اختلال دوقطبی؛ تغییر شدید در خلق‌وخو

علائم اختلال دوقطبی در طیف گسترده‌ای از نسبتاً خفیف تا شدید قرار می‌گیرند و خلق‌وخوهای بد و خوب می‌توانند نتیجه حوادث موقتی یا شرایط ناپایدار و آنی باشند، نه یک بیماری روانی. بنابراین تشخیص اختلال دو قطبی می‌تواند بسیار سخت باشد و تنها یک روانپزشک می‌تواند تشخیص دهد که آیا فرد دچار یک عارضه‌ی روانی است یا خیر.

اختلال دوقطبی موجب بروز دوره‌های رفتاری متفاوت در فرد می‌شود. دوره شیدایی زمانی است که فرد خلق‌وخوی بسیار فعالی دارد و دوره افسردگی زمانی است که فرد به شدت آرام و افسرده به نظر می‌رسد. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است در مدیریت رفتارهای روزانه خود در مدرسه، خانواده، محل کار و روابط عاطفی خود با مشکل مواجه باشند.

۲۵ سالگی متوسط سن شروع اختلال دوقطبی
متوسط سن شروع این بیماری حدود ۲۵ سال و شیوع آن در بین زنان و مردان تقریباً یکسان است، با اینکه اکثر افراد دارای این اختلال جوان هستند اما این امکان وجود دارد که شاهد بروز اختلال دو قطبی در کودکان نیز باشیم. اختلالات دوقطبی به چندین نوع تقسیم می‌شوند. اختلال دوقطبی نوع اول شامل دوره شیدایی یا مانیا است که حداقل هفت روز به طول می‌انجامد یا ممکن است علائم تکرارشونده شیدایی به قدری شدید باشد که فرد نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد. در این نوع اختلال ممکن است فرد قبل از دوره شیدایی دوره افسردگی را نیز تجربه کرده باشد. در برخی موارد شدت شیدایی موجب از هم گسیختگی روانی فرد می‌شود.
در اختلال دوقطبی نوع دوم، فرد حداقل یک دوره افسردگی و یک دوره نیمه - شیدایی یا هایپومانیا را تجربه می‌کند. علائم اختلال دوقطبی دوره‌ای یا سیکلوتیمیا شامل بروز دوره‌ای علائم افسردگی و نیمه شیدایی است. این علائم کوتاه مدت‌تر و ضعیف‌تر از اختلال دوقطبی نوع اول و یا اختلال دوقطبی نوع دوم هستند. اختلال دو قطبی نوع دو، بسیار شایع‌تر است و علائم مانیک یا شیدایی کم شدت‌تری دارد که به آن هیپومانیا می‌گویند.

انواع دیگری از اختلال دوقطبی شامل اختلال دوقطبی نوع اول و دوم به صورت همزمان، اختلال دوقطبی نوع اول و دوم با دوره‌های سریع، اختلال دوقطبی نوع اول و دوم با الگوهای تکرار شونده فصلی و یا برخی از اختلالات ناشی از مصرف مشروبات الکی و یا مواد مخدر هستند.

علائم نشان‌دهنده اختلال دوقطبی
برخی از علائم نشان‌دهنده اختلال دوقطبی شامل افسردگی، اختلالات خواب، داشتن حس و حال زیادی خوب و عالی، مشکل در تمرکز، تحریک‌پذیری عصبی غیرعادی و حساسیت، بسیار سریع صحبت کردن و فکر کردن، داشتن اعتماد به نفس زیاد که با تصمیم‌گیری‌های خوبی همراه نیست، مصرف الکل یا مواد مخدر است.

افسردگی در اختلال دوقطبی
فردی که اختلال دو قطبی دارد، همان علائمی فرد مبتلا به افسردگی را دارد. هر دوی این افراد دچار بی‌خوابی، خستگی، مشکل در تمرکز و کاهش اشتها به غذا هستند. طول مدت مانیا، یا شیدایی که بعد از افسردگی بروز می‌کند چیزی است که بین تشخیص اختلال دو قطبی و افسردگی اختلاف ایجاد می‌کند. بنابراین باید حتماً نوسانات خلقی به درمانگر یا پزشکت اطلاع داده شود زیرا درمان افسردگی با درمان اختلال دوقطبی تفاوت دارد.

