پشت پرده خودکشی

خودکشی یکی از آسیب‌های مهم اجتماعی محسوب می‌شود؛ موضوعی که جزو پر بازدیدترین اخبار بوده و از نگاه سازمان‌های مختلف، شاخصی برای سنجش سطح رفاه، سلامت و مطلوبیت شرایط زندگی در جوامع محسوب می‌شود.
 

عوامل متعددی در وقوع خودکشی به عنوان یکی از مهمترین آسیب‌های اجتماعی نقش دارد، عواملی که بخش عمده‌ای از آن خارج از کنترل افراد بوده و به مدیریت‌های کلانی باز می‌گردد که در سطوح تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و اجرای تصمیمات، نقش ایفا می‌کنند و به شکل مستقیم بر شرایط اقتصادی، اجتماعی و ... جامعه اثر می‌گذارند.

برابر آمارهای جهانی خودکشی دهمین عامل مرگ است و سالانه حدود ۸۰۰ هزار نفر در جهان قربانی خودکشی می‌شوند و آمار کسانیکه اقدام به خودکشی می‌کنند، سالانه به ۵ میلیون نفر می‌رسد.

آمارها حاکی از آنست که مسائل اقتصادی، ناکامی‌های اجتماعی، اختلالات روانی، عوامل خانوادگی و مسائل عاطفی، بیشترین تاثیر را در خودکشی داشته است.

اگرچه در استان فارس، آمار خودکشی نسبت به بسیاری از نقاط کشور، بالا نیست و آخرین مورد رسمی از خودکشی، مربوط به یکی از کارکنان شرکتی شهرداری مرودشت بوده است؛ اما بررسی ابعاد مختلف از این مشکل جامعه بشری می‌تواند منجر به یافتن و به کارگیری راهکارهایی برای کاهش آمار خودکشی شود.


آماری ثابت با تغییرات نگران کننده
مدیرکل پزشکی قانونی استان فارس ضمن اشاره به اینکه خود کشی به دو دسته موفق و ناموفق تقسیم می‌شود، گفت: در ۵ سال گذشته آمار خودکشی های موفق در استان ثابت بوده، اما از نظر جنسیت، تفاوت فاحشی بین آمار زنان و مردان اتفاق افتاده است.

دکتر علیرضا درودچی با بیان اینکه در آمارهای بین المللی اقدام به خودکشی در زنان و خودکش‌های موفق در مردان بیشتر است، گفت: از سال ۹۴ تا کنون اقدام به خودکشی در زنان به ۳۰ درصد و در مردان به ۸۰ درصد افزایش داشته است.


افزایش اقدام به خودکشی سالخوردگان
وی با ابراز تاسف از اینکه بیشترین آمار برای اقدام به خودکشی در رده سنی ۲۰ تا ۳۰ سال است، گفت: در چند سال اخیر اقدام به خودکشی در رده سنی سالخورگان نیز افزایش داشته است.

درودچی در خصوص روش های اقدام به خودکشی نیز گفت: روش های معمول برای این کار خوردن دارو، حلقه آویز کردن و خودسوزی‌ست که در حال حاضر بیشترین روش ها به لحاظ آماری حلق آویز کردن و مسمومیت است.

مدیرکل پزشکی قانونی فارس افسردگی، بیکاری، افزایش خانه نشینی در ایام کرونا، کاهش امید به زندگی و... را از عوامل اقدام به خودکشی معرفی کرد.

درودچی با اشاره به اینکه افزایش افسردگی در جامعه افزایش خود کشی را در بر دارد، اضافه کرد: در آمار مربوط به خودکشی در زنان بیشترین آمار مربوط به زنان خانه دار است.


ابعاد خودکشی
یک‌ روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به اینکه خودکشی پدیده‌ای با ابعاد مختلف بیولوژیکی، روانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، است گفت: خودکشی از منظر جهانی آنقدر اهمیت دارد که یک روز (دهم سپتامبر) را به عنوان "روز جهانی پیشگیری از خودکشی" نامیده‌اند.

