ازدواج سفید چیست؟
در همه دوران تاریخی، بشر با موضوع مهمی در روابط زن و مرد مواجه بوده است. روابطی متاثر از غریزه جنسی و چارچوبی مبهم در برقراری رابطه جنسی که زمینه ساز معضلات و مشکلات مختلفی برای اشخاص و جامعه بوده است. در خصوص چگونگی پاسخگویی به غریزه جنسی انسانها دیدگاههای مختلفی از جانب صاحب نظران، اندیشمندان و دیگر بزرگان دینی و فرهنگی ایراد شده است که در مقابل، انتقاداتی به هر یک از این دیدگاهها وارد میباشد. در ادامه به بررسی موضوع ازدواج سفید میپردازیم.
اصطلاح ازدواج سفید دو کاربرد متفاوت نو و کهن دارد:
کاربرد نو نمونه فارسی زبان آن است که «ازدواج سفید» (و گاهی ازدواج سپید) برای توصیف زندگی مشترک بی ازدواج رسمی ست (که نباید با نکاح عرفی یا [ازدواج عرفی]]اشتباه گرفته شود [نکته ۱]). در ایران دو تعریف متفاوت از این زندگی مشترک وجود دارد:
در ایران گروهی میگویند مقصود از ازدواج سپید آن است که دوطرف بدون عقد نکاح اقدام به ازدواج و تشکیل زندگی مشترک میکنند. اما منابع فارسی زبان آلمان زندگی مشترک بدون ازدواج یا ازدواج سپید را پیشزمینهای برای بسیاری از ازدواجهای رسمی مطرح میکنند همچنین ازدواجهای ادیان دیگر بدون عقد نکاح اسلامی است یا نکاح عرفی اسلامی بدون ثبت دولتی انجام میشود.
همچنین گروه دیگر در ایران آن را معادل همباشی یا زندگی مشترک بدون ازدواج تعریف میکنند. (البته نه تعریف گستردهتر آن که به معنی همزیستی است، بلکه تعریفِ محدود به زندگی مشترک زناشویی بدون ازدواج، که طرفین همدیگر را همسر و متعهد به یکدیگر نمیدانند.)
کاربرد کهنتر «ازدواج سپید» در زبان فرانسه و انگلیسی میباشد (انگلیسی: White marriage، فرانسوی: Mariage blanc) که به معنی ازدواج بدون وصال یا ثبت شده و قانونی، اما به دلایل مختلف حتما بدون رابطه جنسی ست. نام ازدواج سپید احتمالاً ریشه در سپید بودن ملحفه شب اول ازدواج داشتهاست.
منتقدان ازدواج سفید در ایران
ماهنامه زنان امروز، مجلهای که با ۱۶ سال فعالیت در سال ۱۳۸۶ توقیف شده بود و پس از ۷ سال توقیف در خرداد ۱۳۹۳ فعالیتش را از سر گرفته بود در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۴ به دلیل ترویج ازدواج سفید طبق بند ۲ از ماده ۶ قانون مطبوعات با عنوان «اشاعه فحشا و منکرات و انتشار مطالب خلاف عفت عمومی» و «اخلال به مبانی و احکام اسلام» توقیف شد. وزارت ارشاد نیز از این توقیف حمایت کرد.
منتقدان، زندگی مشترک بدون ازدواج را باعث کاهش آمار ازدواج رسمی و «سست شدن نظام ارزشی» میدانند. سیاوش شهریور، مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران در اواسط تابستان سال ۱۳۹۳ از طرح «اعتلای خانواده پایدار» در دستور کار دولت برای مقابله با ازدواج سفید خبر داده بود.
نیاز جنسی در ازدواج سفید
اساساً موضوع رابطه جنسی و همچنین پاسخگویی به نیاز جنسی موضوعی خیلی حساس و پر اهمیت تلقی میشود. در نظامهای فکری کشورهای گوناگون، آن دسته از روابط جنسی بین زن و مرد که بدون رعایت چارچوب و موازین رایج در آن جامعه شکل گرفته باشد؛ به مفهوم بی بند و باری و فساد تعریف شده است. فرهنگ برقرار در هر کشور در هر دوره تاریخی دچار تغییرات زیادی بوده است که ریشه در تفکر حاکمان و اندیشمندان آن کشور دارد.
ازدواج سفید در ایران
کشورمان ایران نیز همچون ملل دیگر دارای فرهنگ و آداب و رسوم مختص به خود میباشد که در مورد روابط جنسی زن و مرد تعیین و تکلیف کرده است. همانطور که مستحضرید، فرهنگ و آداب و رسوم قالب کشورمان برگرفته از مبانی دینی و فرهنگ ناب ایرانی بوده و عموم مردم ایران متدین به دین اسلام و مذهب شیعه میباشند و در کنار آن با فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی خود، مناسبات اجتماعی و شخصی خود را به پیش میبرند؛ و از سوی دیگر قانونی که در ایران حکم فرما میباشد برگرفته از دستورات دین مبین اسلام و تفسیرهای مراجع عظام از احادیث و دستورات دینی است. همانطور که میدانید دین اسلام و مذهب شیعه، پاسخگویی به نیازهای جنسی زن و مرد را در چارچوب ازدواج و عقد نکاح تعریف کرده است؛ بنابراین تنها بستر قانونی و شرعی و اخلاقی رفع نیازهای جنسی زن و مرد در ایران در قالب ازدواج دائم و موقت تعریف شده است. طبعاً دستورات قانونی و شرعی به دلیل آنکه در طول گذر زمان در فرهنگ غالب مردم جای خود را باز میکند از جایگاه اجتماعی نیز برخوردار میشود با این اوصاف همان طور که میدانیم؛ پاسخگویی به نیازهای جنسی در قالبی غیر از ازدواج برای عموم مردم ایران مسئلهای ناخوشایند، ناپسند و غیر اخلاقی قلمداد میشود.
