رد برخی ادعاهای فقهی درباره مهندسی ژنتیک
به گزارش خبرگزاری مهر، آیت الله علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در چهارمین همایش بین‌المللی و دوازدهمین کنگره ملی بیوتکنولوژی ایران در خصوص جنبه‌های فقهی بیوتکنولوژی با رد برخی ادعاها مبنی بر حرمت مهندسی ژنتیک و جا به جایی ژن‌ها گفت: برخی در این زمینه به آیه‌ای استناد می‌کنند که در آن ابلیس در مقابل خداوند می‌گوید من انسان‌های عاصی را به تغییر خلقت خداوند سوق می‌دهم، لذا جابه‌جایی ژن‌ها را تغییر خلقت و امری ممنوع می‌دانند. بعضی دیگر هم به آخر آیه فطرت اشاره می‌کنند که می‌فرماید «لا تبدیل لخلق الله» و هر جا که مصداقی از تغییر در خلقت تلقی شود آن را بر اساس این آیه جایز نمی‌دانند مثلاً جابه‌جایی ژن‌ها یا تغییر در طبیعت نباتات.
وی گفت: اگر قرار باشد چنین قاعده‌ای را بپذیریم حتی نمی‌توانیم در حوزه زیست فناوری تحقیق کنیم و هرگونه تغییر و تصرفی در انواع ممنوع خواهد بود. ما این قاعده را قبول نداریم و معتقدیم معنای این آیات آن طور که برخی ادعا می‌کنند نیست. مثلاً ابلیس که می‌گوید انسان‌های عاصی را به تغییر خلق الله امر می‌کنم، در حوزه شریعت این مسئله را مطرح میکند. در واقع در این آیه می‌گوید من انسان‌های بد سرشت را به تغییر دین الله وامی‌دارم. شیطان با دین مردم سر و کار دارد و به تغییر در دین مردم را تهدید میکند.
رشاد خاطرنشان کرد: خداوند در آیه فطرت می‌فرماید، دین خدا مطابق با فطرت شماست و نباید دین خدا را تغییر داد. ثانیاً اگر اصرار داشته باشید، منظور آیه از خلق الله، دین خدا نیست، اشاره آن به یکی از رسوم جاهلیت است که وقتی گوسفندی را برای قربانی کردن بت‌ها نذر می‌کردند، آن را با بریدن گوشش علامت‌گذاری می‌کردند. یعنی مراد از تبدیل خلق الله که در این آیه نهی شده، تغییر تنازلی و فرو کاهیدن مثلاً ناقص کردن مخلوقات خداست نه تغییری که در جهت کامل‌تر شدن باشد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: نکته دیگر اینکه اصولاً از کسانی که این قبیل ادعاها را مطرح می‌کنند می‌پرسیم که آیا تغییر خلقت بدون استفاده از ابزارهایی که خدا آفریده انجام میشود؟ خداوند اراده فرموده که امور را با کاربست اسباب و ابزارهایی انجام دهد و نه فقط انسان - به عنوان خلیفه الله - که همه موجودات، ابزارهایی برای جریان یافتن اراده خداوند هستند. لذا هر کاری که انسان میکند کشف و استفاده از قوانین الهی است نه خلق قانون جدید.
وی خاطرنشان کرد: خلقت و آفرینش توقف نمی‌کند و خداوند هر دم در حال آفرینش است. اگر بنا باشد انسان در عالم زندگی کند، آیا فلسفه خلقت عالم این نیست که انسان به تعبیر قرآن، این موجودات و کائنات ممکنه را تسخیر کند؟
آیت‌الله رشاد با تاکید بر اینکه زندگی انسان در هر نفس جز با تغییر در خلقت میسر نیست، اظهار داشت: خوردن و آشامیدن انسان، لباس پوشیدن انسان، راه رفتن انسان و همه اسباب و لوازم زندگی ما حاصل تغییر و تصرف در خلقت است. استفاده از میز و صندلی و کفش هم حاصل تصرف در خلقت است. حقیقت این است که نه آیه مورد اشاره و نه دیگر آیات قرآن بر عدم تغییر خلقت به آن معنا که مخالفان فناوری زیستی و جابه‌جایی ژن‌ها ادعا می‌کنند دلالت ندارد و خداوند هیچ گاه امر به محال نمی‌کند.
