمله مشکلاتی است که به عقیده کارشناسان فرهنگی و مذهبی موجب پیدایش چنین مشکلاتی در جامعه امروزی شده است.
یکی از راهکارهای موجود برای مقابله با این مشکلات آگاهی خانواده هاست، این آگاهی باید هم از فناوری های نوین و فضای مجازی باشد و هم از پیامدهای مثبت و منفی آن ها، بطوریکه خانواده ها متناسب با فناوری های نوین رشد کرده و آگاهی لازم داشته باشند. لازمه تحقق این مهم مقوله آموزش است که هم در سطوح فردی و هم گروهی در حوزه های مختلف باید گسترش یابد و به یک فرهنگ در جامعه تبدیل شود.
طرف دیگر این آسیب ها، عدم آگاهی خانواده ها از مساله بلوغ فرزندان است، والدین باید از حساسیت های دوران بلوغ اطلاعات کافی داشته و در این دوره سنی به عنوان حساس ترین دوره زندگی هر فرد بتوانند به فرزندانشان کمک کرده و با برخوردهای صحیح یاریگر آنها در این دوره حیاتی باشند.
از طرف دیگر با توجه به شیوع کرونا و تغییر شیوه آموزش دانش آموزان در مدارس و ورود الزامی آنها به فضای مجازی این مساله نیز تهدید دیگری بوده که خطرات احتمالی آسیب های فضای مجازی را دو چندان کرده است. مجموع این عوامل موجب نگرانی های گسترده در جامعه شده بطوریکه تصور والدین از آینده فرزندان خود توام با نگرانی است. اگرچه این مهم زمانی تحقق می یابد که خانواده ها آموزش را جز جدایی ناپذیری از زندگی دانسته و آنرا برای دستیابی به زندگی بهتر در سبد نیازهای ضروری زندگیشان قرار دهند.
اما راه چاره برای کاهش چنین آسیبهای اخلاقی در جامعه چیست؟
فیلتر و محدودیت میتواند تاثیر گذار باشد؟ اگر اینستاگرام فیلتر شود میتوان مقابل چنین آسیبها ایستاد یا باز هم باید منتظر ماجراهای عجیبتر و تاسف برانگیزتر باشیم؟
اما آنچه که نگرانی فعالان اجتماعی را پیرامون این گفتوگوی زنده اینستاگرامی افزایش داده است، خشونت نهفته در اظهارت مطرح شده و نیز پیامدهایی است که ممکن است در این نوجوان و دیگر افراد خود را بروز دهد. پیامدهایی نظیر تجاوز به عنف، خشونت فیزیکی، نزاع، خشونت علیه زنان، دگرآزاری و حتی خودکشی.
رضا فریدی روانشناس بالینی و فعال آسیبهای اجتماعی در این باره به خبرنگار باشگاه خبرنگاران، گفت: موضوع ما نوجوان ۱۴ سالهای است که شاید پدر و مادرش گمان میکنند ساعتهای متمادی که سر در گوشی و تبلت دارد، مشغول حل کردن تمرین ریاضی یا پاسخ به سوالات علوم و جغرافیاست. اما ماجرا فاجعهآمیزتر از این حرفهاست.
وی با تاکید بر اینکه لازم است بدانیم که نوجوانی یکی از سریعترین مراحل رشد انسان است، افزود: بسیاری از تغییرات جسمی، جنسی، شناختی، اجتماعی و عاطفی که در این دوران اتفاق میافتد، میتواند برای نوجوانان و خانوادههای آنها مشکلاتی ایجاد کند. تقریباً همه جوامع این نظر را دارند که بین فرزند داشتن و نوجوان داشتن، تفاوت وجود دارد. نوجوانان در این مرحله از زندگی با مشکلات و دغدغههای زیادی روبهرو هستند؛ مسلماً آگاهی از آنچه در این مرحله از زندگی رخ میدهد، میتواند باعث رشد جسمی و روانی سالم نوجوان و برخورد مناسب خانوادهها شود.
فرید میگوید براساس نظریه روانی-اجتماعی «اریکسون»، زندگی انسان دارای هشت مرحله است که مرحله پنجم یعنی مرحله نوجوانی را «بحران مربوط به هویت در برابر سردرگمی نقش» نامگذاری کرده است. از نظر اریکسون هنگامی که فرد در چهار مرحله زندگی از رشد سالمی برخوردار باشد، در خاتمه کودکی به احساس استمرار و ثبات نسبی شخصیت دست مییابد، ولی با آغاز مرحله پنجم یا نوجوانی، بحرانهای چهار مرحله قبل احیا و در نتیجه هویت فرد متزلزل میشود.
او معتقد است نوجوان بتواند هویتی سالم و انسجامیافته داشته باشد، باید عناصر مربوط به هویتهای چهار مرحله قبل را با یکدیگر ترکیب کند. خطری که نوجوان را تهدید میکند، بحران هویت یا سردرگمی و آشفتگی نقش است، در واقع خطر شکلگیری هویت منفی، زندگی نوجوان را تهدید میکند. اکثریت نوجوانان خود را با سوأل اساسی و مهم «من کیستم؟» مواجه میبینند. حال آنکه عمدهترین تکلیف نوجوان حل این بحران، برای رسیدن به هویتی کم و بیش باثبات و سازگاری روانی اجتماعی است.
این روانشناس بالینی آسیبهای اجتماعی را باعث وابستگی به اینترنت در نوجوانان دانست و گفت: از جمله این آسیبها گسست بین نسلی است که متاسفانه در بین خانوادهها و نوجوانان ایجاد شده و عملا خانوادهها و فرزندان از درک متقابل یکدیگر عاجز هستند. از دیگر آسیبها مشکلاتی است که برای هویت نوجوانان پیش میآید.
فریدی با اشاره به اینکه در دوران نوجوانی به دلیل اینکه رشد با سرعت بیشتری اتفاق میافتد، تغییرات فیزیکی بدن به یکباره ایجاد میشود، ادامه داد: این تغییرات سریع فیزیکی میتواند باعث ایجاد حس کنجکاوی و اضطراب در نوجوان شود، به خصوص اگر آنها ندانند چه چیزی را باید انتظار داشته باشند یا آیا آنچه که رخ میدهد طبیعی است یا خیر؟ رشد سریع اندام جنسی و تغییرات هورمونی باعث میشود، در این سن بسیاری از نوجوانان به روابط عاشقانه و جنسی علاقهمند و کنجکاو شوند. آنها ممکن است هویت جنسی خود را زیر سوأل برده و کشف کنند. او میگوید شروع بلوغ میتواند زمان دشواری برای آنها باشد و در صورت عدم حمایت از همسالان، خانواده یا جامعه میتواند، این موضوع آسیب زننده باشد. آسیبهایی همچون اعتیاد به فضای مجازی تا شیفتگی نسبت به لایکهای کاربران و در روزهای اخیر آسیبی که شاهد آن در لایو یک نوجوان بوده ایم.
این روانشناس بالینی معتقد است مشکل استفاده بیش از حد از فضای مجازی و اینترنت از مشکلات مهم نوجوانان است که البته بعد از شیوع ویروس کرونا نیز این مشکل به مسئله جدیتری تبدیل شده و از طرف خانوادهها قابل لمستر شده است. نوجوانانی که به اینترنت معتاد هستند، دوستان کمتری دارند و زندگی اجتماعی محدودتری را تجربه میکنند.
فریدی در ادامه افزود: آنها زندگی انفرادی را پشت سر میگذارند و ساعتها با اینترنت و فضای مجازی خوشحالاند، این درحالیست که اعتیاد به فضای مجازی فعالیتهای بدنی آنها را کاهش و منجر به سبک زندگی ناسالم و بیتحرکی میشود و بر عملکرد تحصیلی نیز تأثیر منفی میگذارد و باعث پیش آمدن آسیبهای نوپدید همچون لایو اینستاگرامی یک نوجوان ۱۴ ساله با یک خانم و صحبتهای بیان شده آن نوجوان میشود و نشان از شدت اینگونه آسیبها در بین نوجوانان و در بستر فضای مجازی دارد.
