تفاوت استرس و اضطراب و درمان آنها در روانشناسی

شاید در ظاهر تفاوت استرس و اضطراب به طور کامل معلوم نباشد و شما نیز مثل دیگران این دو کلمه را به‌جای یکدیگر استفاده کنید، هرچند هر دوِ این کلمه ها برای نشان دادن تجربه‌های احساسیِ منفی به‌کار می‌روند. گرچه استرس و اضطراب هر دو در گروه افکار منفی کذایی قرار می‌گیرند، ولی با یکدیگر فرق دارند. درحقیقت فهمیدن تفاوت استرس و اضطراب، توجه بسیاری می‌خواهد.

در واقع استرس یک تجربه گذرا است و در بیشتر مواقع ناشی از فشارهای بیرونی می باشد. در حالی که اضطراب یک مشکل ماندگار در مورد سلامت روانی انسان به شمار می آید. از جمله اختلالات شایعی که روح و روان انسان را درگیر می کند می توان از اضطراب نام برد.

عکس العمل بدن در مقابل تغییر و تحول را استرس می نامند که طول مدت، شدت و ضعف آن در همه افراد یکسان نیست. شاید به نظر شما اهمیتی نداشته باشد که فرق بین استرس و اضطراب را بدانید این در صورتی است که اگر شما با مفهوم واقعی این دو کلمه آشنا نباشید نمی توانید راهی برای درمان اضطراب و درمان استرس بیابید. زیرا بعضی وقت ها وجود استرس است که باعث بروز اضطراب می شود.

استرس در صورتی که کم باشد خوب است اما اضطراب بد است. استرس می‌تواند مثبت باشد در حالی که اضطراب ویژگی مثبتی ندارد. دانشجویی را فرض کنید که باید برای آزمون دانشگاهش آماده شود. او به خاطر این‌که نگران است نمره‌ خوبی نگیرد دچار استرس می‌شود. این احساس استرس باعث می‌شود فرد درس خواندن و آماده شدن برای آزمونش را جدی‌تر بگیرد. در نتیجه نمره‌ خوبی به دست خواهد آورد. البته همان‌گونه که پیش‌تر هم گفته شد استرس به میزان کم خوب است اما اگر استرس برای دراز مدت و شدید باشد فرد دچار اختلال استرس شده است و باید برای روان‌درمانی به روان‌شناس مراجعه کند.

گاهی اوقات مرز میان استرس و اضطراب بسیار باریک می‌شود. یادتان باشد استرس می‌تواند محرکی برای ایجاد اضطراب باشد و اضطراب می‌تواند نشانه‌ای بیرونی از استرس حاد باشد. علائم مختلفی مانند تنش و ناراحتی در ماهیچه‌ها، افزایش ضربان قلب و بی‌خوابی ممکن است هنگام وقوع هر دوی این حالات نمود پیدا کند.

زمانی که از استرس حرف می زنیم، ممکن است دو مفهوم کاملا متفاوت مد نظر باشد:
نخست؛ وقتی می گویید به من استرس وارد شده، ممکن است منظورتان این باشد که یک عامل بیرونی وجود دارد که برای شما تنش ایجاد کرده است. اگر بخواهیم دقیق تر صحبت کنیم، بهتر است در این موارد از اصطلاح عامل استرس بیرونی(stressor) استفاده کنیم.

مورد دوم: گاهی اوقات، منظور از استرس، پاسخ ذهنی یا رفتاری به عامل استرس زا و فشارهای روانی است. اما اضطراب، واکنشی عادی است که انسان ها در برابر خطرها و تهدیدهای احتمالی از خود نشان می دهند. اضطراب زمانی نگران کننده تلقی می شود که عملکرد طبیعی روزانه را مختل کند و سبب ناراحتی و عصبانیت قابل توجه شود.

بنابراین، به هر عاملی اعم از درونی یا بیرونی که باعث به هم خوردن تعادل و آشفتگی و تنیدگی در فرد می شود استرس می گویند.

اضطراب نوعی احساس ناخوشایند و نگرانی درونی است که منبع آن مبهم و ناشناخته است که باعث برانگیختگی و درماندگی می شود. شاید بتوان گفت که منشاء بیشتر اختلالات روانی مثل فوبیا ، وسواس و… مستقیم و غیر مستقیم با اضطراب مرتبط است و تقریبا همه انسان ها در شرایط متفاوت آن را تجربه می کنند.


