امروزه خانواده‌ها تحت تأثیر و پیگیر مستمر اخبار مربوط به حوادث کرونا هستند و در گروه‌های دوستانه و خانوادگی بحث و گفت و گو پیرامون خطرات و عوارض ناشی از کرونا به وفور وجود دارد، بنابراین کودکان نیز ناخواسته در معرض اخبار این موضوع قرار دارند.

با توجه به شرایط موجود و نامشخص بودن مدت زمان ماندگاری کرونا همه افراد از جمله کودکان و نوجوانان تجربه متفاوتی را همراه با ترس و بیقراری طی می‌کنند که باید توجه ویژه‌ای به آن شود و جا دارد والدین با صبر و حوصله یاری‌گر فرزندانشان باشند.

به‌تدریج با مطرح‌شدن ضرورت‌های اقتصادی و شغلی و سایه‌انداختن محدودیت‌ها و كاستی‌های جدید ناشی از شیوع این بیماری بر افراد خانواده، بدخلقی‌ها، ناسازگاری‌ها، استرس‌ها و خستگی‌های ناشی از كاهش روابط اجتماعی، الگوی رفتاری اعضای خانواده‌ها را تغییر داد.

پرخاشگری‌های مكرر و آزاردهنده فرزندان نوجوان خانواده یكی از ده‌ها رهاورد ناخوشایند كووید ۱۹ برای روابط خانوادگی در روزگار شیوع كروناست.


لزوم شناخت صحیح ریشه‌های این نوع پرخاشگری‌ها و مدیریت و كنترل آن از سوی والدین سبب شد با دكتر فاطمه كلاهدوز، روان‌شناس بالینی به گفت‌وگو بشینیم.

تغییر الگوهای زندگی به‌ویژه در فاصله‌گذاری اجتماعی كرونا كه روابط اجتماعی افراد محدود شده در برخی به‌صورت پرخاشگری بروز كرده است. ریشه این پرخاشگری‌ها چیست؟
اصولا پرخاشگری به معنی رفتاری است كه منجر به آزار و درد می‌شود و به قصد آسیب‌رساندن جسمانی یا روانی نسبت به دیگران صورت می‌گیرد و رفتار خصمانه برای تحقق خواسته‌های فرد محسوب می‌شود.


پرخاشگری چگونه به روابط عاطفی و اجتماعی فرد آسیب می‌زند؟
پرخاشگری می‌تواند باعث آسیب‌رساندن به دیگران از نظر عاطفی شود. با پرخاش‌كردن، اطرافیان با حرف‌ها یا حركات بدون كنترل فرد دچار آسیب روحی می‌شوند. پرخاشگری، مرزهای اجتماعی را نیز نقض می‌كند و زیر پا می‌گذارد و باعث ایجاد خلل در روابط می‌شود؛ البته گاهی همه‌ افراد، رفتارهای پرخاشگرانه‌ای از خود نشان می‌دهند كه طبیعی است اما زمانی كه به‌صورت مكرر رخ بدهد باید تحت‌كنترل و‌ مدیریت قرار گیرد. وقتی افراد در شرایطی مجبور به پرخاشگری می‌شوند احساس آزردگی و بی‌قراری به آنها دست می‌دهد و فشاری را روی خود احساس می‌كنند. كنترل رفتار در چنین موقعیت‌ هایی دشوار می‌شود و امكان دارد ندانند چه رفتارهایی در آن موقعیت مناسب است.
گاهی‌اوقات هم برخی افراد به ‌طور عامدانه دست به پرخاشگری می‌زنند. مثلا ممكن است شخصی با هدف انتقام‌گرفتن یا آزار و تحریك شخصی دیگر به رفتارهای پرخاشگرانه دست بزند. حتی پرخاشگری نسبت به خود هم وجود دارد.

در بین گروه‌های سنی مختلف در خانواده، نوجوانان در دوران خانه‌نشینى كرونایى بیش از دیگران از خود رفتارهای پرخاشگرانه نشان می‌دهند. علت این رفتارها چیست؟
نوجوانی مرحله انتقال از دوران كودكی به بزرگسالی است. در این مرحله برخی نوجوانان ضعف مهارت‌های ارتباطی داشته و از سوی دیگر با دنیای بزرگسالان آشنایی كامل ندارند؛ لذا گاهی به رفتارهای خشونت‌آمیز برای حل مشكلات خود متوسل می‌شوند.

