به مناسبت سالروز تشکیل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره: قهر بیمه‌های درمانی با خدمات روانشناسی!
امین جلالوند
در تقویم میلادی جهان تاکنون روزی با عنوان روز جهانی روانشناس، ثبت نشده است اما همه ساله سازمان ملل متحد، در ماه آوریل روز خاصی را به منظور ارائه سخنرانی با موضوع اهمیت و پاسداشت علم روانشناسی در حل مشکلات اجتماعی بشر در سازمان ملل متحد( زیر نظر انجمن روانشناسی آمریکا) در نظر می‌گیرد که در طی سال‌های متوالی، این تاریخ الزاما یکسان نبوده است.
در کشور ما تاریخ 9 اردیبهشت، سالروز تصویب قانون تشکیل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره شناخته میشود. اگرچه در تقویم رسمی کشور، این روز به عنوان روز روانشناس در نظر گرفته نشده است، اما هرساله سالروز تشکیل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره در تقویم غیررسمی به عنوان روز روانشناس و مشاور شناخته میشود که ارائه‌دهندگان خدمات سلامت روان(بجز روانپزشکان) این روز را جشن می‌گیرند. البته سال گذشته و امسال به دلیل پاندمی کرونا، مراسم‌های این روز به صورت مجازی برگزار شد و برخلاف دوران قبل از کرونا چندان از همایش‌ها و سمینارهای مختلف در این روز خاص، خبری نبود.
دکتر محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور هم درباره سالروز تصویب قانون تشکیل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره یادآور شد: «ما هر ساله نهم اردیبهشت ماه، سالروز تاسیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره را جشن می‌گیریم. البته به دلیل شرایط کرونا، امکان برگزاری حضوری مراسم‌ها وجود ندارد. یکی از اهداف سازمان این است که با بزرگداشت این روز، هویت روانشناسی و مشاوره در کشور نهادینه شود. درواقع، هویت اجتماعی ما در روز نهم اردیبهشت شکل گرفته است.»
او با اشاره به نقش مهم روانشناسی و مشاوره در دوران پاندمی کرونا، تاکید کرد: «جایگاه اصلی روانشناسی و مشاوره، وضعیت فعلی نیست. ضرورت دارد این جایگاه به خط مقدم سلامت کشور ارتقا یابد، چراکه بحث پیشگیری بسیار اهمیت دارد. مساله بیماری کرونا، اهمیت پیشگیری و نقش روان شناسان و مشاوران در آن را برای مسئولان و مردم آشکار کرد. در دوران پساکرونا، روانشناسان و مشاوران هستند که می‌توانند در صف مقدم ارائه خدمات، حضور داشته باشند. در این دوران، با مباحثی چون خود مراقبتی، دیگر مراقبتی و مسائل باقیمانده از دوران کرونایی مواجه هستیم که باید مدیریت شود.»
حاتمی با اشاره به مغفول ماندن خدمات سلامت روان در دوران کرونا، یادآور شد: «درحال حاضر در دوران کرونا، تمرکز بر درمان این بیماری قرار گرفته، اما بحث سلامت روان در حاشیه قرار گرفته است. در دوران کرونا مردم نیاز به خدمات روانشناسی و مشاوره دارند، اما به خاطر هزینه‌های بالا، برخی از مردم نمی‌توانند از این خدمات استفاده کنند. به همین دلیل بیمه‌ها باید کمک کنند.»
دکتر محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور هم درباره سالروز تصویب قانون تشکیل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره یادآور شد: «ما هر ساله نهم اردیبهشت ماه، سالروز تاسیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره را جشن می‌گیریم. البته به دلیل شرایط کرونا، امکان برگزاری حضوری مراسم‌ها وجود ندارد. یکی از اهداف سازمان این است که با بزرگداشت این روز، هویت روانشناسی و مشاوره در کشور نهادینه شود. درواقع، هویت اجتماعی ما در روز نهم اردیبهشت شکل گرفته است.»