نشانه های استرس چیست؟
به طور خلاصه استرس واکنش بدن شما در مقابل یک دلیل است و به طور کلی یک تجربه کوتاه مدت است. استرس می تواند مثبت یا منفی باشد. زمانی که دچار استرس می‌شوید و به کمک آن پروژه ای که تا لحظه آخر از انجام آن دوری می‌کردید را به پایان می رسانید، مثبت است. زمانی که استرس باعث بی خوابی، تمرکز ضعیف و اختلال در انجام کارهایی روزانه می‌شود، منفی است. استرس پاسخی به تهدید در شرایط ویژه است. شباهت های بسیاری میان نشانه های استرس و اضطراب وجود دارد.

اختلالات عاطفی و جسمی گوناگونی در ارتباط با استرس وجود دارد، از جمله افسردگی، اضطراب، حملات قلبی، سکته های مغزی، ناراحتی های دستگاه گوارش، چاقی و فشار خون بالا. اگرچه استرس را می‌توان از جهات گوناگونی مشخص کرد، ولی شناختن بعضی نشانه های شایع آن به شما کمک می کند.

هنگامی که فردی استرس دارد، امکان دارد علامت های زیر را داشته باشد:
- تپش قلب
- حمله شدید احساسات
- تنهایی
- تنفس سریع یا به نفس نفس افتادن
- افکار مضطرب
- بدخلقی، تحریک پذیری یا عصبانیت
- حالت تهوع
- سرگیجه
- اسهال یا یبوست
- ناراحتی
- حمله شدید احساسات
- تنهایی
- مقایسه یکی از علل اصلی استرس برای انسان است


تعریف اضطراب: اضطراب را می‌توان درک خطر غیرواقعی و غیرفوری دانست. اگر مدت‌ها پس از مواجهه با شیر همچنان همه جا خطر شیر را احساس می‌کنیم یا تصویر و خاطره آن جلوی چشم ما ظاهر می‌شود، یا اگر قرار است چندین سال آینده در امتحانی شرکت کنیم و از حالا ترس وجود ما را فراگرفته است، دچار اضطراب شده‌ایم.


نشانه های اضطراب چیست؟
از سوی دیگر اضطراب یک اختلال پایدار روانی است که با علتی نامعلوم و مبهم می تواند در اثر استرس به وجود بیاید. اضطراب برعکس استرس، به محض رفع شدن تهدید از بین نمی رود. اضطراب برای مدت طولانی همراه ماست و می تواند سبب اختلال قابل توجهی در فعالیت های اجتماعی، شغلی و دیگر موارد مهم شود.
 

هنگامی که فردی مضطرب است، امکان دارد نشانه های زیر را داشته باشد:
- تپش قلب
- تنفس سریع
- عصبی بودن
- تنش
- تعریق
- بی قراری
- حس ناراحتی یا ترس
- اسهال یا یبوست


دلایل پیدایش استرس و اضطراب
معمولاً دلیل استرس واضح و مشخص است ولی در مورد اضطراب این گونه نیست و این بارز ترین تفاوت استرس و اضطراب است. استرس وقتی رخ می دهد که شما برای موضوع خاصی نگران هستید و کاملاً بر دلیل نگرانی خود واقفید. ولی گاهی پیش می آید که فرد بدون هیچ دلیلی دچار دلشوره می شود و حتی خودش نمی داند دلیل این دلشوره چیست ، در این مواقع می گوییم که او اضطراب دارد.


اضطراب و نگرانی‌های بی‌مورد
بیشترِ نشانه‌های استرس و اضطراب مشابه هم هستند: ازدست‌رفتن تمرکز، کج‌خلقی، اختلال در خواب و مشکلات معده. اما چیزی که میان این دو تمایز ایجاد می‌کند، احساس پیوسته‌ی نگرانی و وحشت ناشی از اضطراب است. تمام مشکلات مرتبط با اضطراب یک اشتراک دارند: نگرانی و ترسی مداوم در شرایطی که تهدیدی وجود ندارد، مثلا: «اگر به این زودی‌ها شغلی پیدا نکنم، کرایه‌‌خانه‌ام را نمی‌توانم پرداخت کنم» یا «اگر رئیس در دلش از من متنفر باشد و قصد اخراجم را داشته باشد، چه کنم؟ دوباره بعد از اخراج برای پول کرایه‌خانه لنگ می مانم و بدبخت می‌شوم و… ». درواقع تمام این نگرانی‌ها از مسائلی است که هنوز به‌وقوع نپیوسته‌اند.

منبع استرس و اضطراب
مهمترین تفاوت بین استرس و اضطراب این است که استرس علت مشخصی دارد. ولی علت مشخصی برای اضطراب نداریم. زمانی که فردی می‌گوید دچار نگرانی است و این نگرانی و ترس علت مشخصی دارد که شخص به آن آگاه است؛ می‌گوییم که او دچار اختلال استرس شده است.

