چرا نباید از آزمون های روانشناسی استفاده کنیم؟
به گزارش میگنا مصطفی رستگارآگاه روانشناس و کارشناس روانسنجی در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، اظهار کرد:در این روزها، با یک جستجوی ساده اینترنتی، می‌توان به پرسشنامه‌ها و آزمون‌های مختلف روانشناسی دست پیدا کرد. چندین ناشر نیز به اشکال مختلف مشغول فروش آزمون‌های روانشناسی هستند. این شکل بی‌قاعده دسترسی و در اختیار همگان بودن آن مخاطرات فراوانی دارد.
وی افزود: یکی از ویژگی‌های اساسی یک آزمون روایی یا validity آن است. وقتی از روایی یک آزمون صحبت می‌کنیم به طور دقیق درباره کیفیت آن آزمون مد نظر است. ساده‌ترین تعریف روایی آن است که بدانیم آیا یک پرسشنامه یا آزمون همان‌چیزی را که ادعا می‌کند می‌سنجد یا خیر. مطالعه روایی یک آزمون یا پرسشنامه یک مطالعه تجربی است و نیازمند پژوهش‌های متعددی است و بسیاری از آزمون‌ها و پرسشنامه‌هایی که در اینترنت وجود دارد دارای روایی نیستند.
این روانشناس ادامه داد: برای مثال، یکی از پرکاربردترین آزمون‌ها، آزمون شخصیت MBTI یا مایرز بریگز است. امروز با یک جستجو در اینترنت برای تست شخصیت، این آزمون در اختیار افراد قرار می‌گیرد. نتایج این آزمون، تیپ‌های شخصیت را تحت نام‌هایی مانند درونگرا، شهودی، منطقی و احساسی و مانند آن دسته‌بندی می‌کند. تصور کنید که شما از این آزمون استفاده می‌کنید و نتیجه آن می‌گوید که شما درونگرا، شهودی، احساساتی و قضاوتی هستید! این کلمات تنها شما را گمراه می‌کنند. چون این آزمون یک آزمون دارای روایی نیست. MBTI توسط مایرز و بریگز تهیه شد که هیچکدام از این دو تن تحصیلاتی در روانسنجی، روانشناسی یا روانپزشکی نداشتند.
رستگارآگاه گفت: این آزمون که متخصصان آن را بدترین آزمون شخصیت و بی‌معنی می‌دانند، تقریباً هیچ پشتوانه علمی و تجربی ندارد.
همین طور آزمون شخصیت دیگری که تحت نام آزمون انیاگرام قابل دسترس است نیز فاقد شواهد معتبر تجربی است. این آزمون هم که تیپ‌های شخصیت را با نام‌هایی مانند خوش‌گذران، یاری‌رسان، مبارز و مانند آن‌ها دسته‌بندی می‌کند شواهد علمی و تجربی معتبری ندارد و نتایج آن قابل استفاده نیست.
اما روایی معنای گسترده‌تری نیز دارد روایی به میزان پشتیبانی شواهد و نظریه‌ها از تفسیر نتایج یک آزمون است. در کتاب استاندارد‌های آزمون‌گیری آموزشی و روانشناختی (Standards for Educational and Psychological Testing) که توسط انجمن روانشناسی امریکا (APA) منتشر شده است، به شکل واضحی اتکا به تفاسیر کامپیوتری را گمراه‌کننده خوانده است. تفسیر نمرات حاصل از یک آزمون در اغلب مواقع به‌تن‌هایی هیچ معنایی ندارند. تفسیر این نمرات در کنار بررسی‌های دیگری، مانند سن، شرایط خانوادگی، فرهنگ، مصرف دارو و نظایر آن، باید دیده شود تا معنای آن درک شوند.
تقریباً هر پرسشنامه شخصیت دارای یک گزاره است که از سازنده آزمون سلب مسئولیت می‌کند و در آن چیزی شبیه به این جمله نوشته شده است: این ارزیابی نباید به عنوان تنها عامل در تصمیم‌گیری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
این موضوع، اما تنها مرتبط با آزمون‌های موجود در نت نیست، در مورد پرسشنامه‌هایی که به صورت چاپی به فروش می‌رسند نیز همین موضوع صادق است، در دنیا فروش پرسشنامه‌ها، تابع یک نظام سنجش صلاحیت است و برای مثال بین دسترسی فارغ‌التحصلان روانشناسی در مقطع لیسانس به پرسشنامه‌ها با فارغ‌التحصیلان دکتری رواشناسی تفاوت وجود دارد و آن‌ها نمی‌توانند هر پرسشنامه‌ای را بخرند یا اجرا کنند.