او با اشاره به نقش مهم روانشناسی و مشاوره در دوران پاندمی کرونا، تاکید کرد: «جایگاه اصلی روانشناسی و مشاوره، وضعیت فعلی نیست. ضرورت دارد این جایگاه به خط مقدم سلامت کشور ارتقا یابد، چراکه بحث پیشگیری بسیار اهمیت دارد. مساله بیماری کرونا، اهمیت پیشگیری و نقش روان شناسان و مشاوران در آن را برای مسئولان و مردم آشکار کرد. در دوران پساکرونا، روانشناسان و مشاوران هستند که می‌توانند در صف مقدم ارائه خدمات، حضور داشته باشند. در این دوران، با مباحثی چون خود مراقبتی، دیگر مراقبتی و مسائل باقیمانده از دوران کرونایی مواجه هستیم که باید مدیریت شود.»
حاتمی با اشاره به مغفول ماندن خدمات سلامت روان در دوران کرونا، یادآور شد: «درحال حاضر در دوران کرونا، تمرکز بر درمان این بیماری قرار گرفته، اما بحث سلامت روان در حاشیه قرار گرفته است. در دوران کرونا مردم نیاز به خدمات روانشناسی و مشاوره دارند، اما به خاطر هزینه‌های بالا، برخی از مردم نمی‌توانند از این خدمات استفاده کنند. به همین دلیل بیمه‌ها باید کمک کنند.»
همچنین او در ادامه به وضعیت فعلی دانشجویان رشته روانشناسی اشاره کرد و گفت: «امروزه در دانشگاه‌ها بحث روانشناسی و مشاوره مهم شده و این رشته با ۳۰۰ هزار دانشجو رقیب رشته‌های پزشکی شده است. جایگاه روانشناسی در نظام سلامت اهمیت بالایی پیدا کرده و صف‌های طولانی متقاضیان برای این رشته، مهر تایید این امر است. این روزها، بزرگ‌ترین دغدغه کشور بحث سلامت روان است. نگاه باید از درمان محور به سلامت محور تغییر کند. برای سلامت روان باید شناسنامه سلامت روان صادر کنیم تا کسانی که نیاز به مشاوره دارند، در اولویت کاری قرار گیرند.»
حاتمی همچنین به چالش تعیین تعرفه‌های روانشناسی اشاره کرد و به ایرنا گفت: «در سال های ۹۸ ، ۹۹ و ۱۴۰۰ اعلام کردیم که بحث تعرفه‌های خدمات روانشناسی و مشاوره ساماندهی شود، اما تاکنون تعرفه‌ها اعلام نشده و حقوق مردم در حال ضایع شدن است. گاهی برخی تعرفه‌های بالایی از مراجعه‌کنندگان می‌گیرند. برای مثال فردی می‌گفت۷۵۰ هزار تومان برای ۴۵ دقیقه مشاوره پرداخت کرده است، در حالی که سال ۹۹، مبلغ ۱۰۸ هزار تومان برای ارائه دهنده خدمت با مدرک کارشناسی ارشد و ۱۵۶ هزار تومان برای دکتری اعلام شده است، اما گاهی بیشتر می گیرند.»
خلا بیمه‌ها برای پوشش خدمات مشاوره و روانشناسی
در حالی که بر اساس آمارهای وزارت بهداشت، حدود یک نفر از هر چهار نفر در کشور ما از یک اختلال روانی خفیف تا شدید رنج می‌برد، اما آمار مراجعان به مراکز مشاوره روانشناسی اصلا تناسبی با وضعیت نامطلوب جامعه در حوزه سلامت روان ندارد.
بسیاری از روانپزشکان، روانشناسان و مشاوران از فقدان پوشش بیمه‌ای موثر برای بسیاری از خدمات روان‌درمانی و مشاوره گلایه دارند. کم‌محلی بیمه‌ها برای پوشش خدمات روانشناسی موجب شده است که بازار کار نیروهای ارائه دهنده خدمات مشاوره روانشناسی نیز در حد مطلوبی نباشد.