در سالیان اخیر کلید واژه داغ و مهمی که در مبحث پاسخگویی به نیازهای جنسی زن و مرد در ایران ترویج پیدا کرده است؛ کلید واژهی ازدواج سفید میباشد. احتمالا تا حدودی در خصوص مسئله ازدواج سفید و شرایط مربوط به آن آگاهی در اختیار دارید. قطعا میدانید که ازدواج سفید در ایران از هیچ جایگاه قانونی، شرعی و عرفی برخوردار نیست و به منزله تخطی از قوانین و مفاهیم دینی حاکم بر کشور میباشد و بحث و جدالهای زیادی را نیز به همراه داشته است.
ازدواج سفید چیست؟
اگر بخواهیم ازدواج سفید را به صورت ساده تعریف نماییم میتوانیم بگوییم که ازدواج سفید، شروع و تشکیل پیوند زناشویی بین یک زن و مرد بدون لحاظ چارچوب قانونی، حقوقی، شرعی و عرفی میباشد.
در واقع در ازدواج سفید زن و مرد بدون ثبت رسمی و قانونی مسئله ازدواج و بدون گذراندن آداب و رسوم مرسوم در رابطه با ازدواج رسمی، شروع زندگیشان را زیر یک سقف پایه ریزی مینمایند. طبعاً در چنین ارتباطی طرفین تعهد قانونی و شرعی نسبت به یکدیگر ندارند و نمیتوانند مدعی حق و حقوقی نسبت به یکدیگر باشند.
با این اوصاف متوجه میشویم که ازدواج سفید پدیدهای غیر قانونی، غیر رسمی و خلاف و آداب و رسوم حاکم بر جامعه میباشد و در دنباله آن، مجموعهای از ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی به بار میآید.
از همین رو مسئله ازدواج سفید باعث نگرانی و بحث و کشمکشهای زیادی در میان مسئولان ذی ربط، کارشناسان، جامعه شناسان و دیگر صاحب نظران این حوزه شده است. در ادامه بیشتر با ازدواج سفید و مسائل مرتبط با آن آشنا میشویم.
اصطلاح ازدواج سفید دو کاربرد متفاوت نو و کهن دارد:
کاربرد نو نمونه فارسی زبان آن است که «ازدواج سفید» (و گاهی ازدواج سپید) برای توصیف زندگی مشترک بی ازدواج رسمی ست (که نباید با نکاح عرفی یا [ازدواج عرفی]]اشتباه گرفته شود [نکته ۱]). در ایران دو تعریف متفاوت از این زندگی مشترک وجود دارد:
در ایران گروهی میگویند مقصود از ازدواج سپید آن است که دوطرف بدون عقد نکاح اقدام به ازدواج و تشکیل زندگی مشترک میکنند. اما منابع فارسی زبان آلمان زندگی مشترک بدون ازدواج یا ازدواج سپید را پیشزمینهای برای بسیاری از ازدواجهای رسمی مطرح میکنند همچنین ازدواجهای ادیان دیگر بدون عقد نکاح اسلامی است یا نکاح عرفی اسلامی بدون ثبت دولتی انجام میشود.
همچنین گروه دیگر در ایران آن را معادل همباشی یا زندگی مشترک بدون ازدواج تعریف میکنند. (البته نه تعریف گستردهتر آن که به معنی همزیستی است، بلکه تعریفِ محدود به زندگی مشترک زناشویی بدون ازدواج، که طرفین همدیگر را همسر و متعهد به یکدیگر نمیدانند.)
کاربرد کهنتر «ازدواج سپید» در زبان فرانسه و انگلیسی میباشد (انگلیسی: White marriage، فرانسوی: Mariage blanc) که به معنی ازدواج بدون وصال یا ثبت شده و قانونی، اما به دلایل مختلف حتما بدون رابطه جنسی ست. نام ازدواج سپید احتمالاً ریشه در سپید بودن ملحفه شب اول ازدواج داشتهاست.
منتقدان ازدواج سفید در ایران
ماهنامه زنان امروز، مجلهای که با ۱۶ سال فعالیت در سال ۱۳۸۶ توقیف شده بود و پس از ۷ سال توقیف در خرداد ۱۳۹۳ فعالیتش را از سر گرفته بود در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۴ به دلیل ترویج ازدواج سفید طبق بند ۲ از ماده ۶ قانون مطبوعات با عنوان «اشاعه فحشا و منکرات و انتشار مطالب خلاف عفت عمومی» و «اخلال به مبانی و احکام اسلام» توقیف شد. وزارت ارشاد نیز از این توقیف حمایت کرد.