رستگارآگاه گفت:همچنین بسیاری از این آزمون‌ها که در ایران به‌سادگی در دسترس است، در کشور‌هایی دیگر تهیه شده‌اند و در آن فرهنگ درباره روایی آن پژوهش شده است و استفاده از آن در کشوری دیگر نادرست است. هر آزمونی وابسته به فرهنگ است. این یک امر بدیهی است و هیچ کشور یا منطقه‌ای تنها به صرف اینکه یک آزمون مشهور شده است نمیتواند از محتوای آن استفاده کند. هیچ آزمون هوش یا شخصیت نمیتواند عاری از فرهنگ باشد، زیرا هوش و شخصیت آدمی بدون فرهنگ نیست و بنابراین استفاده از یک آزمون که تنها ترجمه شده است کار صحیحی نیست.
وی افزود: آناستازی، یک از بزرگترین متخصصان روانسنجی، می‌گوید آزمون گرفتن باید با تشخیص متخصص و به دلیل نیاز مراجعه کننده باشد، یعنی گرفتن آزمون فقط برای اینکه خود فرد دوست دارد یا به درخواست یک سازمان، برای سنجش کارکنانش، عملی غیراخلاقی است. اما این موضوع تنها مربوط به اخلاق نیست، بلکه می‌تواند تبعات نادرستی نیز داشته باشد.
این روانشناس بیان کرد: استفاده افراد بدون تخصص از یک پرسشنامه مانند آن است که فرد یک عکس رادیولوژی را برداشته و به تصاویر سفید و سیاه آن خیره شود و سعی کند که بیماری یا سلامت خود را از روی آن تشخیص دهد، البته واضح است که دقت یک پرسشنامه بسیار از دقت یک عکس رادیولوژی هم کمتر است و تفسیری که از نتایج یک پرسشنامه توسط افراد غیر متخصص حاصل میشود، به مراتب گمراه کننده‌تر خواهد بود.
با استفاده نابجا از پرسشنامه‌ها و آزمون‌های روانشناختی ممکن است فرد درباره هوش یا شخصیت یا ویژگی‌های شخصی خود فهمی نادرست پیدا کند و اعتماد به نفس او پایین بیاید؛ بنابراین به نظر می‌رسد باید از استفاده بی‌قاعده و خودسرانه آزمون‌ها و پرسشنامه‌های روانشناختی پرهیز کرد.
این روانشناس ادامه داد: برای مثال، یکی از پرکاربردترین آزمون‌ها، آزمون شخصیت MBTI یا مایرز بریگز است. امروز با یک جستجو در اینترنت برای تست شخصیت، این آزمون در اختیار افراد قرار می‌گیرد. نتایج این آزمون، تیپ‌های شخصیت را تحت نام‌هایی مانند درونگرا، شهودی، منطقی و احساسی و مانند آن دسته‌بندی می‌کند. تصور کنید که شما از این آزمون استفاده می‌کنید و نتیجه آن می‌گوید که شما درونگرا، شهودی، احساساتی و قضاوتی هستید! این کلمات تنها شما را گمراه می‌کنند. چون این آزمون یک آزمون دارای روایی نیست. MBTI توسط مایرز و بریگز تهیه شد که هیچکدام از این دو تن تحصیلاتی در روانسنجی، روانشناسی یا روانپزشکی نداشتند.
رستگارآگاه گفت: این آزمون که متخصصان آن را بدترین آزمون شخصیت و بی‌معنی می‌دانند، تقریباً هیچ پشتوانه علمی و تجربی ندارد.
همین طور آزمون شخصیت دیگری که تحت نام آزمون انیاگرام قابل دسترس است نیز فاقد شواهد معتبر تجربی است. این آزمون هم که تیپ‌های شخصیت را با نام‌هایی مانند خوش‌گذران، یاری‌رسان، مبارز و مانند آن‌ها دسته‌بندی می‌کند شواهد علمی و تجربی معتبری ندارد و نتایج آن قابل استفاده نیست.