در حالی که در طی یک دهه اخیر، تلاش زیادی شده است تا فرهنگ مراجعه به روانپزشک، روانشناس و مشاور در جامعه نهادینه شود، اما فقدان پوشش بیمه‌ای موثر موجب شده است که بسیاری از این تلاش‌ها و فرهنگ‌سازی‌ها بی‌نتیجه بماند. از سوی دیگر، افزایش قابل توجه اجاره‌بهای دفترها و مطب‌ها نیز باعث شده است که بسیاری از فارغ‌التحصیلان جوان نتوانند در دفتر خود به ارائه خدمات روان‌درمانی و مشاوره بپردازند.
اگرچه در برخی مراکز دولتی، برخی خدمات محدود روان‌درمانی تحت پوشش بیمه قرار دارد، اما در مراکز خصوصی ارائه دهنده خدمات روان‌درمانی و مشاوره، خبری از پوشش بیمه‌ای فراگیر وجود ندارد. بیشترین بار هزینه‌ها در این حوزه درمانی بر دوش مردم است. این مساله هم فشار مالی زیادی به مراجعان وارد می‌کند و هم بازار کار روانپزشکان، روانشناسان و مشاوران را هم تحت تاثیر قرار داده است.
کارشناسان نظام سلامت تاکید دارند که پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی، در نهایت به نفع خود بیمه‌ها تمام میشود، زیرا با افزایش سلامت روانی جامعه، آمار بسیاری از بیماری‌های روان‌تنی، بستری و هزینه‌های نظام سلامت، کاهش پیدا خواهد کرد.
دکتر سامان توکلی، رئیس انجمن علمی روان‌درمانی ایران نیز در گفتگو با سپید به همین موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر از منظر اقتصادی به موضوع نگاه کنیم، پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی می‌تواند هزینه‌های کلی نظام سلامت را کاهش دهد. تحقیقات مختلف نشان می‌دهند که بخش بزرگی از مراجعات طبی به اورژانس‌ها، تصویربرداری‌ها و مداخلات تشخیصی مکرر و حتی بستری‌ها، ناشی از مشکلات روانی و روان‌تنی است که بار مالی آن دیده نمی شود، در حالی که هزینه کردن برای درمان این اختلالات، می‌تواند جلوی هزینه‌های هنگفت دیگر را بگیرد.»
توکلی یادآور میشود: «همکاران ما به طور روزمره بیماران زیادی را می‌بینند که به دلیل مسایل و اختلالات اضطرابی چندین سال با علایم قلبی یا تنفسی به پزشکان متخصص و اورژانس مراجعه کرده‌اند و بارها و بارها مداخلات تشخیصی مانند اکوکاردیوگرافی و مانند آن برای آنها انجام شده است. همچنین برخی بیماران دچار اختلال روده تحریک‌پذیر، سال‌ها به متخصصان گوارش مراجعه کرده‌اند. آنها وقتی به روانپزشک مراجعه می‌کنند، با پرونده‌ای می‌آیند که شامل حداقل چندین نوبت آندوسکوپی است، در حالی که مشکل اصلی آنها اختلال روانی یا مشکل روان‌تنی است. این‌ها همه هزینه‌هایی است که به نظام سلامت تحمیل میشود و تازه در کنار آن باید هزینه‌های ناشی از کاهش بهره‌وری شغلی و مرخصی‌های استعلاجی و امثال آن را هم اضافه کنید که به جامعه تحمیل میشود. در واقع، می‌خواهم بگویم که پوشش بیمه‌ای خدمات سلامت روان و روان‌درمانی‌ها در نهایت برای خود بیمه‌ها نیز از نظر اقتصادی به‌صرفه است. در واقع، این هزینه را باید نوعی سرمایه‌گذاری برای ارتقای سلامت عمومی و کاهش هزینه‌های دیگر در نظر گرفت.»
او با اشاره به مشکلات بیمه‌ای برای ارائه خدمات روان‌درمانی، خاطرنشان می‌کند: «روان‌درمانی‌ها در اغلب موارد در خارج از بیمارستان‌ها انجام میشود و هدفش این است که نیاز بیماران دچار اختلالات روانی خفیف تا متوسط برای مراجعه به بیمارستان یا خدمات بستری را کاهش دهد. محدود کردن پوشش بیمه‌ای خدمات روان‌درمانی به بیمارستان‌ها یکی از همان مواردی است که در نهایت موجب تحمیل بار اقتصادی بیشتر به نظام سلامت و بیمه‌ها خواهد شد.»