منتقدان، زندگی مشترک بدون ازدواج را باعث کاهش آمار ازدواج رسمی و «سست شدن نظام ارزشی» میدانند. سیاوش شهریور، مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران در اواسط تابستان سال ۱۳۹۳ از طرح «اعتلای خانواده پایدار» در دستور کار دولت برای مقابله با ازدواج سفید خبر داده بود.
نیاز جنسی در ازدواج سفید
اساساً موضوع رابطه جنسی و همچنین پاسخگویی به نیاز جنسی موضوعی خیلی حساس و پر اهمیت تلقی میشود. در نظامهای فکری کشورهای گوناگون، آن دسته از روابط جنسی بین زن و مرد که بدون رعایت چارچوب و موازین رایج در آن جامعه شکل گرفته باشد؛ به مفهوم بی بند و باری و فساد تعریف شده است. فرهنگ برقرار در هر کشور در هر دوره تاریخی دچار تغییرات زیادی بوده است که ریشه در تفکر حاکمان و اندیشمندان آن کشور دارد.
ازدواج سفید در ایران
کشورمان ایران نیز همچون ملل دیگر دارای فرهنگ و آداب و رسوم مختص به خود میباشد که در مورد روابط جنسی زن و مرد تعیین و تکلیف کرده است. همانطور که مستحضرید، فرهنگ و آداب و رسوم قالب کشورمان برگرفته از مبانی دینی و فرهنگ ناب ایرانی بوده و عموم مردم ایران متدین به دین اسلام و مذهب شیعه میباشند و در کنار آن با فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی خود، مناسبات اجتماعی و شخصی خود را به پیش میبرند؛ و از سوی دیگر قانونی که در ایران حکم فرما میباشد برگرفته از دستورات دین مبین اسلام و تفسیرهای مراجع عظام از احادیث و دستورات دینی است. همانطور که میدانید دین اسلام و مذهب شیعه، پاسخگویی به نیازهای جنسی زن و مرد را در چارچوب ازدواج و عقد نکاح تعریف کرده است؛ بنابراین تنها بستر قانونی و شرعی و اخلاقی رفع نیازهای جنسی زن و مرد در ایران در قالب ازدواج دائم و موقت تعریف شده است. طبعاً دستورات قانونی و شرعی به دلیل آنکه در طول گذر زمان در فرهنگ غالب مردم جای خود را باز میکند از جایگاه اجتماعی نیز برخوردار میشود با این اوصاف همان طور که میدانیم؛ پاسخگویی به نیازهای جنسی در قالبی غیر از ازدواج برای عموم مردم ایران مسئلهای ناخوشایند، ناپسند و غیر اخلاقی قلمداد میشود.
در سالیان اخیر کلید واژه داغ و مهمی که در مبحث پاسخگویی به نیازهای جنسی زن و مرد در ایران ترویج پیدا کرده است؛ کلید واژهی ازدواج سفید میباشد. احتمالا تا حدودی در خصوص مسئله ازدواج سفید و شرایط مربوط به آن آگاهی در اختیار دارید. قطعا میدانید که ازدواج سفید در ایران از هیچ جایگاه قانونی، شرعی و عرفی برخوردار نیست و به منزله تخطی از قوانین و مفاهیم دینی حاکم بر کشور میباشد و بحث و جدالهای زیادی را نیز به همراه داشته است.
ازدواج سفید چیست؟
اگر بخواهیم ازدواج سفید را به صورت ساده تعریف نماییم میتوانیم بگوییم که ازدواج سفید، شروع و تشکیل پیوند زناشویی بین یک زن و مرد بدون لحاظ چارچوب قانونی، حقوقی، شرعی و عرفی میباشد.
در واقع در ازدواج سفید زن و مرد بدون ثبت رسمی و قانونی مسئله ازدواج و بدون گذراندن آداب و رسوم مرسوم در رابطه با ازدواج رسمی، شروع زندگیشان را زیر یک سقف پایه ریزی مینمایند. طبعاً در چنین ارتباطی طرفین تعهد قانونی و شرعی نسبت به یکدیگر ندارند و نمیتوانند مدعی حق و حقوقی نسبت به یکدیگر باشند.
با این اوصاف متوجه میشویم که ازدواج سفید پدیدهای غیر قانونی، غیر رسمی و خلاف و آداب و رسوم حاکم بر جامعه میباشد و در دنباله آن، مجموعهای از ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی به بار میآید.
از همین رو مسئله ازدواج سفید باعث نگرانی و بحث و کشمکشهای زیادی در میان مسئولان ذی ربط، کارشناسان، جامعه شناسان و دیگر صاحب نظران این حوزه شده است. در ادامه بیشتر با ازدواج سفید و مسائل مرتبط با آن آشنا میشویم.