اما روایی معنای گسترده‌تری نیز دارد روایی به میزان پشتیبانی شواهد و نظریه‌ها از تفسیر نتایج یک آزمون است. در کتاب استاندارد‌های آزمون‌گیری آموزشی و روانشناختی (Standards for Educational and Psychological Testing) که توسط انجمن روانشناسی امریکا (APA) منتشر شده است، به شکل واضحی اتکا به تفاسیر کامپیوتری را گمراه‌کننده خوانده است. تفسیر نمرات حاصل از یک آزمون در اغلب مواقع به‌تن‌هایی هیچ معنایی ندارند. تفسیر این نمرات در کنار بررسی‌های دیگری، مانند سن، شرایط خانوادگی، فرهنگ، مصرف دارو و نظایر آن، باید دیده شود تا معنای آن درک شوند.
تقریباً هر پرسشنامه شخصیت دارای یک گزاره است که از سازنده آزمون سلب مسئولیت می‌کند و در آن چیزی شبیه به این جمله نوشته شده است: این ارزیابی نباید به عنوان تنها عامل در تصمیم‌گیری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
این موضوع، اما تنها مرتبط با آزمون‌های موجود در نت نیست، در مورد پرسشنامه‌هایی که به صورت چاپی به فروش می‌رسند نیز همین موضوع صادق است، در دنیا فروش پرسشنامه‌ها، تابع یک نظام سنجش صلاحیت است و برای مثال بین دسترسی فارغ‌التحصلان روانشناسی در مقطع لیسانس به پرسشنامه‌ها با فارغ‌التحصیلان دکتری رواشناسی تفاوت وجود دارد و آن‌ها نمی‌توانند هر پرسشنامه‌ای را بخرند یا اجرا کنند.
رستگارآگاه گفت:همچنین بسیاری از این آزمون‌ها که در ایران به‌سادگی در دسترس است، در کشور‌هایی دیگر تهیه شده‌اند و در آن فرهنگ درباره روایی آن پژوهش شده است و استفاده از آن در کشوری دیگر نادرست است. هر آزمونی وابسته به فرهنگ است. این یک امر بدیهی است و هیچ کشور یا منطقه‌ای تنها به صرف اینکه یک آزمون مشهور شده است نمیتواند از محتوای آن استفاده کند. هیچ آزمون هوش یا شخصیت نمیتواند عاری از فرهنگ باشد، زیرا هوش و شخصیت آدمی بدون فرهنگ نیست و بنابراین استفاده از یک آزمون که تنها ترجمه شده است کار صحیحی نیست.
وی افزود: آناستازی، یک از بزرگترین متخصصان روانسنجی، می‌گوید آزمون گرفتن باید با تشخیص متخصص و به دلیل نیاز مراجعه کننده باشد، یعنی گرفتن آزمون فقط برای اینکه خود فرد دوست دارد یا به درخواست یک سازمان، برای سنجش کارکنانش، عملی غیراخلاقی است. اما این موضوع تنها مربوط به اخلاق نیست، بلکه می‌تواند تبعات نادرستی نیز داشته باشد.
این روانشناس بیان کرد: استفاده افراد بدون تخصص از یک پرسشنامه مانند آن است که فرد یک عکس رادیولوژی را برداشته و به تصاویر سفید و سیاه آن خیره شود و سعی کند که بیماری یا سلامت خود را از روی آن تشخیص دهد، البته واضح است که دقت یک پرسشنامه بسیار از دقت یک عکس رادیولوژی هم کمتر است و تفسیری که از نتایج یک پرسشنامه توسط افراد غیر متخصص حاصل میشود، به مراتب گمراه کننده‌تر خواهد بود.
با استفاده نابجا از پرسشنامه‌ها و آزمون‌های روانشناختی ممکن است فرد درباره هوش یا شخصیت یا ویژگی‌های شخصی خود فهمی نادرست پیدا کند و اعتماد به نفس او پایین بیاید؛ بنابراین به نظر می‌رسد باید از استفاده بی‌قاعده و خودسرانه آزمون‌ها و پرسشنامه‌های روانشناختی پرهیز کرد.