او فضای حاکم بر خانواده و روابط بین اعضای خانواده است را حائز اهمیت دانست و گفت: این که چقدر روابط اعضای خانواده عاری از تنش و توام با صمیمیت و محبت است. علاوه بر این سبکهای فرزند پروری نیز بسیار مهم است که والدین از آنها استفاده میکنند. همچنین لازم است والدین نیز همچون مربیان آگاهی خودرا در زمینه سواد رسانهای ارتقا دهند و این آموزشها را از طریق اطلاع رسانی به فرزندان خود منتقل بکنند تا در سنین نوجوانی وارد اینگونه فضاهای آسیب زا نشوند.
این روانشناس بالینی با بیان اینکه مادران و پدران توانا کسانی هستند که از دانایی و مهارت های لازم در خصوص ارتباط با فرزندان برخوردار باشند، اضافه کرد: والـدین بایـد از شـیوه هـا و راهکارهـای مناسـب در برقراری ارتباط با فرزنـدان آگـاهی داشـته باشـند. بـرای مثـال در دوران کـودکی بـا محبت کردن، بازی کردن و... می توان به کـودک شخصـیت داد و بـا ایجـاد امنیـت روحی و روانی ارتباط مؤثری با او برقرار کرد، در حالیکه در دوران نوجوانی وضع به گونه ای دیگر است و با ایجاد عزت نفس، تقویـت اعتمـاد بـه نفـس و ... مـی تـوان زمینه های رشد و کمال نوجوان را فراهم نمود و راه ارتباط با او را فراهم کرد.
فریدی به خانوادهها توصیه کرد که با نوجوانتان ارتباط کلامی و عاطفی خوبی داشته باشید. هر فرصتی پیش آمد، با او ارتباط مثبت برقرار کنید. مثلا وقتی میبینید بچه نوجوانتان از ساعت ۱ تا ۳ بعدازظهر در اتاقش هست و در اتاق هم بسته، شما می توانید از این فرصت استفاده کنید یک استکان چای با کشمش به اتاقش ببرید و بگویید امروز در اداره که بودم خواندم که کشمش آنتیاکسیدان زیادی دارد گفتم امروز با هم چایی بخوریم.
تحقیقات نشان می دهد هر چقدر خانوادهها در سن نوجوانی فرزندشان، برای نزدیک شدن به آنها ارتباطات کلامی و غیرکلامی بین همه اعضای خانواده برقرار شود و به او محبت کنید و او احساس کند مورد توجه است؛ نوجوان بیشتر و بهتر این سن را پشت سر می گذارد؛ نه اینکه من و بچه ام خوب باشم، ولی پدرش را هفته ای یکبار ببیند. ارتباط پسرم با پدرش خوب باشد ولی مرا به عنوان آشپز ببیند. پسری که آمده بود برای مشاوره می گفت: مادر من زن خوبی است خوب آشپزی میکند. خوب لباسها را می شوید. ولی من میتوانم غذا را از بیرون تهیه کنم. لباس ها را به خشکشویی بدهم. من محبت میخواهم. من درک شدن میخواهم. درباره دوستانم نظر بدهد، که من بدانم چه جالب والدینم به من و دوستانم توجه میکنند. ولی نه به صورت انتقادی به شکلی بگوید که من احساس کنم مورد توجه هستم. نه مورد انتقاد؛ وقتی بصورت انتقادی نظراتشان را می گویند. ما را هم همراه دوستانم زیرسوال می برند. ولی وقتی نظرشون را فقط در مورد دوستمان می گویند برایمان دلپذیر است که مورد توجه والدینمان هستیم.
این روانشناس بالینی معتقد است که هر چه قدر ارتباط و گفتگوی مثبت و مفید والدین با نوجوانان بیشتر باشد، ما شاهد کاهش آسیبهای اجتماعی در میان آنان خواهیم بود و فرزندان نیز کمتر دچار انزوا و پناه آوردن به فضای مجازی خواهند شد. هر چند در پایان مجددا عرض میکنم که سواد رسانهای و استفاده درست از فضای مجازی و نظارت والدین نیز بسیار حائز اهمیت است.
ارتباط نوجوانان با بزرگسالان جنس مخالف نشانه یک آسیب جدی است
یکی از مسایلی که در این لایو تعجب همگانی را در پی داشت، اختلاف سنی این نوجوان با بلاگر معروف است، مساله ای که به عقیده یک روانشناس بیانگر مشکل جدی چه از سوی این نوجوان و چه از سوی این زن است.
مریم کریمی در این زمینه گفت: برقراری ارتباط نوجوان با فردی که تفاوت سنی زیادی با او دارد در اغلب مواقع بیانگر مشکل جدی چه از سوی نوجوان و چه از سوی بزرگسال همجنس یا از جنس مخالف است. به عنوان مثال نوجوان پسری که وارد رابطه از هر نوع اعم از عاطفی، جنسی یا احساسی با زن یا دختری شده که جایگاه مادر را برای او دارد می تواند بیانگر نیاز برآورده نشده او و یا چالش هایی باشد که او با فردی از جنس مخالف خود در منزل دارد.
نوجوان با این نوع ارتباط در واقع در جستجوی حمایت یا محبتی است که باید از مادر دریافت میکرده ولی آنرا بدست نیاورده است.
وی با ذکر اینکه برقراری ارتباط دختران و پسران نوجوان با بزرگسالانی از جنس مخالف بیانگر یک آسیب جدی است، ادامه داد: در این زمینه هم نوجوان و هم بزرگسال که وارد رابطه شده دچار مشکل هستند.
این مساله می طلبد که والدین توجه بیشتری به فرزندان نوجوان خود داشته باشند چرا که این دوره سنی با تعارضات فراوانی همراه است.
وی گفت: میل به استقلال طلبی و متفاوت بودن در دوره سنی نوجوانی بالاست و چنانچه مرزها و حریم های استقلال برای آنها مشخص نشود و آنها متفاوت بودن را در امور مثبت پیدا نکنند، هم در دنیای واقعی ارتباطات و هم در فضای مجازی می خواهند خود را به اثبات برسانند و گرایش آنها به رفتارهای منفی و متفاوت با اصول خانوادگی و اجتماعی افزایش می یابد.
این روانشناس با بیان اینکه فرزندان نوجوان در این دوره سنی حقی برابر با حق اولیا برای خود قائل هستند، افزود: به عنوان مثال اگر پدر یا مادر مدت زمان زیادی را در فضای مجازی سپری می کنند نوجوان نیز به تقلید از آنها این کار را انجام خواهد داد که در این مواقع ضروریست والدین خود مدیریتی بیشتری داشته باشند تا بتوانند بر فعالیت فضای مجازی فرزندشان با اولویت درس کنترل و نظارت لازم داشته باشند.
ضعف آموزش های تربیت جنسی در جامعه
کریمی آموزش تربیت جنسی را از دوره کودکی متناسب با سن کودک یک ضرورت دانست و گفت: آموزش های خود مراقبتی جنسی در جامعه کنونی به ندرت وجود داشته و کودکان و نوجوانان حداقل آموزش های ایمنی و خود مراقبتی را در خانواده و مدرسه دریافت نمی کنند.
وی اضافه کرد: از طرفی برخی نوجوانان از علایم اولیه بلوغ آگاهی نداشته و این خلا بویژه از سوی پدران برای فرزندان پسر بیشتر صورت می گیرد.
به گفته این روانشناس، والدین باید به علائم بلوغ و نوجوانی آشنا شوند تا بتوانند رفتار نوجوان را بهتر مدیریت کرده و او را در این دوره حساس سنی از نظر عاطفی و روانی به حال خود رها نکنند.
بهترین زمان برای داشتن گوشی شخصی فرزندان چه سنی است؟
مریم کریمی همچنین معتقد است: بر اساس مطالعات انجام گرفته و با توجه به هیجانات و رشد تفکر انتزاعی در سن نوجوانی لازم است که خریداری گوشی شخصی به نوجوان با تاخیر باشد.