ولی زمانی که نگرانی و دلشوره‌های شخص بدون علت است و شخص علت صحیحی برای آن ندارد؛ شخص دچار اختلال اضطراب شده است. بنابراین تا این‌جا دانستیم که استرس سخنرانی، استرس آزمون دانشگاه، استرس رانندگی درست است و نمی‌توان برای چنین چیزهایی از واژه‌ی اضطراب استفاده کرد.


تفاوت استرس و اضطراب
بسیاری از تغییرات فیزیولوژیکی استرس و اضطراب از جمله ضربان‌قلب، نفس‌های تند و کوتاه، و تنش عضلانی مشابه یکدیگر می‌باشند. اما تفاوت استرس و اضطراب آن است که در استرس، ما از آنچه نگران‌مان کرده، آگاهیم ولی در اضطراب از دلیل اضطرابمان (در آن لحظه) کمتر آگاه هستیم. نکته دیگر در تفاوت استرس و اضطراب آن است که ما خود را در قبال استرس ناتوان نمی‌یابیم و می‌توانیم راه‌هایی برای غلبه بر آن پیدا کنیم. اما در برابر اضطراب تفکرمان آن است که کاری از دست ما بر نمی‌آید و امور بر ما غلبه دارند.

خلاصه بگوییم:
استرس به‌طورکلی، تجربه‌ای موقتی است، درحالی‌که اضطراب مسئله‌ای دائمی درباره‌ سلامت روان افراد است.


تفاوت استرس و اضطراب از نظر زمانی
اغلب اوقات استرس وابسته به یک فشار واقعی است که هم اکنون در حال وقوع است مانند اینکه همسرمان توقع دارد وقتی به خانه می رسد غذا آماده باشد. ولی اضطراب با نتایج کار و اتفاق هایی که شاید در آینده بیفتد سر و کار دارد در واقع اضطراب احساسی است که به خاطر اتفاقاتی که احتمال دارد در آینده رخ دهد در فرد به وجود می آید.
به سخن دیگر معمولا استرس مربوط به زمان حال است و اضطراب مربوط به زمان آینده.


چرا تفاوت استرس و اضطراب مهم است؟
استرس زمانی پایان می‌یابد که مسئولیت یا واقعه‌ای استرس‌آور تمام می‌شود. اگر فقط دچار استرس هستید، برای رفع و حل آن باید منبع اصلی این استرس را پیدا کنید. یافتن عامل اصلی استرس و ناراحتی‌تان می تواند به شما در رفع مشکل‌تان کمک کند.

دیوید اشپیگل (David Spiegle) استاد روان‌پزشکی دانشگاه استنفورد می‌گوید: «تفاوت کلیدی میان استرس و اضطراب، در احساس درماندگی است… آستین‌ها را بالا بزنید و با استرس‌ها مقابله کنید. این مبارزه از احساس درماندگی شما می‌کاهد.» استرس در بیشتر مواقع با اقدامی عملی رفع می‌شود، اما حل مشکل اضطراب نیازمند مشاوره، دارودرمانی و کمک‌گرفتن تخصصی در زمینه‌ی روان‌شناسی است.


استرس سریع از بین می رود اما اضطراب اغلب دوام بیشتری دارد
در استرس وقتی عامل ناخوشایند به وسیله روانشناس برای شخص رفع می شود ، استرس هم از بین می رود ولی اضطراب اغلب دوام بیشتری نسبت به استرس دارد و شخصی که دچار آن شده اگر دارای نوع عمیق آن باشد از حملات اضطرابی یا پانیک رنج می برد.

حملات پانیک به وارد آمدن حجم خیلی زیاد ترس و نگرانی گفته می شود که شخص توان کنترل آن را ندارد. این اشخاص دچار ضربان قلب بالا ، عرق کردن ، تغییرات تنفسی و دل درد می شوند. مراجعه به روانشناس برای درمان اضطراب کاری ضروری می باشد چون اضطراب همیشگی می تواند مشکلات جسمی مانند ناراحتی های قلبی و گوارش برای اشخاص به وجود آورد.