همچنین دکتر مهدی تهرانی دوست، رئیس بیمارستان روانپزشکی روزبه نیز ضمن ابراز گلایه از عدم پوشش بیمه‌ای خدمات روان درمانی و تحمیل هزینه بر بیمارستان، عنوان می‌کند: «تعرفه در بیمارستان‌های روانپزشکی تنها برای هتلینگ تعیین میشود و برای سایر خدمات هنوز تعرفه‌ای، تعریف نشده است. قطعا مشکلات بیمارستان‌های روانی از سایر مراکز بیشتر است، زیرا هزینه هتلینگ، تنها محل درآمد بیمارستان است و برای سایر خدمات ارائه شده در بیمارستان هنوز تعرفه‌ای مشخص نشده است.»
تهرانی دوست تاکید می‌کند: «به عنوان مثال، آزمون‌های مختلف روانشناسی و جلسات روان درمانی هنوز تعرفه‌ای ندارند. باوجود اینکه مکاتباتی در این زمینه صورت پذیرفته است، همچنان تعرفه‌ای در قسمت ارائه خدمات روان درمانی نداریم و این خود به معضلی برای بیمارستان تبدیل شده است. به هر روی بایستی این هزینه از یک منبع تامین شود. بیمارستان باید روانشناس استخدام کند تا این تست‌ها را انجام دهد. این تست‌ها در بخش خصوصی با هزینه بالایی انجام میشود.»
مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، یادآور میشود: «به جز دو تست روانشناسی، مابقی آنها هیچ تعرفه‌ای ندارند. همچنین خدمات روان درمانی شامل روان درمانی فردی، گروهی و خانواده درمانی هنوز تعرفه مشخصی در سیستم بیمه‌ای ما ندارند. امیدواریم برای این حداقل‌ها نیز تامین هزینه صورت پذیرد.»
پای دغدغه‌های روانشناسان و مشاوران در دوران کرونا
به باور بسیاری از صاحب‌نظران نظام سلامت، باید در دوران کرونا از دانش روانشناسان و مشاوران در سطح گسترده‌تری استفاده شود و حتی در مراکز درمان کرونا نیز باید خدمات سلامت روان به بیماران و خانواده‌هایشان ارائه شود.
مریم حبیب، مشاور ازدواج به گوشه‌ای از مشکلات روان‌درمانگران اشاره می‌کند و می‌گوید: «اول اینکه هنوز فرهنگ مراجعه به مشاور و روانشناس، بخصوص در شهرهای کوچک‌تر نهادینه نشده است. عده‌ای هنوز فکر می‌کنند که اگر به مشاور مراجعه کنند، پولشان را دور ریخته‌اند و از اهمیت این خدمات بی‌اطلاع هستند. در این زمینه نیاز است که رسانه‌ها در سطح وسیع‌تری به اهمیت خدمات روانشناسی و مشاوره بپردازند.»
او با اشاره به ضرورت نظارت بیشتر بر تعرفه‌های خدمات روانشناسی و مشاوره یادآور میشود: «گاهی برخی روانشناسان و مشاوران، یک رویکرد جدید درمانی را به انحصار خود درمی‌آورند. حتی گاهی دیده شده است که آنها هر ساعت نیز 500 هزار تومان و یا بیشتر از مراجعه کننده دریافت کرده‌اند. باید نظارتی وجود داشته باشد تا از دریافت تعرفه‌های اضافی جلوگیری شود. گاهی نیز برخی مشاوران کم‌تجربه صرفا به واسطه ارتباط با کلینیک‌ها جذب بازار کار می‌شوند، در حالی که برخی از روانشناسان و مشاوران حاذق ممکن است به دلیل نداشتن چنین ارتباطاتی، نتوانند در بازار کار فعال باشند. متاسفانه در اغلب موارد هم مراجعه کننده نمی‌داند که مدرک تحصیلی درمانگرش چیست و هر ادعایی که درمانگر مطرح کند، چندان برای مراجعان قابل تشخیص نیست.»