تجویز داروی ضدافسردگی به تنهایی برای بیماری که با اختلال دو قطبی و افسردگی درگیر است، توصیه نمی‌شود زیرا می‌تواند فرد را به سمت مانیا و شیدایی سوق دهد؛ البته این اتفاق چندان معمول نیست؛ اما احتمال آن وجود دارد و روی می‌دهد.


اختلالات خواب در اختلال دوقطبی
بی‌خوابی به علت استرس یا هیجانی خاص طبیعی است اما فردی که با شیدایی یا مانیک اختلال دو قطبی درگیر است، ممکن است تا چند روز پشت سرهم، خیلی کمتر از حد معمول بخوابد یا حتی اصلاً خوابش نبرد، اما همچنان احساس انرژی کند. موضوع تنها این نیست که فرد خوابش نمی‌آید بلکه نیاز او به خواب کاهش یافته است. کسی که دچار اختلال دوقطبی است، طی یک فاز افسردگی ممکن است بیشتر از حد معمول بخوابد. حفظ الگو و برنامه‌ منظم خواب برای کسانی که اختلال دو قطبی دارند اهمیت ویژه‌ای دارد.

داشتن حس و حال خوب در اختلال دوقطبی
داشتن حس و حال بسیار خوب در اختلال دو قطبی ممکن است برای فرد واقعاً لذت‌بخش باشد؛ زیرا اجازه می‌دهند او کارآمدی‌اش را افزایش دهد و خلاق‌تر شود و این‌ها مواردی هستند که فرد در حالت عادی آن‌ها را تجربه نمی‌کند. اگر عالی بودن حس و حال در سطح بسیار بالایی باشد و علت مشخصی را نتوان برای آن پیدا کرد، یک هفته یا بیشتر طول بکشد یا همراه با دیگر علائم ظاهر شود، این علامت مانیا یا شیدایی است که یکی از نشانه‌های اختلال دو قطبی است.

مانیا خطرناک است زیرا می‌تواند باعث تصمیم‌گیری‌های مهم در فرد شود که در حالت عادی چنین تصمیم‌هایی نخواهد گرفت. گاهی این اتفاق می‌تواند سبب سایکوزیس یا روان‌پریشی شود که دور شدن از واقعیت بوده و شامل توهم و هپروت می‌شود. هیپومانیا که یکی از ویژگی‌های اختلال دو قطبی نوع دوم است، علائم زیرکانه‌تری داشته و سخت‌تر می‌توان آن را از یک حس و حال به طور کلی خوب، تشخیص و تمایز داد زیرا علائم آن خفیف‌ترند.

تمرکز در اختلال دوقطبی
مشکل در تمرکز و مدام از کاری سراغ کار دیگری رفتن یا به طور کلی ناتوانی در به پایان رساندن کارها می‌تواند مرتبط با بلندپروازی، استرس یا فاکتورهای دیگر مانند اختلال نقص دقت و توجه باشد اما اگر فرد به قدری بی‌تمرکز است که نمی‌تواند کاری انجام ده و این مسئله در کار و روابط فرد دردسرهایی ایجاد کرده، ممکن است از علائم اختلال دو قطبی باشد.

تحریک‌پذیری عصبی غیرعادی و حساسیت در اختلال دوقطبی
تحریک‌پذیری عصبی غیرعادی و حساسیت از علائمی است که تشخیص آن سخت و فریب‌آمیز است زیرا یک واکنش طبیعی نسبت به فرسودگی یا بی‌انصافی است. مثلاً کاملاً طبیعی است که وقتی در بزرگراه، اتومبیلی ناگهان جلوی شما می‌پیچد عصبانی شوید اما خشمی که متناسب با موقعیت پیش آمده نیست، خیلی زود بروز می‌کند، خارج از کنترل است و ساعت‌ها طول می‌کشد و مکرراً روی می‌دهد و این رفتاری است که جزو علائم احتمالی اختلال دو قطبی به شمار می‌آید.

سریع حرف زدن و فکر کردن در اختلال دوقطبی
خیلی از افراد سریع صحبت می‌کنند و این غیرعادی نیست اما تند صحبت کردن در حدی که دیگران متوجه حرف‌ها نشوند یا نتوانند حرف‌ها را پیگیری کنند، خصوصاً همراه با دیگر علائم اختلال دو قطبی، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی هیپومانیا باشد. کسی که در وضعیت مانیک قرار دارد حتی ممکن است اجازه ندهد طرف مقابل کلمه‌ای به زبان بیاورد. این نوع تند حرف زدن که به آن صحبت کردن فشرده می‌گویند، نگران‌کننده است خصوصاً اگر فرد معمولاً این‌گونه حرف نزند. همچنین افکار و ایده‌هایی که آن‌قدر فوری و سریع به ذهن می‌آیند که دیگران و حتی خود فرد قادر به درک و فهم آن نیست و این رفتار نشان‌دهنده‌ی مانیا می‌باشند.