تاریخچه ازدواج سفید از کجا و در چه زمانی نشات گرفته است؟
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان؛ اهمیت و نقش محوری خانواده در جامعه ایرانی دارای وجه تمایزهایی با سایر کشورهای دنیا میباشد. به طور مثال اهمیت و جایگاه ویژهای که خانواده در زندگی شخصی و اجتماعی اشخاص در ایران دارد، در مقام مقایسه با این جایگاه برای ملل اروپایی و آمریکایی نمیباشد. چرا که کشورمان به دلیل ریشه فرهنگی متاثر از مبانی دین مبین اسلام و تمدن ناب ایرانی به جایگاه ویژه خانواده در پیشبرد زندگی اجتماعی و شخصی افراد تاکید ورزیده است. این مهم را به راحتی میتوان در گفتمان بزرگان و صاحب نظران دینی و ملی کشورمان شاهد بود.
در خصوص تاریخچه ازدواج سفید بایستی به نظام اجتماعی و تشکیلاتی کشورهای غربی رجوع کرد. جایی که در سالیان اخیر شروع و برقراری پیوند عاطفی و زناشویی در کشورهای غربی در ساختاری خارج از مباحث حقوقی و سنتهای مرسوم ترویج پیدا کرده است و مقوله ازدواج غیر رسمی و غیر حقوقی از جایگاه خاصی برخوردار شده است.
ازدواج سفید برای اولین بار در ایالات متحده امریکا و زیر پرچم جنبشی به نام آزادی زنان پایه ریزی شده است. اگرچه جنبش آزادی زنان با هدف و نیت توسعه اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و … کشور و تحقق مفهوم عدالت در همه ابعاد برای زنان شکل گرفت، اما سالها بعد این جنبش به نام انقلاب جنسی دربین کارشناسان معرفی گشت و ابعاد عدالت جویانه و ضد تبعیض آن جایش را به ناهنجاریها و رفتارهای نامتعارف و ابتذال محور در بین زنان داد. درست است که ماهیت و هدف جنبش آزادی زنان دارای ارزشمندیهای زیادی برای جامعه ایالات متحده امریکا بود، ولی نمیتوان از ناهنجاریها و سنت شکنیهای غیر اخلاقی آن چشم پوشی کرد.
از آن زمان بود که پدیده ازدواج سفید و شروع زندگی مشترک بدون لحاظ مسائل قانونی و رسمی ترویج یافت.
تحلیل اجتماعی پدیده ازدواج سفید
جامعهشناسان علل مختلفی را برای پدیده ازدواج سفید برشمردهاند. تأثیرپذیری از امکانات ارتباطی نوین، کاستهشدن از کارکرد و اهمیت خانواده، دگرگونی معیارهای ازدواج، ترس و سرخوردگی از ازدواج، تغییر نوع روابط بینفردی، مشکلات اقتصادی و عدم تمایل به مسئولیت پذیری و آثار تعهدبار آن ازجمله عواملی هستند که در ظهور و بروز این پدیده نقش بسیار زیاد داشتهاند.
بر اساس یک تحقیق، انگیزه شخصی و موانع عرفی و هنجاری، بیش از دیگر عوامل، افراد را به این سبک همزیستی سوق میدهند. از طرف دیگر، عدم پذیرش از سوی جامعه و خانواده، فقدان حمایت قانونی و پنهانیبودن رابطه در اغلب موارد ازجمله محدودیتهای این شیوه از زندگی است.
تحلیل حقوقی ازدواج سفید
از منظر شرع و قانون، رابطه دو نفر در صورتی صحیح است که طرفین شروط معمول برای این کنار هم بودن را برآورده کرده باشند. همان طور که در ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی ذکر شده است: «نکاح واقع میشود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید». از این منظر، ازدواج سفید که بهموجب آن طرفین بدون قصد ازدواج باهم هستند وجاهت قانونی ندارد. باید توجه داشت که علیرغم اینکه ازدواج سفید در قوانین ما صراحتا جرمانگاری نشده، ولی همانگونه که اشاره شد مطابق با حقوق ما، زندگی دو نفر در کنار هم تنها در قالب عقد نکاح و طبق شروط پیشبینیشده در آن صحیح قلمداد میشود. بنابراین، در ازدواج سفید، درصورتیکه عدم وجود رابطه شرعی بین طرفین احراز شود، این عمل ممکن است از مصادیق بعضی از جرایم تلقی شود. البته، بررسی این موضوع نیازمند تفصیل بیشتر است که در این مقاله مجالی برای پرداختن به آن نیست. همچنین، احراز یا عدم احراز رابطه شرعی میان اشخاص نیازمند تجسس در زندگی خصوصی آنها است که این موضوع نیز میتواند در بعضی موارد غیرشرعی و خلاف قانون قلمداد شود.
در اینجا باید فرضی را هم بررسی کرد که به زبان فقهی به نکاح معاطاتی معروف شده است. در اینجا زوجین به قصد ازدواج باهم هستند و ایجاب و قبول لفظی صورت نمیگیرد. صحیح یا باطلبودنِ نکاحِ معاطاتی یکی از مباحث موردبحث بین فقهاست و اکثریت آنها رأی به عدم جواز آن دادهاند و فقط عده بسیار اندکی از فقهای معاصر رأی به صحت آن دادهاند. البته گروهی از فقهای مخالف معتقدند که عقل و سیره عقلا مؤید نکاح معاطاتی است. علاوه بر این، در آرای فقها شواهدی نیز وجود دارد که میتوان آنها را بهنحوی مصداق نکاح معاطاتی (ازجمله نکاح اخرس، نکاح کنیزان و صاحبانشان، نکاح زوجینِ همزمان مسلمانشده و سایر مباحث) به حساب آورد.