وی بهترین زمان برای داشتن گوشی شخصی را ۱۸سالگی و بعد از اتمام دوران دبیرستان عنوان کرد و گفت: امروزه با توجه به ضرورت ادامه تحصیل کودکان و نوجوانان از طریق فضای مجازی والدین باید رایانه، لپ تاپ و یا تبلت خانوادگی را در اختیار کودک و نوجوان خود قرار داده چراکه این شیوه میزان آسیب پذیری فرزندان را تا حدود زیادی کاهش خواهد داد.
وی گفت: چنانچه والدین مجبور به دادن گوشی به نوجوان خود برای تحصیل باشند سعی شود از همان خط والدین استفاده شده چراکه با داشتن خط مستقل نظارت والدین بر آنها کاهش خواهد یافت.
حسین عباسی اقدم جامعه شناس مسائل اجتماعی ایران معتقد است که نمیتوان آسیبهای اجتماعی نوپدید را بدون در نظر گرفتن شرایط کلی جامعه بررسی کرد و کلیه آسیبها در نتیجه شرایط کلی حاکم بر جوامع در هر عصر و دوره تاریخی باید بررسی شود. تنهایی و فقدان همبستگی اجتماعی، کاهش مسئولیت اجتماعی، کاهش سرمایه اجتماعی، فقدان برنامهریزی در حوزه جوانان و نشاط و شادابی آنها، بیاعتمادی، فردگرایی و... میتواند باعث بروز انواع آسیبهای اجتماعی جدید در کشور شود. هرچند جنس آسیبهای اجتماعی کشور در حال حاضر بیشتر مجازی است، اما این آسیبها محدود به این فضا نخواهد بود و در اثر مداخله سایر عوامل اجتماعی هم میتوانند ایجاد شوند.
وی در این باره به ما میگوید: اینستاگرام یکی از جمله شبکههای مهم اجتماعی در فضای مجازی است و میتوان میگفت، مخاطبان بی شماری را از طیفها، شخصیتها و گروههای مختلفی به خود اختصاص داده است. علاوه بر عواقب و پیامدهای مثبت در جهت استفاده از فضای مجازی و دسترسی داشتن به اطلاعات، دانش و کسب آگاهی لازم از جزئیات پدیدهها، رویدادها و رخدادهای اجتماعی و طبیعی؛ ممکن است آسیب جدیای به اقشار مختلف جامعه خصوصا جوانان و نوجوانان وارد آورد به عبارتی آسیبهای اجتماعی نو پدیدی را پدید میآورد.
این جامعه شناس فهم جوانان امروزی برای آن نسل بسیار دشوار دانست و گفت: نسلهای گذشته، دوران جوانی را به صورت یک دوره کوتاه آموزشی و زندگی سخت تجربه کرده اند. یکی از جمله مسائل مهم پیش رو در میان جوانان شکاف عمیق بین دو نسل و قرار گرفتن در معرض آسیب جدی روانی، جنسی، شخصیتی و هویتی به عنوان موجود اجتماعی ست.
او میگوید عدم درک و فهم دنیای جوانان امروز از جانب والدین، خصوصا والدینی که با فاصله سنی زیادی با فرزندانشان در کانون خانواده زندگی میکنند؛ موجبات انزواگرایی و گریز گرایی و پناه بردن به دنیای مجازی را فراهم آورده و خلاء ناکامیهای خود را با دنیا یا فضای مجازی اشباع میکنند. انتظارات، توقعات، تقاضاها و جلب توجهات زیادی در اینستاگرام در میان جوانان مشهود است.
عباسی معتقد است خانوادهها و والدین نقش موثری در هدایت و هموار کردن مسیر درست تربیت و آموزش فرزندان، جوانان و نوجوانان خواهند داشت و با ایجاد روابط عاطفی، صمیمی توام با منطق، عقل و دانشهای لازم میتوانند مسائل جزیی جوانان را مرتفع نمایند. خانواده نقش مهمی در سرنوشت و سبک خط مشی زندگی آینده فرد دارد و اخلاق و صحت و سلامت روانی فرد تا حد بسیار در گرو آن است.
این جامعه شناس برقراری روابط خانوادگی در طول دوران نوجوانی دارای اهمیت دانست و بیان کرد: والدین و نوجوانان در چالش رشدی قرار میگیرند؛ بنابراین هر دو یعنی والدین و نوجوانان، به انجام وظایفی در طول این دوره ملزم هستند. مهمترین هدف در این دوران، رشد دادن نسل جدید در روابط بین نسل هاست. فرایند رشد (احساس خود) در نوجوانان فقط به زمینههای مختلف که در ارتباط و متعلق به او هستند ارتباط ندارند، بلکه به روابط متقابل والدین و فرزندان نیز مربوط است.
او میگوید کانون خانواده با پیدایش تکنولوژی، فن آوری یا نوآوریهای رایانهای در عصر ارتباطات و مدرن گره خورده است و شبکههای اجتماعی به صورت مجازی و در اصل سایبری از طریق شبکههای اینترنتی نفوذ کرده است، به طوری که بخش اعظم فعالیتهای روزمره افراد از طریق شبکههای اجتماعی انجام گرفته و در واقع میتوان گفت اشغالگر زمان در طول زندگی اجتماعی افراد، خصوصا اعضای خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی، به حساب میآید. شبکههای اجتماعی مجازی، زمینه ساز نگرشی نوین در تعامل و ارتباطات انسانی شده اند.
این توجه البته نه به خاطر نوع پوشش زن جوان یا رفتارهای او بلکه به خاطر نوع صحبتها و محتوایی است که میان این زن و نوجوان ۱۴ ساله رد و بدل شده است. نوجوانی که برابر قوانین داخلی و بینالمللی همچنان کودک محسوب شده و نیازمند حمایتها و مداخلات ویژه است. موضوعی که گرچه به نظر میرسد نوجوان ۱۴ ساله از آن بی خبر بوده باشد، اما بعید است که زن جوان که با هدف افزایش دنبال کننده و جلب توجه در فضای مجازی دست به این اقدام زده از آن بی خبر بوده باشد. به ویژه آنکه در بخش هایی از گفتوگو به سن و سال این کودک نیز اشاره شده است.
ضعف آموزش در زمینه های مختلف از جمله فضای مجازی و تربیت جنسی، عدم آگاهی خانواده ها از شیوه های فرزند پروری، نبود ارتباط نزدیک و درست بین والدین و فرزندان، تغییر سبک تربیت ایرانی، اسلامی با فرهنگ غرب و ضعف فرهنگ استفاده درست از فضای مجازی از جمله مشکلاتی است که به عقیده کارشناسان فرهنگی و مذهبی موجب پیدایش چنین مشکلاتی در جامعه امروزی شده است.
یکی از راهکارهای موجود برای مقابله با این مشکلات آگاهی خانواده هاست، این آگاهی باید هم از فناوری های نوین و فضای مجازی باشد و هم از پیامدهای مثبت و منفی آن ها، بطوریکه خانواده ها متناسب با فناوری های نوین رشد کرده و آگاهی لازم داشته باشند. لازمه تحقق این مهم مقوله آموزش است که هم در سطوح فردی و هم گروهی در حوزه های مختلف باید گسترش یابد و به یک فرهنگ در جامعه تبدیل شود.
طرف دیگر این آسیب ها، عدم آگاهی خانواده ها از مساله بلوغ فرزندان است، والدین باید از حساسیت های دوران بلوغ اطلاعات کافی داشته و در این دوره سنی به عنوان حساس ترین دوره زندگی هر فرد بتوانند به فرزندانشان کمک کرده و با برخوردهای صحیح یاریگر آنها در این دوره حیاتی باشند.
از طرف دیگر با توجه به شیوع کرونا و تغییر شیوه آموزش دانش آموزان در مدارس و ورود الزامی آنها به فضای مجازی این مساله نیز تهدید دیگری بوده که خطرات احتمالی آسیب های فضای مجازی را دو چندان کرده است. مجموع این عوامل موجب نگرانی های گسترده در جامعه شده بطوریکه تصور والدین از آینده فرزندان خود توام با نگرانی است. اگرچه این مهم زمانی تحقق می یابد که خانواده ها آموزش را جز جدایی ناپذیری از زندگی دانسته و آنرا برای دستیابی به زندگی بهتر در سبد نیازهای ضروری زندگیشان قرار دهند.