احمد طرماح با بیان اینکه نگرش، شخصیت، محیط خانواده و ... جزو مواردی است  که از نظر روانشناختی در خودکشی  می توان با آن روبه رو شد، خاطر نشان کرد: در تقسیم بندی عوامل تاثیرگذار بر وقوع خودکشی می توان به نگرش فرد نسبت به زندگی، اختلالاتی که ممکن است در شخصیت فرد پیدا شود و محیطی که در آنجا زندگی می کند اشاره کرد.

این روانشناس خاطرنشان کرد: می‌توان به دوران کودکی بی ثبات، فقدان حمایت های لازم خانواده در مواقع لزوم و فشارها و اختلافات شدید خانوادگی نیز در موضوع عوامل تاثیرگذار بر خودکشی اشاره کرد.


نقش ژنتیک در خودکشی
طرماح با بیان اینکه در مسئله خودکشی ژنتیک هم نقش دارد، اضافه کرد: گاهی انتهای مسئله ژنتیک به اختلالات شخصیت هم پیوند می‌خورد.

این روانشناس و مشاور خانواده ادامه داد: تحقیقات نشان داده که اختلالات شخصیتی در  افراد دچار روان رنجور، از قدرت برون گرایی و مسئولیت پذیری کمی برخوردار هستند، سلامت عمومی آنها دچار مشکل و موافق بودن آنها در مسائل مختلف نسبت به افراد دیگر پایین است.


کدام عامل بیشترین تاثیر را بر خودکشی دارد؟
طرماح با تاکید بر اینکه پایین بودن سلامت عمومی فرد یکی از شاخصه های بسیار مهم در گرایش  امر خودکشی است، گفت: مسائل خانوادگی نیز از عوامل مهم در گرایش فرد به  امر خودکشی محسوب می شود.

وی با بیان اینکه  آمارها نشان می دهد بیش از ۴۰ درصد افرادی که اقدام به خودکشی می کنند به ویژه در سنین ۱۷ تا ۳۰ درگیر مسائل و مشکلات خانوادگی هستند، بیان کرد: در این سن فرد آستانه تحمل پایین‌تر داشته و راهکارهای کمتری برای حل مسائل می تواند پیدا کند.

این مشاور خانواده ادامه داد: به عنوان مثال زوجین جوانتر به علت بی تجربگی و اینکه پختگی حل مسائل را ندارند احتمال دارد که بن بست در حل مسائل برسند و اقدام به خود کشی کنند.

مسئول موسسه بهبود نگرش شیراز یکی دیگر از عوامل اقدام به خودکشی را ایجاد فاصله و فقدان رابطه مناسب بین نوجوان و اطرافیان به ویژه والدین بیان و اضافه کرد: در خانواده‌هایی که والدین قدرت تربیتی مناسب را ندارند و فضای خانواده در آنجا  تاریک و کدر و پر آشوب است، جوان به این مسئله نزدیکتر می‌شود.

طرماح خاطرنشان کرد که افراد دارای افسردگی، اختلالات دوقطبی یا اختلال پس از حادثه گرایش شدیدی به خودکشی دارند.
وی افسردگی را دیگر از عوامل مهم اقدام به  خودکشی دانست و گفت: زمانی که درمان و اقدامات لازم برای بیماری افسردگی انجام نمی شود احتمال اینکه فرد در نهایت به این نتیجه برسد که بودنش در دنیا نه تنها مفید نسیت بلکه مضر هم هست و در نهایت به بن بست می‌رسد؛ امکان دارد خودکشی را آخرین راه فرار از این وضعیت بیابد.


تفاوت علت خودکشی در مردان و زنان
طرماح افزود: نکته قابل توجه در امر خودکشی در مردان اختلال روحی و اقتصادی و در زنان بیشتر خانوادگی و روحی است.
این روانشناس و مشاور خانواده مصرف مواد مخدر و توهم زا نیز به عنوان یکی دیگر از عوامل اقدام به خودکشی معرفی و اضافه کرد: فقر و تنگدستی، مسائل اجتماعی و سیاسی هم می تواند آستانه تحمل فرد را کاهش داده و قدرت تجزیه و تحلیل را از شخص بگیرند.