تفاوت استرس و اضطراب و شدت و ضعف آن ها
وجود استرس در حدی که قابل تحمل و کم باشد زیاد هم بد نیست ولی اضطراب در هیچ سطحی قابل قبول نیست و وجود آن باعث ایجاد مشکل خواهد شد . به عنوان مثال نوجوانی را فرض کنید که به امتحانات پایان ترم نزدیک است و چاره ای جز درس خواندن ندارد و نگران است که نتواند به موقع درس هایش را بخواند از این رو دچار استرس می شود، وجود این استرس انگیزه ای می شود تا دانش آموز تلاش خودش را بیشتر کند و نتیجه خوبی از امتحانات بگیرد. ولی استرس شدید و طولانی مدت اصلاً خوب نیست و نهایتا فرد را دچار اختلال اضطراب می کنند. معمولاً استرس حاصل فشارهای بیرونی است که بر فرد وارد می شود مانند: گیر کردن در ترافیک، آماده نشدن سفارش کار و … .

استرس بر اثر عوامل استرس زا رخ می دهد، ولی اضطراب حس درونی ما در مقابل استرس است و معمولاً وقتی عامل استرس زا حذف می شود اضطراب خود را نشان می دهد.
 

مثالی از تفاوت استرس و اضطراب
کارمندی را در نظر بگیرید که رئیس او را به اتاقش فرامی‌خواند. کارمند تا زمان رسیدن به اتاق با خود فکر می‌کند احتمالاً رئیس می‌خواهد بابت اشتباه روز گذشته‌اش او را توبیخ کند.

افکار او چنین است: اگر مرا توبیخ کند دیگر به این زودی‌ها ترفیع نمی‌گیرم. نکند کلاً من را اخراج کند، اگر اخراج شوم زندگی‌ام بهم می‌ریزد و همسرم حتماً طلاق می‌گیرد. اگر اخراج شوم دیگر نمی‌توانم کار پیدا کنم، خرج زن و فرزندم را از کجا تامین کنم و … . در این مثال، اگرچه کارمند به‌گمان خود تنها به پیش‌بینی خطرات احتمالی واقعه می‌پردازد، اما چون احتمال خطر را بیش از اندازه‌ واقعی‌اش در نظر گرفته و فاجعه‌سازی می‌کند، دچار اضطراب می‌شود. بنابراین دیگر نمی‌توان آن را ترس یا استرس قلمداد کرد. چون برای کارمندی که دچار اضطراب نمی‌باشد این موقعیت گرچه استرس‌زاست، اما اولاً احتمال وقوع اتفاق ناخوشایند را بیش از اندازه برآورد نمی‌کند. دوم آن را فاجعه‌آمیز نمی‌داند و خود را در جهت مقابله با آن توانا می‌داند. در نتیجه رفتار فیزیولوژیکی و هیجانی- عاطفی متفاوتی از خود نشان می‌دهد و دچار اضطراب نمی‌شود.

بنابراین، آنچه اضطراب را از ترس و استرس متفاوت می‌کند، درک فرد از آن واقعه یا رویداد است. مرگ پدر برای شخصی چنان آسیب‌زاست که وی را دچار غم و افسردگی توانکاهی کرده و دست ازهرگونه فعالیت می‌شوید. شخصی در موقعیتی مشابه، در مرگ پدر معنای حمایت و سرپرستی اعضای دیگر خانواده را می‌یابد و بر تلاشش می‌افزاید. و در نهایت درباره تفاوت استرس و اضطراب باید اظهار داشت که اگر استرس را نتیجه یک عامل بیرونی بدانیم، زمانی آن را اضطراب می‌نامیم که این عامل از ذهن خارج نشده و شما مداوماً نگران آن موقعیت یا تاثیری که می‌تواند بر آینده شما داشته باشد، باشید.



از دو اختلال استرس و اضطراب ، کدام بدتر است؟
این که استرس محرکی است برای بروز اضطراب امری واضح است اما نباید اجازه دهید که اضطراب به صورت مزمن درآید زیرا در آن صورت به یک اختلال دائمی تبدیل شده و با ضعیف کردن سیستم ایمنی بدن ، زمینه ساز بسیاری از بیماری های دیگر می شود. پس درمان اضطراب سفر رفتن و در جاهای شلوغ حضور داشتن نیست ، رفع این معضل مستلزم یک پیگیری اساسی و گاهی دخالت های پزشکی است.

آیا تفاوت استرس و اضطراب مهم است؟
هنگامی که اتفاق استرس زا به پایان برسد استرس نیز تمام می شود. پیدا کردن دلیل استرس و تنش می تواند شما را ، در از بین بردن مشکل یاری کند. احساس درماندگی اصلی ترین تفاوت استرس و اضطراب است.

شما قادر هستید که با استرس مقابله کرده و آن را از بین ببرید ولی اختلال اضطراب به راحتی دست از سر شما بر نمی دارد و شما نیازمند این هستید که با کمک روانشناس و روانپزشک مشکل خود را حل کنید.