اما راه چاره برای کاهش چنین آسیبهای اخلاقی در جامعه چیست؟
فیلتر و محدودیت میتواند تاثیر گذار باشد؟ اگر اینستاگرام فیلتر شود میتوان مقابل چنین آسیبها ایستاد یا باز هم باید منتظر ماجراهای عجیبتر و تاسف برانگیزتر باشیم؟
اما آنچه که نگرانی فعالان اجتماعی را پیرامون این گفتوگوی زنده اینستاگرامی افزایش داده است، خشونت نهفته در اظهارت مطرح شده و نیز پیامدهایی است که ممکن است در این نوجوان و دیگر افراد خود را بروز دهد. پیامدهایی نظیر تجاوز به عنف، خشونت فیزیکی، نزاع، خشونت علیه زنان، دگرآزاری و حتی خودکشی.
رضا فریدی روانشناس بالینی و فعال آسیبهای اجتماعی در این باره به خبرنگار باشگاه خبرنگاران، گفت: موضوع ما نوجوان ۱۴ سالهای است که شاید پدر و مادرش گمان میکنند ساعتهای متمادی که سر در گوشی و تبلت دارد، مشغول حل کردن تمرین ریاضی یا پاسخ به سوالات علوم و جغرافیاست. اما ماجرا فاجعهآمیزتر از این حرفهاست.
وی با تاکید بر اینکه لازم است بدانیم که نوجوانی یکی از سریعترین مراحل رشد انسان است، افزود: بسیاری از تغییرات جسمی، جنسی، شناختی، اجتماعی و عاطفی که در این دوران اتفاق میافتد، میتواند برای نوجوانان و خانوادههای آنها مشکلاتی ایجاد کند. تقریباً همه جوامع این نظر را دارند که بین فرزند داشتن و نوجوان داشتن، تفاوت وجود دارد. نوجوانان در این مرحله از زندگی با مشکلات و دغدغههای زیادی روبهرو هستند؛ مسلماً آگاهی از آنچه در این مرحله از زندگی رخ میدهد، میتواند باعث رشد جسمی و روانی سالم نوجوان و برخورد مناسب خانوادهها شود.
فرید میگوید براساس نظریه روانی-اجتماعی «اریکسون»، زندگی انسان دارای هشت مرحله است که مرحله پنجم یعنی مرحله نوجوانی را «بحران مربوط به هویت در برابر سردرگمی نقش» نامگذاری کرده است. از نظر اریکسون هنگامی که فرد در چهار مرحله زندگی از رشد سالمی برخوردار باشد، در خاتمه کودکی به احساس استمرار و ثبات نسبی شخصیت دست مییابد، ولی با آغاز مرحله پنجم یا نوجوانی، بحرانهای چهار مرحله قبل احیا و در نتیجه هویت فرد متزلزل میشود.
او معتقد است نوجوان بتواند هویتی سالم و انسجامیافته داشته باشد، باید عناصر مربوط به هویتهای چهار مرحله قبل را با یکدیگر ترکیب کند. خطری که نوجوان را تهدید میکند، بحران هویت یا سردرگمی و آشفتگی نقش است، در واقع خطر شکلگیری هویت منفی، زندگی نوجوان را تهدید میکند. اکثریت نوجوانان خود را با سوأل اساسی و مهم «من کیستم؟» مواجه میبینند. حال آنکه عمدهترین تکلیف نوجوان حل این بحران، برای رسیدن به هویتی کم و بیش باثبات و سازگاری روانی اجتماعی است.
این روانشناس بالینی آسیبهای اجتماعی را باعث وابستگی به اینترنت در نوجوانان دانست و گفت: از جمله این آسیبها گسست بین نسلی است که متاسفانه در بین خانوادهها و نوجوانان ایجاد شده و عملا خانوادهها و فرزندان از درک متقابل یکدیگر عاجز هستند. از دیگر آسیبها مشکلاتی است که برای هویت نوجوانان پیش میآید.
فریدی با اشاره به اینکه در دوران نوجوانی به دلیل اینکه رشد با سرعت بیشتری اتفاق میافتد، تغییرات فیزیکی بدن به یکباره ایجاد میشود، ادامه داد: این تغییرات سریع فیزیکی میتواند باعث ایجاد حس کنجکاوی و اضطراب در نوجوان شود، به خصوص اگر آنها ندانند چه چیزی را باید انتظار داشته باشند یا آیا آنچه که رخ میدهد طبیعی است یا خیر؟ رشد سریع اندام جنسی و تغییرات هورمونی باعث میشود، در این سن بسیاری از نوجوانان به روابط عاشقانه و جنسی علاقهمند و کنجکاو شوند. آنها ممکن است هویت جنسی خود را زیر سوأل برده و کشف کنند. او میگوید شروع بلوغ میتواند زمان دشواری برای آنها باشد و در صورت عدم حمایت از همسالان، خانواده یا جامعه میتواند، این موضوع آسیب زننده باشد. آسیبهایی همچون اعتیاد به فضای مجازی تا شیفتگی نسبت به لایکهای کاربران و در روزهای اخیر آسیبی که شاهد آن در لایو یک نوجوان بوده ایم.
این روانشناس بالینی معتقد است مشکل استفاده بیش از حد از فضای مجازی و اینترنت از مشکلات مهم نوجوانان است که البته بعد از شیوع ویروس کرونا نیز این مشکل به مسئله جدیتری تبدیل شده و از طرف خانوادهها قابل لمستر شده است. نوجوانانی که به اینترنت معتاد هستند، دوستان کمتری دارند و زندگی اجتماعی محدودتری را تجربه میکنند.
فریدی در ادامه افزود: آنها زندگی انفرادی را پشت سر میگذارند و ساعتها با اینترنت و فضای مجازی خوشحالاند، این درحالیست که اعتیاد به فضای مجازی فعالیتهای بدنی آنها را کاهش و منجر به سبک زندگی ناسالم و بیتحرکی میشود و بر عملکرد تحصیلی نیز تأثیر منفی میگذارد و باعث پیش آمدن آسیبهای نوپدید همچون لایو اینستاگرامی یک نوجوان ۱۴ ساله با یک خانم و صحبتهای بیان شده آن نوجوان میشود و نشان از شدت اینگونه آسیبها در بین نوجوانان و در بستر فضای مجازی دارد.
او فضای حاکم بر خانواده و روابط بین اعضای خانواده است را حائز اهمیت دانست و گفت: این که چقدر روابط اعضای خانواده عاری از تنش و توام با صمیمیت و محبت است. علاوه بر این سبکهای فرزند پروری نیز بسیار مهم است که والدین از آنها استفاده میکنند. همچنین لازم است والدین نیز همچون مربیان آگاهی خودرا در زمینه سواد رسانهای ارتقا دهند و این آموزشها را از طریق اطلاع رسانی به فرزندان خود منتقل بکنند تا در سنین نوجوانی وارد اینگونه فضاهای آسیب زا نشوند.
این روانشناس بالینی با بیان اینکه مادران و پدران توانا کسانی هستند که از دانایی و مهارت های لازم در خصوص ارتباط با فرزندان برخوردار باشند، اضافه کرد: والـدین بایـد از شـیوه هـا و راهکارهـای مناسـب در برقراری ارتباط با فرزنـدان آگـاهی داشـته باشـند. بـرای مثـال در دوران کـودکی بـا محبت کردن، بازی کردن و... می توان به کـودک شخصـیت داد و بـا ایجـاد امنیـت روحی و روانی ارتباط مؤثری با او برقرار کرد، در حالیکه در دوران نوجوانی وضع به گونه ای دیگر است و با ایجاد عزت نفس، تقویـت اعتمـاد بـه نفـس و ... مـی تـوان زمینه های رشد و کمال نوجوان را فراهم نمود و راه ارتباط با او را فراهم کرد.