مهمترین دلایل گسترش پدیده ازدواج سفید در جامعه ایرانی
اگرچه تعداد ازدواج سفید در جامعه ایرانی تعداد قابل ملاحظهای در قیاس با جمعیت کشور نمیباشد، ولی همین میزان نیز موضوعی نگران کننده و خطرساز برای مسئولان و کارشناسان ذی ربط تلقی میشود و بایستی به سرعت به فکر راهکاری برای رفع این معضل اجتماعی نمایند.
مهمترین دلایل و علتهایی که باعث رشد این طور روابط خارج از چارچوب میشود عبارتند از:
مشکلات اقتصادی
بدون شک مسئله اقتصادی در همه زمینههای زندگی اشخاص تأثیرگذار است. کشور ما متاسفانه از وضعیت اقتصادی آشفتهای رنج میبرد که این موضوع، فشارها را به جوانان و کسانی که به دنبال ازدواج میباشند مضاعف مینماید. بسیاری از جوانان به دلیل عدم فراهم بودن شرایط اقتصادی همچون؛ کار، سرمایه، مسکن و ... نمیتوانند تعهد رسمی در قبال ازدواج و پیوند زناشویی داشته باشند و ترجیح میدهند روابط عاطفی و جنسی خود را در قالب ازدواج سفید مدیریت نمایند.
بالا رفتن سن ازدواج جوانان ایرانی
همه ما میدانیم که ازدواج مناسب بایستی در یک دوره زمانی مشخصی صورت گیرد و افزایش پیدا کردن سن ازدواج جوانان سبب نوعی سر درگمی در انتخاب و شکل گیری مسیر ازدواج رسمی میشود. همین اشکال باعث میشود که زمینهها برای انحراف و هدایت روابط عاطفی و جنسی جوانان در بستر ازدواج سفید شکل گیرد.
بالا رفتن سن ازدواج نیز متاثر از دلایل و شاخصهای زیادی است که ریشه در مباحث اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد که میتوان مطالب و صحبتهای زیادی پیرامون این موضوع ایراد داشت.
بالا رفتن آمارهای طلاق
به هر حال وقتی جوانان به آمارهای طلاق در جامعه ایرانی توجه میکنند؛ احساس نگرانی و ابهامی در خصوص صحت و درستی انتخاب خود برای ازدواج در خود مییابند. این موضوعی است که انکار ناپذیر بوده و نمیتوان آن را موضوعی بهانه جویانه و بی تأثیر در گرایش جوانان به ازدواج سفید تلقی کرد.
وقتی به ریشههای طلاق در جامعه ایرانی توجه مینماییم؛ به دلایل مختلفی میرسیم که تاثیر گرفته از مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است؛ بنابراین لازم است که مسئولان ذی ربط، فکری به حال آمار نگران کننده طلاق داشته باشند تا ستونهای ازدواج رسمی که امری مقدس در فرهنگ و دین ما میباشد به لرزه نیفتد.
محک زدن رابطه
وقتی پای صحبتهای جوانانی که مرتکب ازدواج سفید شده اند و یا تصمیم بر این موضوع دارند مینشینیم، دلایل و موضوعات پیرامون محک زدن طرف مقابل برای انتخاب درست و صحیح را دخیل در تصمیمشان برای ازدواج سفید در نظر میگیرند. این جوانان بر این عقیدهاند که به دلایل شرایط نا امن موضوع ازدواج که مشکلات اقتصادی، حقوقی و مخاطرات اجتماعی را در خصوص شکست مقوله ازدواج و شکل گیری آسیب طلاق به محتمل میسازد، بایستی به هر طریق ممکن از همسر آیندهشان اطلاعات و شناخت بیشتری کسب نمایند تا بتوانند با دید باز و شفافی اقدام به انتخاب همسر رسمی و شریک زندگی خود نمایند؛ بنابراین در طی یک ازدواج سفید؛ برای مدت مشخصی اقدام به زندگی با همسر خود کرده و از اخلاقیات و روحیات او تا حدودی آشنا میشوند. این موضوع نیز نیاز به تحلیل و کارشناسی اشخاص صاحب نظر در حوزه ازدواج و فرآیند شناخت طرفین برای ازدواج دارد که بایستی مورد توجه قرار گیرد.
عدم اعتقاد به مسئله ازدواج
متاسفانه در سالهای اخیر شاهد نوعی نقصان در اعتقادات و تفکرات برخی از جوانان میباشیم که در خصوص مسائل دینی و مذهبی و همچنین آداب و رسوم حاکم بر کشور سوالات و ابهامات زیادی دارند. از طرف دیگر به دلیل اینکه بستر مناسب برای پاسخگویی به ابهامات و سوالات این جوانان فراهم نمیباشد، رسانهها و منابع نوشتاری مختلف و با طرز تفکرهای گوناگون به دنبال پاسخگویی به این نیاز جوانان میباشند.