وی ادامه داد: در مسائل اقتصادی زمانی که فرد با کاهش و افزایش ناگهانی قیمت ها مواجه شده و مبلغی را به عنوان سرمایه گذاری از دست می دهد، با یاس، بدبینی و تنفر و.. مواجه شده و در نهایت اقدام به خودکشی می کند.

طرماح مسائل ناموسی را از دیگر عوامل تاثیرگذار بر اقدام به خودکشی مطرح و بیان کرد: استرس های مداوم، فشارهای متعدد خانواده، جامعه و دوستان نیز می تواند انگیزه اقدام به خودکشی را تشدید کند.

او با اشاره به این بیت شعر خیام "از آمدنم نبود گردون را سود وز رفتن من جاه و جلالش نفزود/ وز هیچ کسی نیز دو گوشم نشنود کاین آمدن و رفتنم از بهر چه بود" در خصوص مسئله نگرش این چنینی گفت: فردی که به این نقطه می رسد که بود و نبود من سودی ندارد و حیات خود را ناچیز می شمارد، گرایش به خود کشی را در خود تقویت می کند.


راه مقابله با خودکشی
این روانشناس ادامه داد: برای مقابله با عوامل فردی و حتی خانوادگی تاثیرگذار بر خودکشی می توان عوامل پیشگیرانه را در مسائل مختلف چون افت تحصیلی، روابط اجتماعی، رابط و مسائل خانوادگی و... در نظر گرفت.

طرماح بررسی عوامل بازدارنده و تسهیل کننده که نقش بزرگی در پیشگیری از اقدام به خودکشی دارد را از راهکارهای درمان اقدام به خودکشی معرفی کرد.

او با بیان اینکه بررسی اختلالات روانی فرد به ویژه افسرگی یا دو قطبی بودن یا اینکه فرد در گذشته اقدام به خودکشی کرده و اما موفق نبوده می تواند برای درمان فرد کمک کند، گفت: قرآن کریم در یکی از آیات خود می فرماید "اگر یک نفر را زنده کنید تمام انسان ها را زنده کردید". مقابله با آسیب‌هایی نظیر خودکشی یک ارزش متعالی دینی محسوب می‌شود، هرچند این آیه مختص نجات جسم نیست و به روح نیز مربوط می‌شود.

این مشاور خانواده و روانشناس گفت: اولین گام برای نجات فردی که اقدام به خودکشی کرده صحبت است و اورژانس اجتماعی یا همان مرکز ۱۲۳ می تواند در این راه موثر باشد.

او اضافه کرد: نوع صحبت کردن با افرادی که تصمیم به خودکشی دارند بسیار مهم است، در این مواقع روش نصحیت یا به چالش کشیدن اصلا درست نیست.

طرماح با بیان اینکه افزایش دایره حمایتی یکی دیگر از عوامل مهم در بازدارندگی افراد در اقدام به خودکشی است، خاطر نشان کرد: اقدام به درمان افسردگی نیز می‌تواند گام مهمی در کاهش اقدام به خودکشی باشد.

وی ادامه داد: منتشر نکردن آمار و اخبار خودکشی یکی از راهکارهای جلوگیری از عادی شدن این آسیب است و البته تقویت مبانی معنوی فرد و جامعه یک راهکار بسیار مهم و موثر در پیشگیری از خودکشی است. البته تقویت مبانی معنوی تنها مختص به انجام اعمال و مسائل مذهبی نیست.
مسئول موسسه بهبود نگرش شیراز، ایجاد فرصت های شغلی برای کسب درآمد که باعث احساس مفید بودن و هدفمند بودن در شخص می شود را از دیگر راهکار های کاهش اقدام به خودکشی معرفی و اضافه کرد که اختلالات روانی نظیر افسردگی باید درمان شود.