دلایل بسیاری می‌تواند در شرایط فعلی موجب پرخاشگری نوجوانان شود؛ ازجمله وضعیت سلامت جسمی و روانی، دوران بلوغ، ضعف در ساختار خانواده، روابط با خانواده و روابط با دیگران، شرایط تحصیلی و نداشتن ابزار به‌روز و هوشمند، عوامل اقتصادی در خانواده، ویژگی‌های فردی، تجربه‌های زندگی، نداشتن امكانات تفریحی، تك‌فرزندبودن، نداشتن تعامل با همسالان، بیماری، مرگ‌و‌میرهای خانوادگی و اطرافیان بر اثر كرونا، خانواده بیمار، پدر و ‌مادر مسن و بیمار، بیكاری والدین، تغذیه نامناسب، استفاده زیاد از بازی‌های رایانه‌ای، فضای مجازی، وجود همسالان نادرست، اعتیاد، مشروبات الكلی، به‌دست‌آوردن خواسته‌های غیرمعقول خود، ناكامی در علایق عاطفی و تحصیلی می‌تواند به‌شدت گرفتن پرخاشگری نوجوانان در شرایط همه‌گیری كرونا منجر شود.


واكنش‌های نامناسب والدین در مقابله با پرخاشگری فرزندان‌شان تا چه اندازه در تشدید این رفتارها موثر است؟
تجربه‌های زیادی نشان داده كه نصیحت‌های مكرر، تحقیر و تمسخر، برچسب‌زدن‌های نامناسب والدین و‌ خانواده، تنبیه بدنی، روابط ناسالم، استرس و اضطراب و محرومیت‌های مالی و عاطفی والدین از دلایل بروز خشونت در نوجوانان محسوب می‌شود.


آیا این پرخاشگرى‌ها ممكن است در تغییرات رفتارى در دوران بلوغ ریشه داشته باشد و در این صورت والدین چگونه باید برای گذر از بحران بلوغ به فرزندشان كمك كنند؟
بدون شك با توجه به تغییرات اساسی نوجوانان در دوران بلوغ لازم است خانواده‌ها صبوری بیشتری در ارتباط با فرزندان‌شان داشته باشند. در صورت بروز رفتارهای نامناسب، تكرارشدن و عدم كنترل رفتار نوجوان، كمك‌گرفتن از مشاوران و روان‌شناسانی كه در زمینه بلوغ تخصص دارند كمك بسیاری خواهد كرد. در غیر این صورت این‌گونه رفتارها جزو شخصیت آنها خواهد شد و مشكلات بسیاری را در آینده ایجاد خواهد كرد. والدین آگاه باشند اگر در شرایط فعلی همه‌گیری كرونا با درایت عمل كنند و همراه فرزندان‌شان باشند، نوجوان‌شان به بهترین شكل از بحران روانی ایجادشده گذر خواهد كرد.

والدین در صورت بروز رفتارهاى پرخاشگرانه در فرزندانشان باید چه عكس‌العملی نشان دهند.
گوش‌دادن فعال و صبورانه، بالابردن آگاهی والدین از دوران بلوغ و نوجوانی، ایجاد ارتباطی موثر و صمیمی و اطلاع از نیازهای نوجوان در كنترل پرخاشگری نوجوان بسیار موثر است. همچنین والدین از مقایسه، سرزنش و تحقیر فرزندشان پرهیز كنند.

به‌علاوه استفاده از نظرات نوجوان و مشورت با او، داشتن الگوهای مناسب و دوستان موفق برای ارتباطات موثر، داشتن زمان برای گفت‌وگوی مناسب با نوجوان، وقت‌گذاشتن و همراهی و حمایت نوجوان، رابطه دوستانه برای بیان و درد دل‌كردن و ابراز مشكلات نوجوان در كنترل پرخاشگری او بسیار موثر است.