وی با بیان اینکه ادعای حرمت مهندسی ژنتیک ناشی از فهم غلط از قدرت الهی است، اظهار داشت: خدا انسان را خلق کرده و کائنات را در تصرف او قرار داده تا به تکامل خود و کائنات اهتمام کند و بر این اساس تصرف در خلقت نه تنها حرام نیست که در بسیاری موارد واجب است تا عالم رو به تکامل برود؛ البته بدیهی است که تصرفاتی که باعث فروکاستن و نابودی منابع میشود نه از نظر فقهی و نه از نظر اخلاقی مجاز نیست. چون بر اساس قاعده اشتراک، همه نسل‌ها از آفرینش خدا سهم دارند و حق نداریم از دارایی‌های مشاع چه متعلق به هم‌نسلان خود و چه متعلق به نسل‌های بعد بیش از سهم خود استفاده کنیم ولی تصرفات فرگشتی که باعث تکامل میشود، ایرادی ندارد و این اشکال را مبنائا قبول نداریم.
وی گفت: اگر قرار باشد چنین قاعده‌ای را بپذیریم حتی نمی‌توانیم در حوزه زیست فناوری تحقیق کنیم و هرگونه تغییر و تصرفی در انواع ممنوع خواهد بود. ما این قاعده را قبول نداریم و معتقدیم معنای این آیات آن طور که برخی ادعا می‌کنند نیست. مثلاً ابلیس که می‌گوید انسان‌های عاصی را به تغییر خلق الله امر می‌کنم، در حوزه شریعت این مسئله را مطرح میکند. در واقع در این آیه می‌گوید من انسان‌های بد سرشت را به تغییر دین الله وامی‌دارم. شیطان با دین مردم سر و کار دارد و به تغییر در دین مردم را تهدید میکند.
رشاد خاطرنشان کرد: خداوند در آیه فطرت می‌فرماید، دین خدا مطابق با فطرت شماست و نباید دین خدا را تغییر داد. ثانیاً اگر اصرار داشته باشید، منظور آیه از خلق الله، دین خدا نیست، اشاره آن به یکی از رسوم جاهلیت است که وقتی گوسفندی را برای قربانی کردن بت‌ها نذر می‌کردند، آن را با بریدن گوشش علامت‌گذاری می‌کردند. یعنی مراد از تبدیل خلق الله که در این آیه نهی شده، تغییر تنازلی و فرو کاهیدن مثلاً ناقص کردن مخلوقات خداست نه تغییری که در جهت کامل‌تر شدن باشد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: نکته دیگر اینکه اصولاً از کسانی که این قبیل ادعاها را مطرح می‌کنند می‌پرسیم که آیا تغییر خلقت بدون استفاده از ابزارهایی که خدا آفریده انجام میشود؟ خداوند اراده فرموده که امور را با کاربست اسباب و ابزارهایی انجام دهد و نه فقط انسان - به عنوان خلیفه الله - که همه موجودات، ابزارهایی برای جریان یافتن اراده خداوند هستند. لذا هر کاری که انسان میکند کشف و استفاده از قوانین الهی است نه خلق قانون جدید.
وی خاطرنشان کرد: خلقت و آفرینش توقف نمی‌کند و خداوند هر دم در حال آفرینش است. اگر بنا باشد انسان در عالم زندگی کند، آیا فلسفه خلقت عالم این نیست که انسان به تعبیر قرآن، این موجودات و کائنات ممکنه را تسخیر کند؟
آیت‌الله رشاد با تاکید بر اینکه زندگی انسان در هر نفس جز با تغییر در خلقت میسر نیست، اظهار داشت: خوردن و آشامیدن انسان، لباس پوشیدن انسان، راه رفتن انسان و همه اسباب و لوازم زندگی ما حاصل تغییر و تصرف در خلقت است. استفاده از میز و صندلی و کفش هم حاصل تصرف در خلقت است. حقیقت این است که نه آیه مورد اشاره و نه دیگر آیات قرآن بر عدم تغییر خلقت به آن معنا که مخالفان فناوری زیستی و جابه‌جایی ژن‌ها ادعا می‌کنند دلالت ندارد و خداوند هیچ گاه امر به محال نمی‌کند.
وی با بیان اینکه ادعای حرمت مهندسی ژنتیک ناشی از فهم غلط از قدرت الهی است، اظهار داشت: خدا انسان را خلق کرده و کائنات را در تصرف او قرار داده تا به تکامل خود و کائنات اهتمام کند و بر این اساس تصرف در خلقت نه تنها حرام نیست که در بسیاری موارد واجب است تا عالم رو به تکامل برود؛ البته بدیهی است که تصرفاتی که باعث فروکاستن و نابودی منابع میشود نه از نظر فقهی و نه از نظر اخلاقی مجاز نیست. چون بر اساس قاعده اشتراک، همه نسل‌ها از آفرینش خدا سهم دارند و حق نداریم از دارایی‌های مشاع چه متعلق به هم‌نسلان خود و چه متعلق به نسل‌های بعد بیش از سهم خود استفاده کنیم ولی تصرفات فرگشتی که باعث تکامل میشود، ایرادی ندارد و این اشکال را مبنائا قبول نداریم.