این مشاور ازدواج با اشاره به خلا پوشش بیمه‌ای خدمات روانشناسی و مشاوره گلایه می‌کند: «هزینه مشاوره روانشناسی برای بسیاری از مراجعان، رقم چشمگیری است. در غیاب پوشش بیمه‌ای، خیلی اوقات شاهد هستیم که ارجاع به روانشناسان و مشاوران شکل نمی‌گیرد. جلسات روان‌درمانی هم اینطور نیست که در یک جلسه جواب دهد و گاهی نیاز است که مراجعه کننده چندین ماه به درمانگرش مراجعه کند. همین موضوع نیز هزینه‌های مشاوره را افزایش می‌دهد.»
او یادآور میشود: «گاهی در برخی مراکز مشاوره روانشناسی شاهد هستیم که یک اتاق بازی برای کودکان طراحی می‌کنند، اما از مشاورانی بهره می‌برند که تخصص آنها روانشناسی کودک نیست. همچنین برخی مشاوران نیز صرفا به دلیل بازار کار مطلوب، خدمات مشاوره ازدواج و خانواده را ارائه می‌دهند، در حالی که در حیطه تخصص آنها نیست. به اینگونه موارد باید نظارت شود تا وجهه خدمات مشاوره و روان‌درمانی، خدشه‌دار نشود.»
همچنین ناصر یوسفی، مشاوره خانواده هم تاکید می‌کند: «تحت پوشش بیمه نبودن خدمات روانشناسی و مشاوره و بالا بودن ویزیت پزشکان و هزینه‌های مرتبط با آن، استقبال مردم برای مراجعه به مراکز روانشناسی و مشاوره را کاهش داده است. خدمات مشاوره روانشناسی هزینه‌های زیادی برای مراجعه‌کنندگان به دنبال دارد و بسیاری از مردم توان پرداخت این هزینه‌ها را ندارند.»
او خاطرنشان می‌کند: «مشاوره روانشناسی یک امر طولانی و هزینه‌بر است. بسیاری از خانواده‌ها به لحاظ اقتصادی از عهده پرداخت هزینه‌های مشاوره بر نمی‌آیند. در سال‌های اخیر، بیمه‌های تکمیلی هزینه برخی خدمات روانشناسی و مشاوره را متقبل شده‌اند که در صورت تداوم آن مردم می‌توانند نسبت به دریافت خدمات، استفاده بیشتری داشته باشند. برخی افراد هنوز روانشناسی و مشاوره را به دلیل اینکه اثرش عینی نیست نمی‌پذیرند و دنبال دارو درمانی می‌روند که اثرات مخربی برای بدن و ذهن انسان دارد.»
یوسفی تصریح می‌کند: «مردم اهمیت و اثربخشی مشاوره روانشناسی را در حل مشکلات خانوادگی و دیگر بخش‌ها به خوبی می‌دانند، اما بالا بودن هزینه‌های مشاوره(حق المشاوره)، انگیزه آنان را برای مراجعه به پزشکان این بخش کمتر می‌کند. با وجود این مشکلات، مردم به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از مشکلات را نمی‌توانند با دیگران در میان بگذارند و باید برای حل آنها از مرکز مشاوره روانشناسی مشورت بگیرند. میزان مراجعه خانواده‌ها برای دریافت خدمات مشاوره روانشناسی، متناسب با استان‌ها و فرهنگ افراد متفاوت است.»
اغلب خدمات سلامت روان، همچنان تحت پوشش بیمه‌ها قرار ندارد. کارشناسان حوزه سلامت می‌گویند این روند موجب شده است که بسیاری از شهروندان به خدمات روانشناسی و مشاوره دسترسی نداشته باشند. خلا بیمه‌های کارآمد، سبب شده است که خیلی از شهروندان با وجود آنکه به اضطراب دوران کرونا مبتلا شده‌اند، ولی تمایلی برای مراجعه به مراکز مشاوره روانشناسی نداشته باشند.
منبع: روزنامه سپید
با اندکی اصلاحات