وی با بیان اینکه درمان اختلالات شخصیتی هم می‌تواند یک راهکار مناسب برای کاهش خودکشی باشد، افزود: یاد دادن بهبود روش های مقابله با بحران، روش های حل مسئله و کسب مهارت های زندگی، ایجاد باورهای امیدوارکننده در زندگی، ارتقا سطح بهداشت روانی جامعه، کاهش دید منفی افراد نسبت به فرایند مشاوره و روانشناسی در جامعه، افزایش آگاهی از سوءمصرف مواد توهم زا، گرم و صمیمی بودن خانواده، افزایش کارایی روانی از راه خوشبینی و مثبت نگری، کاهش خشونت های خانوادگی، ترویج ازدواج های ساده و سالم، کاهش غم و اندوه اجتماعی فیلم ها و گزارش های مکرری فرد را دچار آسیب های روحی و روانی می کند، افزایش عزت نفس و آستانه تحمل، افزایش ورزش خواب مناسب و تغذیه نیز از روش‌های مقابله با خودکشی است.


ریشه خودکشی در جامعه است
یک پژوهشگر گروه علوم رفتاری جهاد دانشگاهی فارس نیز در گفت و گو با ایسنا ضمن یادآوری اینکه خودکشی همیشه در جوامع مختلف وجود داشته است، گفت: در نگاه اول، خودکشی امری فردی محسوب و با نگاهی آسیب شناختی به اختلال های روحی و روانی افراد نسبت داده می شود، اما ریشه های اصلی خودکشی را باید در اجتماع و شرایط زندگی اجتماعی جست و جو کرد.

مسعود کوچانی با اشاره به اینکه اگر اختلال روانی هم شکل می‌گیرد بیشتر متأثر از همین عوامل اجتماعی است، خاطر نشان کرد: جست و جوی علل اجتماعی خودکشی عمر زیادی ندارد و بیشتر به کارهای جامعه شناس معروف "امیل دورکیم" برمی‌گردد. از زمان او تاکنون مطالعات اجتماعی زیادی در مورد خودکشی انجام شده است.

تقسیم‌بندی خودکشی
کوچانی افزود: تقسیم بندی دورکیم از خودکشی، شامل خودکشی های خودخواهانه، دگرخواهانه، بدهنجاری و جبرگرایانه حاکی از اینست که ما صرفاً با یک پدیده واحد مواجه نیستیم بلکه تضعیف پیوندهای اجتماعی منجر به فردگراتر شدن افراد می شود، احساس عدم تعلق افراد به جامعه از بین می رود و خودکشی که در این شرایط رخ می دهد، به عنوان خودکشی خودخواهانه تلقی می شود.

وی ادامه داد:  این نوع خودکشی بیشتر در جوامع غربی اتفاق می افتد با این حال شهرهای بزرگی چون تهران و دیگر کلانشهرها زمینه های اجتماعی چنین خودکشی را دارند، جایی که روح اجتماع و کنترل های آن از بین رفته و افراد کمتر احساس تعلق می کنند.

کوچانی با بیان اینکه خودکشی دگرخواهانه، نقطه مقابل خودخواهانه است، افزود: این نوع خودکشی در شرایطی که پیوندهای اجتماعی قوی است رخ می دهد، افراد در چنین شرایطی حاضرند جان خود را فدای اجتماع و افراد آن کنند.

وی ادامه داد: هم "دورکیم" هم جوامع و فرهنگ ها از این نوع خودکشی به عنوان عملی قهرمانانه یاد می کنند که فرد جان خود را برای دیگران فدا می کند، بنابراین، در بررسی خودکشی به عنوان یک آسیب اجتماعی، نه تنها این نوع خودکشی محل بحث نبوده بلکه برچسب های مثبتی چون رشادت و قهرمانی می خورد.