طبعاً به دلیل اینکه هیچ نظارت و کنترلی پیرامون اندیشهها و عقاید در اختیار قرار داده شده از جانب این منابع به جوانان وجود ندارد، شاهد این موضوع هستیم که بسیاری از جوانان مسئله ازدواج را از لحاظ شرعی و حقوقی موضوعی اشتباه قلمداد کرده و انتخاب مینمایند که در بستر ازدواج سفید، نیازهای عاطفی و زناشویی خود را مرتفع سازند.
در همین خصوص لزوم توجه و نظارت بیشتر از جانب مراجع ذی ربط و همچنین روشنفکران دینی و اجتماعی دوچندان میباشد تا بتوانند از نظر تفکرات حاکم بر جوانان تغییرات روبه مثبتی ایجاد نمایند.
عدم مسئولیت پذیری و پذیرا بودن حدود و قواعد ازدواج رسمی
متاسفانه به دلیل ضعفهای فرهنگی و عدم تربیت جوانان به نحوی که قادر به پذیرش مسئولیت و تعهدات خود در قبال سایر افراد جامعه باشند شاهد این موضوع هستیم که جوانان از مقوله ازدواج رسمی به دلیل تعهدات و مسئولیتهای مرتبط با آن شانه خالی میکنند و به دنبال این هستند که چارچوبی غیر الزام آور برای تعهدات و مسئولیتهای مربوط به شریک زندگیشان را انتخاب نمایند.
این چارچوب چیزی نیست جز ازدواج سفید که نه تنها این افراد را مسئولیت پذیر نمیکند بلکه عادت به محول کردن مسئولیتها و تعهدات خود به سایر افراد نیز مینماید. در این خصوص بایستی مباحث و تفکرات زیادی مطرح شود که در این فرصت و در این نوشتار نمیگنجد.
متاسفانه جوانانی که اقدام به انتخاب سبک زندگی همچون ازدواج سفید مینمایند از ابعاد مختلف و تبعات احتمالی این سبک زندگی غافل میباشند و بدون اینکه معایب این سبک زندگی را در نظر بگیرند، صرفاً معطوف به مزایا و نکات مثبت آن میشوند. نکات مثبت و امتیازهایی که اگر به صورت ریشه یابی شده دیده شود، چه بسا دارای نقص و اشکالات زیادی نیز باشد.
تفاوت ازدواج سفید در ایران و اروپا
در چند دهه اخیر، الگوی روابط جنسی در جهان تغییرات فراوانی داشته و اکنون نیز جامعه ایران، با تحولات چشم گیری در حوزه ارزشها و باورهای جوانان روبه روست. تحقیقات نشان میدهد که رابطهی جنسی قبل از ازدواج در ایران رو به افزایش است و یکی از گونههای جدید روابط پیش از ازدواج است؛ که در کلان شهرهایی، چون تهران رو به افزایش است.
* هم خانگی: زندگی مشترک دو شریک جنسی بدون ازدواج با یکدیگر است. این ارتباط غیرقانونی دور از شان یک مسلمان و ایرانی با فرهنگ و آداب و رسوم دیرینه دارد.
* هم باشی: نوعی زندگی زناشویی و برقراری رابطه جنسی بدون ثبت رسمی پیوند ازدواج است که برخی آنرا ازدواج سفید نامیده اند. در این نوع ازدواج که در نهادهای دولتی مربوطه یا سازمانهای دینی، ثبت نمیشود؛ زن و مرد باهم زندگی میکنند و کارهای مربوط به خانواده بر دوش هر دوست؛ هر چند از نظر قانونی زن و شوهر رسمی محسوب نمیشوند. در غرب به این ازدواج، ازدواج قانونی و بدون روابط جنسی اطلاق میشود بنابراین ازدواج سفید، نوعی هم خانگی است.
به طور کلی در فرهنگ غرب ازدواج سفید مفهومی متفاوت از ازدواج سفید در ایران دارد. در جهان غرب ازدواجی است که ناکامل محسوب میشود؛ به این معنا که فاقد رابطهی جنسی است و به هردلیلی دو طرف هم خانه میشوند بدون رابطهی جنسی و اصطلاح ازدواج سفید هم از همینجا نشات میگیرد به معنی ملافههای سفید.
اما در ایران به شکل متفاوتی بروز پیدا کرده است. هم خانه شدن دو طرف بدون ثبت رسمی ازدواج برای برآورده شدن نیازهای عاطفی و جنسی یکدیگر؛ بنابراین ازدوج سفید دو معنا میتواند دادشته باشد، معنای اول عبارت است از: هم خانگی که ازدواج قانونی بدون ارتباط جنسی است و معنای دیگر عبارتست از هم باشی، که بیانگر ارتباط جنسی میان دو غیر هم جنس بدون ازدواج رسمی است این نوع از زندگی که به زندگی زناشویی بدون ازدواج معروف است یک شیوهی جایگزین در غرب است که در بیشتر کشورهای اروپایی و آمریکایی رواج دارد.