فریدی به خانوادهها توصیه کرد که با نوجوانتان ارتباط کلامی و عاطفی خوبی داشته باشید. هر فرصتی پیش آمد، با او ارتباط مثبت برقرار کنید. مثلا وقتی میبینید بچه نوجوانتان از ساعت ۱ تا ۳ بعدازظهر در اتاقش هست و در اتاق هم بسته، شما می توانید از این فرصت استفاده کنید یک استکان چای با کشمش به اتاقش ببرید و بگویید امروز در اداره که بودم خواندم که کشمش آنتیاکسیدان زیادی دارد گفتم امروز با هم چایی بخوریم.
تحقیقات نشان می دهد هر چقدر خانوادهها در سن نوجوانی فرزندشان، برای نزدیک شدن به آنها ارتباطات کلامی و غیرکلامی بین همه اعضای خانواده برقرار شود و به او محبت کنید و او احساس کند مورد توجه است؛ نوجوان بیشتر و بهتر این سن را پشت سر می گذارد؛ نه اینکه من و بچه ام خوب باشم، ولی پدرش را هفته ای یکبار ببیند. ارتباط پسرم با پدرش خوب باشد ولی مرا به عنوان آشپز ببیند. پسری که آمده بود برای مشاوره می گفت: مادر من زن خوبی است خوب آشپزی میکند. خوب لباسها را می شوید. ولی من میتوانم غذا را از بیرون تهیه کنم. لباس ها را به خشکشویی بدهم. من محبت میخواهم. من درک شدن میخواهم. درباره دوستانم نظر بدهد، که من بدانم چه جالب والدینم به من و دوستانم توجه میکنند. ولی نه به صورت انتقادی به شکلی بگوید که من احساس کنم مورد توجه هستم. نه مورد انتقاد؛ وقتی بصورت انتقادی نظراتشان را می گویند. ما را هم همراه دوستانم زیرسوال می برند. ولی وقتی نظرشون را فقط در مورد دوستمان می گویند برایمان دلپذیر است که مورد توجه والدینمان هستیم.
این روانشناس بالینی معتقد است که هر چه قدر ارتباط و گفتگوی مثبت و مفید والدین با نوجوانان بیشتر باشد، ما شاهد کاهش آسیبهای اجتماعی در میان آنان خواهیم بود و فرزندان نیز کمتر دچار انزوا و پناه آوردن به فضای مجازی خواهند شد. هر چند در پایان مجددا عرض میکنم که سواد رسانهای و استفاده درست از فضای مجازی و نظارت والدین نیز بسیار حائز اهمیت است.
ارتباط نوجوانان با بزرگسالان جنس مخالف نشانه یک آسیب جدی است
یکی از مسایلی که در این لایو تعجب همگانی را در پی داشت، اختلاف سنی این نوجوان با بلاگر معروف است، مساله ای که به عقیده یک روانشناس بیانگر مشکل جدی چه از سوی این نوجوان و چه از سوی این زن است.
مریم کریمی در این زمینه گفت: برقراری ارتباط نوجوان با فردی که تفاوت سنی زیادی با او دارد در اغلب مواقع بیانگر مشکل جدی چه از سوی نوجوان و چه از سوی بزرگسال همجنس یا از جنس مخالف است. به عنوان مثال نوجوان پسری که وارد رابطه از هر نوع اعم از عاطفی، جنسی یا احساسی با زن یا دختری شده که جایگاه مادر را برای او دارد می تواند بیانگر نیاز برآورده نشده او و یا چالش هایی باشد که او با فردی از جنس مخالف خود در منزل دارد.
نوجوان با این نوع ارتباط در واقع در جستجوی حمایت یا محبتی است که باید از مادر دریافت میکرده ولی آنرا بدست نیاورده است.
وی با ذکر اینکه برقراری ارتباط دختران و پسران نوجوان با بزرگسالانی از جنس مخالف بیانگر یک آسیب جدی است، ادامه داد: در این زمینه هم نوجوان و هم بزرگسال که وارد رابطه شده دچار مشکل هستند.
این مساله می طلبد که والدین توجه بیشتری به فرزندان نوجوان خود داشته باشند چرا که این دوره سنی با تعارضات فراوانی همراه است.
وی گفت: میل به استقلال طلبی و متفاوت بودن در دوره سنی نوجوانی بالاست و چنانچه مرزها و حریم های استقلال برای آنها مشخص نشود و آنها متفاوت بودن را در امور مثبت پیدا نکنند، هم در دنیای واقعی ارتباطات و هم در فضای مجازی می خواهند خود را به اثبات برسانند و گرایش آنها به رفتارهای منفی و متفاوت با اصول خانوادگی و اجتماعی افزایش می یابد.
این روانشناس با بیان اینکه فرزندان نوجوان در این دوره سنی حقی برابر با حق اولیا برای خود قائل هستند، افزود: به عنوان مثال اگر پدر یا مادر مدت زمان زیادی را در فضای مجازی سپری می کنند نوجوان نیز به تقلید از آنها این کار را انجام خواهد داد که در این مواقع ضروریست والدین خود مدیریتی بیشتری داشته باشند تا بتوانند بر فعالیت فضای مجازی فرزندشان با اولویت درس کنترل و نظارت لازم داشته باشند.
ضعف آموزش های تربیت جنسی در جامعه
کریمی آموزش تربیت جنسی را از دوره کودکی متناسب با سن کودک یک ضرورت دانست و گفت: آموزش های خود مراقبتی جنسی در جامعه کنونی به ندرت وجود داشته و کودکان و نوجوانان حداقل آموزش های ایمنی و خود مراقبتی را در خانواده و مدرسه دریافت نمی کنند.
وی اضافه کرد: از طرفی برخی نوجوانان از علایم اولیه بلوغ آگاهی نداشته و این خلا بویژه از سوی پدران برای فرزندان پسر بیشتر صورت می گیرد.
به گفته این روانشناس، والدین باید به علائم بلوغ و نوجوانی آشنا شوند تا بتوانند رفتار نوجوان را بهتر مدیریت کرده و او را در این دوره حساس سنی از نظر عاطفی و روانی به حال خود رها نکنند.
بهترین زمان برای داشتن گوشی شخصی فرزندان چه سنی است؟
مریم کریمی همچنین معتقد است: بر اساس مطالعات انجام گرفته و با توجه به هیجانات و رشد تفکر انتزاعی در سن نوجوانی لازم است که خریداری گوشی شخصی به نوجوان با تاخیر باشد.
وی بهترین زمان برای داشتن گوشی شخصی را ۱۸سالگی و بعد از اتمام دوران دبیرستان عنوان کرد و گفت: امروزه با توجه به ضرورت ادامه تحصیل کودکان و نوجوانان از طریق فضای مجازی والدین باید رایانه، لپ تاپ و یا تبلت خانوادگی را در اختیار کودک و نوجوان خود قرار داده چراکه این شیوه میزان آسیب پذیری فرزندان را تا حدود زیادی کاهش خواهد داد.
وی گفت: چنانچه والدین مجبور به دادن گوشی به نوجوان خود برای تحصیل باشند سعی شود از همان خط والدین استفاده شده چراکه با داشتن خط مستقل نظارت والدین بر آنها کاهش خواهد یافت.
حسین عباسی اقدم جامعه شناس مسائل اجتماعی ایران معتقد است که نمیتوان آسیبهای اجتماعی نوپدید را بدون در نظر گرفتن شرایط کلی جامعه بررسی کرد و کلیه آسیبها در نتیجه شرایط کلی حاکم بر جوامع در هر عصر و دوره تاریخی باید بررسی شود. تنهایی و فقدان همبستگی اجتماعی، کاهش مسئولیت اجتماعی، کاهش سرمایه اجتماعی، فقدان برنامهریزی در حوزه جوانان و نشاط و شادابی آنها، بیاعتمادی، فردگرایی و... میتواند باعث بروز انواع آسیبهای اجتماعی جدید در کشور شود. هرچند جنس آسیبهای اجتماعی کشور در حال حاضر بیشتر مجازی است، اما این آسیبها محدود به این فضا نخواهد بود و در اثر مداخله سایر عوامل اجتماعی هم میتوانند ایجاد شوند.