این پژوهشگر گروه علوم رفتاری جهاد دانشگاهی فارس با تاکید بر اینکه دو نوع خودکشی دیگر از اهمیت زیادی برخوردار هستند و حداقل در جامعه ما آثار این دو نوع خودکشی را می توان به خوبی دید و مورد بررسی قرار داد، گفت: از هم پاشیدگی نظم و تعادل اجتماعی، بحران های اقتصادی، تورم، بی سازمانی و از بین رفتن ارزش های اجتماعی، همه موجب قرار گرفتن فرد در شرایطی می شود که پایان دادن به زندگی را انتخاب می کند.


کوچانی خاطر نشان کرد: مسائلی که امروز به واسطه شرایط اقتصادی ما بیش از هر زمانی در حال تجربه آن هستیم به لحاظ جنسیت، این نوع خودکشی بیشتر برای مردان رخ می دهد چرا که سهم بیشتری از فعالیت های اقتصادی دارند.

وی با اشاره به اینکه با این وجود اقدام به خودکشی بخش مهمی از دگرگونی ها اجتماعی است که هر دو جنس را تحت تأثیر قرار می دهد، خاطر نشان کرد:  بیشتر خودکشی هایی که در غرب کشور و به طور ویژه در استان لرستان و کرمانشاه رخ می دهد از این دست است.

این پژوهشگر علوم اجتماعی اضافه کرد: ممکن است پرسشی پیش بیاید که چرا در استان سیستان و بلوچستان که وضعیت اقتصادی نامناسب تری وجود دارد، این نوع خودکشی چندان مطرح نیست؟ واقعیت این است که آنجا ارزش ها و پیوندهای اجتماعی و اعتقادات مذهبی که مانع مهمی برای خودکشی محسوب می شود، قوت زیادی دارد، البته باید توجه داشت که در همان استان سیتان و بلوچستان هم اختلاف خودکشی مردان نسبت به زنان قابل توجه است.

وی با اشاره به اینکه خودکشی نوع آخر، در شرایطی رخ می دهد که هنجارهای اجتماعی بسیار قوی است، بیان کرد: خودکشی جبرگرایانه در شرایطی رخ می دهد که افراد امکان تخطی از هنجارها را ندارند. باید توجه داشته باشیم که این هنجارها لزوماً مثبت نیست و به همه آداب، رسوم و عقایدی برمی گردد که فرد به عنوان عضوی از اجتماع باید آن را رعایت کند.

این پژوهشگر گروه علوم رفتاری جهاد دانشگاهی فارس گفت: در جامعه ای که مردسالاری شدت دارد، هنجارهای مردسالارانه حاکم است و به طبع گروهی که تحت تأثیر قرار می گیرد زنان است، برای مثال، در شرایطی که امکان طلاق وجود ندارد یا طلاق به لحاظ اجتماعی پذیرفته نیست، رهایی از شرایط بغرنج گزینه خودکشی را پیش روی افراد می گذارد.

تاثیر شرایط زندگی بر خودکشی
کوچانی خاطر نشان کرد: از کل این بحث باید این نتیجه را گرفت که خودکشی و شکل گیری تفکر خودکشی به شدت تحت تأثیر شرایط زندگی ما در اجتماع است، تقلیل خودکشی به ژنتیک افراد یا صرف ویژگی های روانشناختی موجب می شود که ما از علل اصلی خودکشی یعنی علل اجتماعی آن غافل شویم.

او با بیان اینکه شرایط زندگی باید به گونه ای باشد که افراد زندگی کردن را ترجیح دهند، گفت: نگاه فردی به موضوع خودکشی نه تنها خطایی بر شناخت ما وارد می کند، بلکه در تعیین راهبردهای کاهش و کنترل خودکشی ما را به بیراهه می برد.

کوچانی افزود: اگر هنجارهای اجتماعی که زندگی زنان و دختران در استان ایلام یا دیشموک در استان کهگیلویه و بویراحمد دشوار شود و دست به خودکشی بزنند، شناسایی و تعیین راهبرد برای تغییر این هنجارها و حمایت از این افراد است که می تواند تغییر اصلی را ایجاد کند، نه صرف آموزش ها و مشاوره های دوره ای و موقت.