در این نوع رابطه دختر و پسر بدون هیچ توافق رسمی و مشخصی رابطه را شروع میکنند. آمارها حاکی از آن است که روابط هم خانگی، امروزه در سراسر اروپا و آمریکا به خصوص در میان نسلهای جوان به طور چشم گیری در حال پذیرش و افزایش است.
مهمترین معایب و نقصهای ازدواج سفید
با همه گفتههایی که داشتیم متوجه شدید که ازدواج سفید برای جامعه ایرانی غیرقابل هضم بوده و دچار مشکلات و اشکالات زیادی است. اگر بخواهیم مهمترین معایب و نقصهای ازدواج سفید را در جامعه ایرانی عنوان نماییم، میتوانیم به موارد ذیل اشاره داشته باشیم:
* عدم تعهد و وفاداری
* خیانت جنسی زوجین به یکدیگر
* ازدواج سفید برای بسیاری از زنان و مردان به منزله خوش گذرانی و تفریح تعریف شده است.
* بروز مشکل در روابط خانوادگی
* عدم پذیرش و حمایت عاطفی و مالی از طرف خانوادهها
* توسعه فساد در جامعه در شرایطی که فهم لازم برای ازدواج سفید وجود ندارد.
* نقص در ستونهای خانواده ایرانی
ترویج آزمایشی شدن مقوله ازدواج، موقتی شدن و عدم تعهد پذیری طرفین در ازدواج سفید باعث ممانعت از این موضوع میشود که بسیاری از جوانان از فواید ازدواج رسمی برای طرفین غافل شوند. جمع کثیری از روانشناسان بر این باورند که عدم قطعیت درمورد ثبات و طول عمر روابط مربوط به ازدواج سفید، سرمایه گذاری در آن را برای هر دو طرف خطر ساز مینماید. از سوی دیگر؛ گذراندن زندگی با یک شخص به جای ازدواج کردن با وی، جذابیت مقوله ازدواج را برای اشخاص کم مینماید و حتی در صورت پذیرش ازدواج دائم با همان فرد یا فرد دیگر، احتمال موفق شدن این اشخاص در زندگی مشترک و زناشویی به مراتب کمتر است.
آیا ازدواج سفید جرم است؟
همان طور که میدانید ازدواج به معنای توافق دو جنس مخالف برای شروع زندگی مشترک و در چهارچوب قانون کشوری است که این اقدام در آن انجام میشود. اولین شرط ازدواج کردن رعایت قانون است و ازدواج بدون لحاظ شرایط قانونی ـ و در کشور ما شرعی ـ موجب حلال شدن زوجین نسبت به یکدیگر نخواهد شد. ازدواج سفید در قوانین ایران به رسمیت شناخته نشده است؛ بنابراین اگر ثابت شود که ۲ نفر به این شکل با هم وارد رابطه شدهاند، چنین رابطهای با عنوان رابطه نامشروع و زنا مورد بررسی قرار میگیرد.
به موجب ماده ۲۲۱ قانون مجازات اسلامی زنا عبارت است از مباشرت جنسی مرد و زنی که رابطه زوجیت بین آنها نبوده است. از آن جایی که ازدواج سفید در قانون ما با عنوان رابطه زوجیت مطرح نیست؛ بنابراین چنین رابطهای اگر اثبات شود، میتواند با عنوان زنا مورد بررسی قرار بگیرد و برای طرفین آن مجازات تعیین نمود. همچنین اگر یکی از طرفین یا هر دوی آنها متاهل باشند و در چنین رابطهای قرار بگیرند، به مجازات سنگینتر؛ یعنی رجم یا سنگسار محکوم میشوند.
فرزندان حاصل از ازدواج سفید
از لحاظ قانونی و شرعی رابطهای که خارج از شرع و قانون باشد، مورد پذیرش نیست. ازدواج سفید هم یک رابطه نامشروع و غیر قانونی است و در صورت اثبات در حکم «زنا» خواهد بود و فرزند حاصل از این رابطه نیز نامشروع تلقی میشود. به موجب ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی نسب نامشروع به رسمیت شناخته نشده است و طفل ناشی از رابطه آزاد زن و مرد به زانی ملحق نمیشود.
توجه به این نکته ضروری است که قانون ثبت احوال ایران که در سال ۱۳۵۵ به تصویب رسید و اجرایی شد، در بند الف ماده ۱ صدور شناسنامه برای فرزندان متولد ایران از پدر ایرانی را یکی از وظایف سازمان ثبت احوال کشور تعیین کرده است. در متن قانون مذکور هیچ تفاوتی بین فرزند حاصل از رابطه نامشروع و سایر فرزندان قائل نشده است و گرفتن شناسنامه برای طفل نامشروع از وظایف پدر است.
تبصره ذیل ماده ۱۶ همان قانون اشعار میدارد، اگر ازدواج پدر و مادر ثبت نشده باشد، اعلام تولد طفل باید توسط پدر و مادر انجام شود. اگر امکان مراجعه هر دو والدین و توافق آنها در اعلام ولادت نباشد، با مراجعه هرکدام از والدین و با قید نام کوچک شناسنامه صادر میشود. اگر در این حالت مراجعه کننده مادر طفل باشد، نام خانوادگی مادر به او اختصاص مییابد؛ یعنی نام خانوادگی مادر با قید نام پدر در شناسنامه روی طفل گذارده خواهد شد.