داشتن اعتماد به نفس زیاد در اختلال دوقطبی
اعتماد به نفس زیاد در فرد دارای اختلال دوقطبی می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های نادرست شود. افراد با اختلال دو قطبی، احساس خودبزرگ‌بینی می‌کنند و هنگام به سر بردن در فاز شیدایی، به پیامدها نمی‌اندیشند و همین موضوع باعث می‌شود خطراتی کرده و دست به رفتارهای ناهنجاری بزنند که در حالت عادی روی نمی‌دهد؛ به عنوان مثال خیانت کنند یا زیر بار هزینه‌ی بسیار زیادی بروند که قادر به پرداخت آن نیستند.

مصرف الکل یا مواد مخدر در اختلال دوقطبی
افرادی که دچار اختلال دو قطبی‌اند، نسبت به یک فرد معمولی خیلی بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدر یا الکل هستند. این افراد ممکن است سعی کنند علائم اختلال خود را طی فاز شیدایی، با الکل یا مواد مخدر تسکین دهند یا از آن‌ها به عنوان یک محرک طی دوره‌ی افسردگی استفاده کنند.

عوامل تشدید کننده اختلال دوقطبی
شناخت عوامل محرک و اجتناب از آن‌ها، اغلب کلیدی برای مدیریت این بیماری است. استرس، زایمان، برخی داروها، تغییرات فصلی، کمبود خواب، مصرف موادمخدر و مشروبات الکلی و مصرف کافئین می‌توانند از عوامل تشدید کننده اختلال دوقطبی باشند.
درمان دارویی برای اختلال دوقطبی شامل داروهایی مانند تثبیت کننده‌های خلق‌وخو، داروهای ضد روان‌پریشی و داروهای ضدافسردگی است. برخی از داروهای ضدافسردگی مانند پروزاک (فلوکستین) و زولوفت (سرترالین)، ممکن است علائم دو قطبی را بدتر کرده و حتی باعث یک دوره جنون شود.

برخی شواهد نشان می‌دهد شیدایی بیشتر در ماه‌های بهار و تابستان رخ می‌دهد، در حالی که قسمت‌های بیشتری از افسردگی در پاییز و زمستان اتفاق می‌افتد اما برخی افراد خلاف این را تجربه می‌کنند.

در مطالعه‌ای که در ژوئن ۲۰۱۵ در مجله مشاوره و روانشناسی بالینی منتشر شد، محققان نیمی از ۵۸ شرکت کننده در مطالعه را که دارای اختلال دوقطبی و بی‌خوابی بودند، با یک فرم اصلاح شده دو قطبی از رفتار درمانی شناختی که شامل ترکیب عادات خوب خواب، آرامش و چراغ‌های کم نور هنگام خواب و کاهش اضطراب در مورد خواب در برنامه‌های روزمره بودند را بهبود بخشیدند. کافئین ممکن است باعث وقوع جنون شود، الگوی خواب را تغییر دهد و بر نحوه تجزیه داروهایی که برای درمان بیماری استفاده می‌شود، تأثیرگذار باشد.

راهکار مدیریت اختلال دوقطبی
برای مدیریت اختلال دوقطبی و سایر بیماری‌های روانی باید خود را آموزش دهید و آگاهی خود را بالاتر ببرید، از عوامل تشدید کننده دور باشید و در هنگام صحبت از بیماری خود آرامش را حفظ کنید، یک قهرمان باشید؛ هیچکس بر علیه شما نیست، در درمان بیماری خود کوشا و منسجم باشید، برای دوران درگیری خود با انواع اختلال دوقطبی برنامه‌ریزی داشته باشید و تا حد امکان از مشاور کمک بگیرید.
از فرد درگیر با اختلال دوقطبی حمایت کنید، از فشار وارد کردن بر وی پرهیز کنید، عوامل تشدید کننده افراد دارای اختلال دوقطبی را درک کنید و صبور و خوش‌بین باشید.