وی در این باره به ما میگوید: اینستاگرام یکی از جمله شبکههای مهم اجتماعی در فضای مجازی است و میتوان میگفت، مخاطبان بی شماری را از طیفها، شخصیتها و گروههای مختلفی به خود اختصاص داده است. علاوه بر عواقب و پیامدهای مثبت در جهت استفاده از فضای مجازی و دسترسی داشتن به اطلاعات، دانش و کسب آگاهی لازم از جزئیات پدیدهها، رویدادها و رخدادهای اجتماعی و طبیعی؛ ممکن است آسیب جدیای به اقشار مختلف جامعه خصوصا جوانان و نوجوانان وارد آورد به عبارتی آسیبهای اجتماعی نو پدیدی را پدید میآورد.
این جامعه شناس فهم جوانان امروزی برای آن نسل بسیار دشوار دانست و گفت: نسلهای گذشته، دوران جوانی را به صورت یک دوره کوتاه آموزشی و زندگی سخت تجربه کرده اند. یکی از جمله مسائل مهم پیش رو در میان جوانان شکاف عمیق بین دو نسل و قرار گرفتن در معرض آسیب جدی روانی، جنسی، شخصیتی و هویتی به عنوان موجود اجتماعی ست.
او میگوید عدم درک و فهم دنیای جوانان امروز از جانب والدین، خصوصا والدینی که با فاصله سنی زیادی با فرزندانشان در کانون خانواده زندگی میکنند؛ موجبات انزواگرایی و گریز گرایی و پناه بردن به دنیای مجازی را فراهم آورده و خلاء ناکامیهای خود را با دنیا یا فضای مجازی اشباع میکنند. انتظارات، توقعات، تقاضاها و جلب توجهات زیادی در اینستاگرام در میان جوانان مشهود است.
عباسی معتقد است خانوادهها و والدین نقش موثری در هدایت و هموار کردن مسیر درست تربیت و آموزش فرزندان، جوانان و نوجوانان خواهند داشت و با ایجاد روابط عاطفی، صمیمی توام با منطق، عقل و دانشهای لازم میتوانند مسائل جزیی جوانان را مرتفع نمایند. خانواده نقش مهمی در سرنوشت و سبک خط مشی زندگی آینده فرد دارد و اخلاق و صحت و سلامت روانی فرد تا حد بسیار در گرو آن است.
این جامعه شناس برقراری روابط خانوادگی در طول دوران نوجوانی دارای اهمیت دانست و بیان کرد: والدین و نوجوانان در چالش رشدی قرار میگیرند؛ بنابراین هر دو یعنی والدین و نوجوانان، به انجام وظایفی در طول این دوره ملزم هستند. مهمترین هدف در این دوران، رشد دادن نسل جدید در روابط بین نسل هاست. فرایند رشد (احساس خود) در نوجوانان فقط به زمینههای مختلف که در ارتباط و متعلق به او هستند ارتباط ندارند، بلکه به روابط متقابل والدین و فرزندان نیز مربوط است.
او میگوید کانون خانواده با پیدایش تکنولوژی، فن آوری یا نوآوریهای رایانهای در عصر ارتباطات و مدرن گره خورده است و شبکههای اجتماعی به صورت مجازی و در اصل سایبری از طریق شبکههای اینترنتی نفوذ کرده است، به طوری که بخش اعظم فعالیتهای روزمره افراد از طریق شبکههای اجتماعی انجام گرفته و در واقع میتوان گفت اشغالگر زمان در طول زندگی اجتماعی افراد، خصوصا اعضای خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی، به حساب میآید. شبکههای اجتماعی مجازی، زمینه ساز نگرشی نوین در تعامل و ارتباطات انسانی شده اند.
***
به راستی مقصر اصلی بروز چنین مشکلاتی در جامعه چه کسانی هستند؟ میتوان گفت دسترس پذیری فضای مجازی برای تمامی افراد در جامعه باعث بروز چنین آسیبهای اخلاقی شده است؟ اما اگر بخواهیم درست به این پدیده نگاه کنیم میبینیم مقصر فقط یک فرد و یا یک نهاد خاص نیست؛ پدر و مادرها، آموزش و پرورش، معلمان، متولیان نظارت بر فضای مجازی، دست اندرکاران امور فرهنگی، مبلغان دینی و ... همه در یک طرف ماجرا هستند و کوتاهی در رهاکردن کودکان و نوجوانان در بحرانیترین سن دوران زندگی هیچگاه قابل بخشش نخواهد بود. اگر بخواهیم عدم فیلتر را دلیل اصلی این معضل بدانیم درواقع خط بطلانی کشیدیم بر روی آموزش و تربیت. چیزی که فقط بخشی از آن مربوط به خانواده هاست و بخش دیگر وظیفه آموزش و پرورش است.
مسئله بلوغ زودرس، تربیت جنسی ناصحیح، تفاوت فاحش نسل جدید با قدیم و غفلت و ناآگاهی خانوادهها عواملی هستند که اگر به آنها پرداخته نشود، ممکن است اتفاقات فاجعهآمیزتری را رقم بزنند.
این روزها ویروس کرونا هم قوز بالایقوز شده و بهیکباره بیشتر فعالیتهای روزمره و حیاتی را مجازی کرده است. از کودکان و نوجوانان گرفته تا پیر و جوان، همه در این روزها بهنوعی با فضای مجازی سروکار دارند. اما استفاده از فضای مجازی، نیاز به آموزش و کنترل دارد که متاسفانه در این موضوع غفلت زیادی از سمت خانوادهها صورت میگیرد. استفاده از فضای مجازی برای نوجوانان اصلا موضوع بدی نیست حتی در خیلی از موارد، مفید هم هست اما بهشرطی که در چارچوب و زیر نظر خانوادهها صورت بگیرد. البته موضوع استفاده از موبایل و فضای مجازی تنها دلیل این اتفاق تلخ و اتفاقات مشابه آن نیست. ما صرفا قصد داریم دلایل رقم زدن این اتفاق را بررسی کنیم.
عدهای فیلترینگ را هم بیتقصیر نمیدانند. آنها اعتقاد دارند وقتی بسیاری از شبکههای ارتباط جمعی فیلتر شد، استفاده از فیلترشکن هم باب شد. تا جایی که شاید تا قبل فیلترینگ، فیلترشکنها در دسترس همهی افراد نبود، اما حالا استفاده از آن امری عادی شده است و دسترسی به آنها هم آسان.
مسئله مهم دیگر تفاوت نسلهاست. هرسال که میگذرد تغییرات زیادی در نگرش و خلقیات کودکان و نوجوانان صورت میگیرد که اگر با درایت والدین کنترل نشود، شاید کشیدن ترمز فرزندان سخت و در جایی حتی غیرممکن شود. اگر پدر و مادر اطلاعات خود را بالا ببرند، با مشاور دربارهی نحوهی رفتار با نوجوانان مشورت کنند و یک فضای صمیمی و دوستانه بین خود و فرزندانشان برقرار کنند، مشکلات از این دست، کمتر و قابل حلتر شود.
بیاطلاعی و آشنا نبودن خانوادهها با تکنولوژی، از دیگر عوامل موثر در رخ دادن این اتفاقات است. وقتی آنجا که از پسرک نوجوان در لایو میپرسند اگر پدر و مادرت تو را در لایو ببینند چه؟ میگوید: «نه بابا، اونا رو هاید استوری کردم نمیبینن»، شاید نشان از ناموزون بودن اطلاعات والدین و آن پسر باشد...
پلیس فتا: والدین مراقب حضور فرزندانشان در فضای مجازی باشند
در همین زمینه، ایسنا به سراغ پلیس فتا رفته است. سرهنگ علی محمد رجبی، رییس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتای ناجا با اشاره به این موضوع، می گوید: نوجوانان و کودکان سادهترین و راحتترین شکار برای مجرمان سایبری هستند. کودکان و نواجوانان با توجه به سن و تجربه کمی که دارند فریب مجرمان سایبری را خورده و در دام آنان گرفتار میشوند و حتی ممکن است خودشان نیز در همان لحظه متوجه نشوند که مورد استفاده آنان قرارگرفتهاند.