درمان استرس
یادگیری شیوه مقابله با استرس احتیاج به آزمون و خطا دارد. پس احتمال اینکه دوست شما از یک شیوه برای درمان استرس شدید استفاده کند ولی آن شیوه برای شما عملی نباشد. بنابراین به جای آنکه ناراحت شده و بیشتر نگران شوید، بهتر است که به دنبال راه حل مناسب برای خودتان باشید.
بعضی از شایع ترین شیوه هایی که برای درمان و البته بهتر بگوییم برای کنترل استرس پیشنهاد می‌شوند، عبارت هستند از:

نفس آرام کشیدن
تنها بهترین کاری که می‌توانید موقع استرس انجام دهید این است که آرام نفس بکشید. برای اینکه در زمان فشار و استرس به خوبی بتوانید این کار را انجام دهید، باید در زمان آرامش، نفس عمیق کشیدن را تمرین کنید.

آرام کردن ذهن
اکنون اپلیکیشن های بسیاری برای آرام کردن ذهن و کنترل و درمان استرس به وجود آمده اند. ولی پیشنهاد ما به شما برای آرام نگه‌داشتن ذهن، دور شدن برای یک مدت زمان معلوم در روز از فضای دیجیتال است. بهتر است که چند ساعتی را بدون تلفن همراه گذرانده و به طبیعت بروید. پیاده‌روی، معجزه میکند.

ورزش روزانه
ورزش روزانه نه فقط برای درمان استرس و اضطراب، بلکه برای پیشگیری از ابتلا به آن‌ها روی کرد مفیدی است. مواد شیمیایی که در هنگام ورزش در بدن شما تولید می‌شوند، واکنش بدن و ذهن شما را در شرایط دشوار کنترل می‌کنند.

کنترل و درمان اضطراب
تمرینات تنفسی
تنفس درست در موقعی که شخص دچار اضطراب و استرس می شود می تواند کمک خیلی مناسبی برای افرادی باشد که از حملات پانیک رنج می برند . این نوع تنفس که تنفس دیافراگمی هم نام دارد در جلسه مشاوره با مراجعی که دچار حملات اضطراب می باشد تمرین می شود.

معاشرت با اشخاص آرام
این واقعیتی غیر قابل انکار می باشد که معاشرت با کسانی که پر هیاهو و شلوغ هستند آرامش را می کاهد. بهترین روانشناس برای افرادی که احتیاج به درمان اختلال اضطرابی هستند همواره نزیکی با اشخاص و جاهای آرام را تجویز می کند.

تغییر سبک زندگی
پیش از اینکه آغاز به استفاده از دارو کنید می‌توانید تغییراتی در زندگی روزانه خود به وجود آورده و نتیجه آن را ببینید. ورزش روزانه، خواب مناسب، تغذیه سالم و خودداری از کافئین و الکل همگی داروهای خانگی هستند که می توانند نشانه های اضطراب را کاهش دهند.
همه اشخاص در زندگی دوره‌هایی را میگذرانند که زیر فشار و استرس زیادی قرار دارند. مهم است که یاد بگیرید چطور استرس خود را کنترل کنید و چه زمانی باید کمک بگیرید. هنگامی استرس دیگر قابل کنترل نیست و نشانه های اضطراب در زندگی روزمره شما تداخل به وجود می آورد، زمان آن است که از یک پزشک یا روانشناس حالات شما را ارزیابی کند.

دارو درمانی
یکی از روش های شایع برای کسانی که نمی توانند شرایط خود را عوض کنند مراجعه به روانپزشک و استفاده از داروهای ضد اضطراب و آرام بخش می باشد . بهترین مراکز روانشناسی همیشه روانشناس با دکتر روانپزشک ارتیاط نزدیکی دارد و کسانی که دچار اختلالات اضطرابی هستند در کنار آموزش عملی کنترل اضطراب می توانند از تجویز دارویی هم استفاده کنند.

روان درمانی
درمان شناختی رفتاری (CBT) یک درمان کوتاه مدت بسیار مفید است که به اشخاص کمک می کند مهارت های خاصی را برای هدف قرار دادن عوامل اضطرابی به خصوص خود بیاموزند.


سخن پایانی
با آن که حذف استرس از زندگی تقریباً اجتناب ناپذیر است ولی می توانیم تدابیری بیندیشیم تا آن را کنترل کنیم و از صدمات و عوارض آن در امان بمانیم. به یاد داشته باشید که شما با توانایی های خود قادر هستید مشکلات را به زانو درآورید. شاد باشید و شاد زندگی کنید.