گاه ممکن است زانی با انکار رابطه نامشروع نفی نسب فرزند نامشروع را مدعی شود. در این حالت مادر طفل میتواند با طرح دعوا در دادگاه خانواده نسبت به اثبات نسب طفل نامشروع اقدام نماید. در این حالت اگر پدر طفل مشخص باشد، پس از ارجاع به پزشکی قانونی و انجام آزمایشات DNA حکم به اثبات نسب طفل نامشروع صادر میشود. با صدور این حکم والدین طفل حسب مورد به مجازات زنا محکوم خواهند شد و اداره ثبت احوال براساس حکم دادگاه نسبت به صدور شناسنامه برای طفل نامشروع اقدام خواهد کرد.
همانطور که ملاحظه کردید، ازدواج سفید از منظر قانونی و شرعی در کشور ما به رسمیت شناخته نشده است و آثار حقوقی ازدواج صحیح بر آن بار نمیشود و از آنجا که مورد حمایت قانون قرار نمیگیرد، گاه تبعات سنگینی برای طرفین یا یکی از آنها دارد. اگر هم منجر به تولد فرزند شود، تبعات جبرانناپذیری را به بار میآورد و از آن جایی که ممکن است طرفین تعهدات پدری و مادری خود را نسبت به فرزند نپذیرند، معمولاً آینده مبهمی در انتظار کودکانی است که در اثر چنین روابطی به دنیا میآیند.
چرا در ایران که یک کشور اسلامی است این پدیده رو به گسترش است؟
کمرنگ شدن اعتقادات جوانان و میل به آزادیهای اجتماعی و رهایی از قید و بندهای سنتی، مشکلات مالی جوانان، محک زدن رابطه و آشنایی بیشتر، عدم اعتقاد به ازدواج، سست شدن اعتقادات مذهبی، افزایش طلاق، الگو برداری از رسانههای بیگانه که قبح این رابطه را از بین برده است و میل به این پدیده را بیشتر کرده است.
در ازدواج سفید زنان بیش از مردان آسیب میبینند:
ضربهای که ازدواج سفید «چه از لحاظ جسمی و چه از لحاظ روحی» متوجه یک زن میسازد، به مراتب سختتر و زیان بارتر از ضربهای است که مردان را مبتلا میکند.
مهمترین خواسته یک زن از ازدواج، نیاز به داشتن یک تکیه گاه است. معیاری که آنقدر نقش پررنگی در زندگی او ایفا میکند که شاید بتواند نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن را تحت تأثیرقرار دهد. داشتن یک تکیه گاه مطمئن در غمها و ناملایمات، گذاشتن سر روی شانهای که؛ بتواند وزن سنگین اشک هایش را تحمل کند و این آرامش خاطر را برای او به بار بیاورد که میتواند روی این شانهها به عنوان مأمن و ملجائی برای گریز از تمام سختیها، به طول یک عمر حساب باز کند؛ مهمترین نیاز یک زن در زندگی مشترک است.
اما درباره ازدواج سفید موضوع وارونه است. زنی که با یک مرد هم زیستی غیرقانونی دارد، مدام دچار استرس و اضطراب است و در این میان اگر محبتی هم باشد در کنارش این دغدغه همواره ذهن، روح و قلب او را میآزارد که تکیه گاهی که برای خود انتخاب کرده، سست و غیر قابل اعتماد است. متأسفانه دراین میان زنان بیشتر از مردان (هم از لحاظ مادی و هم از لحاظ روحی) به طرف مقابل وابسته میشوند.
اگر در نتیجه این هم زیستی زن باردار شود، پیامدهای دشوارتری متوجه او میشود. چراکه در اکثر موارد مردانی که به چنین هم باشیهایی روی میآورند، مردانی هستند که مسئولیت پذیر نیستند و با آگاهی از وضع به وجود آمده برای گریز از زیر بار مسئولیت بیشتر به راحتی زن را ترک میکنند؛ بدون اینکه حقوقی در قبال زن یا فرزند خود برضمه داشته باشند.
«زیرا از لحاظ قانونی چنین رابطهای زنا تلقی میشود و فرزند ناشی از آن فاقد مشروعیت قانونی است، چون نسبت فرزندی او با پدر قابل اثبات نیست.»
و در این وضعیت نه از سوی خانواده پذیرش میشوند و نه دیگر جایگاه سابق را در اجتماع دارند؛ و در نهایت به فردی مطرود و منزوی تبدیل میشوند که گاه برای تأمین هزینههای زندگی مورد سوءاستفاده قرار میگیرند و گاه به دلیل بحران روحی که متضرر آن شده اند رو به مواد مخدر و قرصهای روان گردان میآورند. بدون هیچ هدف، برنامه و رویایی آواره خیابانها و پارکها میشوند و اگر خودکشی نکنند به تکدی گری میپردازند.
مرجع : تابناک نو