وی با بیان اینکه استفاده نادرست در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی می تواند کودکان و فرزندان ما را در معرض مسائلی از قبیل محتوای نامناسب اخلاقی، ترویج خشونت، شبهات دینی، سیاسی و اعتقادی قرار دهد، می افزاید: متاسفانه افراد سودجو برای دیده شدن و مطرح کردن خودشان بعضا حاضرند با آینده یک نوجوان نیز بازی کرده و آنان را دستمایه جلب توجه خود در لایوهای اینستاگرامی و ... کنند.
رجبی تاکید می کند: لازم است که والدین به فرزندان خود آموزش بدهند که بدون شناخت به دیگران در فضای مجازی اعتماد نکرده و فریب آنان را نخورند. همچنین باید بر میزان حضور فرزندان خود در فضای مجازی نظارت کنند و اجازه حضور بدون محدودیت را در این فضا به آنان ندهند. پلیس فتا نیز با چنین مواردی با حکم قضایی برخورد خواهد کرد.
ایست! شهر در تسخیر گودزیلاها است...
فردی بهنام آقای راوی درباره نسل دهه هشتاد و نود نوشت: «ما به متولدین دهه هشتاد و نود شمسی میگوییم گودزیلا. اوایل که شیطنت میکردند به آنها میگفتیم «شیطون بلا». کمی که جلوتر رفتیم و کارهای عجیبتری از آنها سر زد به آنها گفتیم «آتیش پاره»، این ماجرا تا جایی پیش رفت که قربانصدقه رفتنهای ما جای خودش را به عصبانیت و فاصله گرفتن داد و دیدیم بهتر است برای حفظ آرامش خودمان، از این گودزیلاهای غیر قابل کنترل فاصله بگیریم.
این روزها ویروس کرونا هم قوز بالایقوز شده و بهیکباره بیشتر فعالیتهای روزمره و حیاتی را مجازی کرده است. از کودکان و نوجوانان گرفته تا پیر و جوان، همه در این روزها بهنوعی با فضای مجازی سروکار دارند. اما استفاده از فضای مجازی، نیاز به آموزش و کنترل دارد که متاسفانه در این موضوع غفلت زیادی از سمت خانوادهها صورت میگیرد. استفاده از فضای مجازی برای نوجوانان اصلا موضوع بدی نیست حتی در خیلی از موارد، مفید هم هست اما بهشرطی که در چارچوب و زیر نظر خانوادهها صورت بگیرد. البته موضوع استفاده از موبایل و فضای مجازی تنها دلیل این اتفاق تلخ و اتفاقات مشابه آن نیست. ما صرفا قصد داریم دلایل رقم زدن این اتفاق را بررسی کنیم.
عدهای فیلترینگ را هم بیتقصیر نمیدانند. آنها اعتقاد دارند وقتی بسیاری از شبکههای ارتباط جمعی فیلتر شد، استفاده از فیلترشکن هم باب شد. تا جایی که شاید تا قبل فیلترینگ، فیلترشکنها در دسترس همهی افراد نبود، اما حالا استفاده از آن امری عادی شده است و دسترسی به آنها هم آسان.
مسئله مهم دیگر تفاوت نسلهاست. هرسال که میگذرد تغییرات زیادی در نگرش و خلقیات کودکان و نوجوانان صورت میگیرد که اگر با درایت والدین کنترل نشود، شاید کشیدن ترمز فرزندان سخت و در جایی حتی غیرممکن شود. اگر پدر و مادر اطلاعات خود را بالا ببرند، با مشاور دربارهی نحوهی رفتار با نوجوانان مشورت کنند و یک فضای صمیمی و دوستانه بین خود و فرزندانشان برقرار کنند، مشکلات از این دست، کمتر و قابل حلتر شود.
بیاطلاعی و آشنا نبودن خانوادهها با تکنولوژی، از دیگر عوامل موثر در رخ دادن این اتفاقات است. وقتی آنجا که از پسرک نوجوان در لایو میپرسند اگر پدر و مادرت تو را در لایو ببینند چه؟ میگوید: «نه بابا، اونا رو هاید استوری کردم نمیبینن»، شاید نشان از ناموزون بودن اطلاعات والدین و آن پسر باشد...
پلیس فتا: والدین مراقب حضور فرزندانشان در فضای مجازی باشند
در همین زمینه، ایسنا به سراغ پلیس فتا رفته است. سرهنگ علی محمد رجبی، رییس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتای ناجا با اشاره به این موضوع، می گوید: نوجوانان و کودکان سادهترین و راحتترین شکار برای مجرمان سایبری هستند. کودکان و نواجوانان با توجه به سن و تجربه کمی که دارند فریب مجرمان سایبری را خورده و در دام آنان گرفتار میشوند و حتی ممکن است خودشان نیز در همان لحظه متوجه نشوند که مورد استفاده آنان قرارگرفتهاند.
وی با بیان اینکه استفاده نادرست در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی می تواند کودکان و فرزندان ما را در معرض مسائلی از قبیل محتوای نامناسب اخلاقی، ترویج خشونت، شبهات دینی، سیاسی و اعتقادی قرار دهد، می افزاید: متاسفانه افراد سودجو برای دیده شدن و مطرح کردن خودشان بعضا حاضرند با آینده یک نوجوان نیز بازی کرده و آنان را دستمایه جلب توجه خود در لایوهای اینستاگرامی و ... کنند.
رجبی تاکید می کند: لازم است که والدین به فرزندان خود آموزش بدهند که بدون شناخت به دیگران در فضای مجازی اعتماد نکرده و فریب آنان را نخورند. همچنین باید بر میزان حضور فرزندان خود در فضای مجازی نظارت کنند و اجازه حضور بدون محدودیت را در این فضا به آنان ندهند. پلیس فتا نیز با چنین مواردی با حکم قضایی برخورد خواهد کرد.
ایست! شهر در تسخیر گودزیلاها است...
فردی بهنام آقای راوی درباره نسل دهه هشتاد و نود نوشت: «ما به متولدین دهه هشتاد و نود شمسی میگوییم گودزیلا. اوایل که شیطنت میکردند به آنها میگفتیم «شیطون بلا». کمی که جلوتر رفتیم و کارهای عجیبتری از آنها سر زد به آنها گفتیم «آتیش پاره»، این ماجرا تا جایی پیش رفت که قربانصدقه رفتنهای ما جای خودش را به عصبانیت و فاصله گرفتن داد و دیدیم بهتر است برای حفظ آرامش خودمان، از این گودزیلاهای غیر قابل کنترل فاصله بگیریم.
به متولدین سالهای ۲۰۰۰ تا الان در اصطلاح «نسل زد» گفته میشود.
نسل زد، با اینترنت بزرگ شده و گوشیهای هوشمند در دسترسش بوده است. این نسل در سراسر دنیا از لحاظ رفتاری و فرهنگی به طور کلی با نسل قبلی خودش متفاوت است.
برای شناخت تفاوتهای نسل زد در کل دنیا میتونید عبارت «Z Generation» را گوگل کنید. در این صورت خواهید دید که دسترسی به تکنولوژی، شبکههای اجتماعی، اطلاعات و اینترنت چه تاثیرات عمیقی در دنیای نسل زد ایجاد کرده است.
نسل زد، بیشتر از آنچه که تحت تاثیر عرف جامعه شکل گرفته باشد، معیارهایش را تحت تاثیر رسانههای بدون سانسور و لیبرال انتخاب کرده است.
رسانههایی که به خاطر سانسور شدید رسانههای رسمی مثل قارچ رشد کردند، مورد استقبال قرار گرفتند و سبک زندگی ما را تحت تاثیر قرار دادند.
آرمان خواهی که در بین دهه شصتیها وجود داشت در نسل زد نیست.
تواضع و فروتنی، حجب و حیا، محدودیتهای جنسی، کار و تلاش، قناعت و سادهزیستی و ... در بین نسل زد ایرانی ارزش محسوب نمیشود.
نسل زد، به خوبی میداند که مسائل جنسی بخش مهمی از کیفیت زندگی را شامل میشود و قصد اینکه به این موضوع بیتوجه باشد را ندارد.
خود دوستداری، جسارت، میل به رفاه و تجمل در بین نسل زد کاملا شایع است.
رسانههایی که به خاطر سانسور شدید رسانههای رسمی مثل قارچ رشد کردند، مورد استقبال قرار گرفتند و سبک زندگی ما را تحت تاثیر قرار دادند.
آرمان خواهی که در بین دهه شصتیها وجود داشت در نسل زد نیست.
تواضع و فروتنی، حجب و حیا، محدودیتهای جنسی، کار و تلاش، قناعت و سادهزیستی و ... در بین نسل زد ایرانی ارزش محسوب نمیشود.
نسل زد، به خوبی میداند که مسائل جنسی بخش مهمی از کیفیت زندگی را شامل میشود و قصد اینکه به این موضوع بیتوجه باشد را ندارد.
خود دوستداری، جسارت، میل به رفاه و تجمل در بین نسل زد کاملا شایع است.
اگر از صفات نسل زد بگذریم، یک نکته مهم دیگر باقی میماند و آن هم اینکه:
امروز متولدین اوایل دهه هشتاد،در آستانه ۲۰ سالگی هستند و در حال سپری کردن ترم ۴ دانشگاه! درست است که تعداد متولدین دهه شصت و هفتاد از نسل زد بیشتر است، اما تاثیری که نسل زد بر شبکههای اجتماعی گذاشته، بسیار بیشتر از نسل قبل بوده است.
سری به اکسپلورر اینستاگرام خودتان بزنید. اینفلوئنسرهای دهه هشتادی و فنپیجهای بیشمار آنها، صفحه اکسپلورر ما را تسخیر کردهاند. اگر کمی به اطرافتان نگاه کنید،میبینید فرهنگ قالب نسل زد خیلی بیشتر از آن چیزی که فکرش را بکنید؛ همه جا را تسخیر کرده است.
پن: این یادداشت علمی و آکادمیک نیست و شهود شخصی نگارنده است.»
همانطور که گفتیم بعد از انتشار این ویدئو تحلیلهای متفاوتی صورت گرفت. مصطفی فقیهی در صفحه اینستاگرام خود دراینباره نوشت: لایو نوجوان۱۴ساله را که دیدم، تنم لرزید و موی بر تنم راست شد. حضرات مسئول بدانند، این اتفاقات، سابقاً زیرپوست شهر بود و اینک، سوگندانه بر بام پوست شهر، علناً دیده شده و لابد میگویند راهکار فیلتر است!
و شرم بر آن خانم که آخرش، ادای انسانهای فرهیخته را درآورد و خجالتزده گفت: «مفسد فیالارض هستم»، اما لایوش را سیو و در یوتیوب منتشر کرد تا میلیونی دیده شود و آبروی آن پسرک بینوا و خانوادهاش به خطر اُفتد. همه میدانند در جامعه چه خبر است، چرا آبروی انسان، آنهم یک «تازه نوجوان» را میبرید؟
اگرچه آن پسرک را نمیدانم، شاید کنار رفقایش مفتخر به چنین حادثهای باشد؛ چون نه من و من هیچ یک از همنسلان و البته مسئولان، تفاوت فرهنگی با این نسل را درک نمیکنیم! اما هیچ فکر کردید که پدر و مادر آن نوجوان، در چه احوالاتی هستند و میتوانند در این جامعه، سر راست کنند؟ اما به زعم من، تنها راهکار، حل این معضلات فرهنگیست، ولاغیر!
دستگاههای موازی عریض و طویل با بودجههای کلان، بهجای فرهنگسازی دقیق و سلامت جنسی در میان نوجوانان، در این زمینه چه کردهاند، جز با انکار مسئله؟ و محدودیتسازی بیشتر؟
ما خانوادهها چه میکنیم؟ موبایل و تبلت را به بهانه آموزش مجازی در اختیارشان گذاشته و به حال خود رها کرده ایم؟ هیهات!
این تحلیلها در حالی است که مقصر یک فرد یا یک نهاد خاص نیست؛ همه و همه یک طرف ماجرا هستیم و کوتاهی در رها کردن کودکان و نوجوانان در بحرانیترین سن دوران زندگی، هیچ گاه قابل بخشش نخواهد بود.
این لایو زنگ خطری را به صدا درآورد که پیش از آن خیلیها صدای این زنگ خطر را نشنیده بودند، اما این بار عمق فاجعه آنقدر عیان شد که هرچه گوش هایمان بگیریم باز هم صدای این زنگ خطر را میشنویم. حالا باید کاری کنیم حالا که در بدترین شرایط ممکن هستیم. حرفهای این نوجوان و تفکر آلوده او نسبت به مسائل جنسی باید عرق شرم بر پیشانی کسانی بنشاند که در این حوزه غفلت کرده اند. هرچند حالا هم دیر نیست پس از حالا شروع کنیم.امروز متولدین اوایل دهه هشتاد،در آستانه ۲۰ سالگی هستند و در حال سپری کردن ترم ۴ دانشگاه! درست است که تعداد متولدین دهه شصت و هفتاد از نسل زد بیشتر است، اما تاثیری که نسل زد بر شبکههای اجتماعی گذاشته، بسیار بیشتر از نسل قبل بوده است.
سری به اکسپلورر اینستاگرام خودتان بزنید. اینفلوئنسرهای دهه هشتادی و فنپیجهای بیشمار آنها، صفحه اکسپلورر ما را تسخیر کردهاند. اگر کمی به اطرافتان نگاه کنید،میبینید فرهنگ قالب نسل زد خیلی بیشتر از آن چیزی که فکرش را بکنید؛ همه جا را تسخیر کرده است.
پن: این یادداشت علمی و آکادمیک نیست و شهود شخصی نگارنده است.»
همانطور که گفتیم بعد از انتشار این ویدئو تحلیلهای متفاوتی صورت گرفت. مصطفی فقیهی در صفحه اینستاگرام خود دراینباره نوشت: لایو نوجوان۱۴ساله را که دیدم، تنم لرزید و موی بر تنم راست شد. حضرات مسئول بدانند، این اتفاقات، سابقاً زیرپوست شهر بود و اینک، سوگندانه بر بام پوست شهر، علناً دیده شده و لابد میگویند راهکار فیلتر است!
و شرم بر آن خانم که آخرش، ادای انسانهای فرهیخته را درآورد و خجالتزده گفت: «مفسد فیالارض هستم»، اما لایوش را سیو و در یوتیوب منتشر کرد تا میلیونی دیده شود و آبروی آن پسرک بینوا و خانوادهاش به خطر اُفتد. همه میدانند در جامعه چه خبر است، چرا آبروی انسان، آنهم یک «تازه نوجوان» را میبرید؟
اگرچه آن پسرک را نمیدانم، شاید کنار رفقایش مفتخر به چنین حادثهای باشد؛ چون نه من و من هیچ یک از همنسلان و البته مسئولان، تفاوت فرهنگی با این نسل را درک نمیکنیم! اما هیچ فکر کردید که پدر و مادر آن نوجوان، در چه احوالاتی هستند و میتوانند در این جامعه، سر راست کنند؟ اما به زعم من، تنها راهکار، حل این معضلات فرهنگیست، ولاغیر!
دستگاههای موازی عریض و طویل با بودجههای کلان، بهجای فرهنگسازی دقیق و سلامت جنسی در میان نوجوانان، در این زمینه چه کردهاند، جز با انکار مسئله؟ و محدودیتسازی بیشتر؟
ما خانوادهها چه میکنیم؟ موبایل و تبلت را به بهانه آموزش مجازی در اختیارشان گذاشته و به حال خود رها کرده ایم؟ هیهات!
این تحلیلها در حالی است که مقصر یک فرد یا یک نهاد خاص نیست؛ همه و همه یک طرف ماجرا هستیم و کوتاهی در رها کردن کودکان و نوجوانان در بحرانیترین سن دوران زندگی، هیچ گاه قابل بخشش نخواهد بود.
برگرفته از:
خبرگزاری های ایرنا- باشگاه خبرنگاران- ایسنا
برترین ها