اختلال بیش فعالی همراه با کمبود توجه (ADHD)
در پسران شایع تر از دختران است. ممکن است در بعضی علائم پر تحرکی و رفتار های ناگهانی، بیشتر دیده شود که به آن ADHD یا Attention Deficit Hyperactivity Disorder می گویند و یا در گروهی علائم بی توجهی بیشتر یافت شود که به آن ADD یا Attention Deficit Disorder می گویند.
به نظر می رسد علت آن بیشتر نقص در تکامل سیستم اعصاب باشد. کودکان مبتلا احتمالاً در قسمت هایی از مغز که مسئول توجه و تمرکز و تنظیم فعالیت های حرکتی می باشد، دچار نقص جزئی هستند. توارث و ژنتیک می تواند در این اختلال نقش داشته باشد. همچنین در بعضی موارد در جریان حاملگی یا زایمان یا پس از آن، صدمات جزئی به ساختمان مغز وارد می شود که می تواند باعث بروز این مشکل گردد.
این اختلال نوعی شرایط روانی است که در آن از توجه و تمرکز بر کارهای ساده (مانند نشستن بر صندلی) تا کارهای پیشرفته (درس خواندن و …) تأثیر می گذارد. کودک بیش فعال به علت تمایل به فعالیت زیاد نمی تواند بر روی صندلی بند شود و مرتباً با دست و پای خود بازی می کند، حواسش با محرک های ساده محیطی پرت می شود و نمی تواند درس بخواند، صبور نیست، نمی تواند در بازی های گروهی نوبت را رعایت کند، در کلاس اگر معلم سؤالی از او بپرسد قبل از پایان سؤال، جواب را می دهد، در خانواده و جمع آشنایان در حین صحبت فرد، صحبت او را قطع می کند، لوازم ضروری خود را در خانه یا مدرسه گم می کند و … .
بیش فعالی بر روی حالت روانی نیز تأثیر می گذارد و کودک بیش فعال در عرض چند ثانیه بدون دلیل منطقی از کودک حرف گوش نکن به کودک مطیع تبدیل می شود، کودکی که تا دیروز درس می خواند، امروز تصمیم به نرفتن به مدرسه می گیرد و یا تا دقایقی قبل با پدر خود قهر بود، او را در آغوش می گیرد. این تغییر حالات روانی در کودک ادامه دارد که قابل کنترل نیست که خود باعث آسیب به وضعیت روانی خانواده شده و برخوردهایی متفاوت را از سوی خانواده، مدرسه و آشنایان با کودک در پی دارد. تمام کار هایی که نیاز به توجه و پیگیری دارد، در این کودکان مختل است.
بعضی از این مشکلات:
مشکل داشتن در تمرکز و به خصوص متمرکز ماندن بر یک کار.
جهش از یک کار بر کار دیگر بدون تمام کردن کار قبلی که این امر موجب افزایش ترک تحصیل این گونه افراد می شود.
مشکل در پیگیری کارهای مختلف بر اساس دستور العمل به دلیل توقف در توجه و تمرکز و نتیجه آن ناتمام ماندن بیشتر کارها در این گونه افراد.
فراموش کردن کارهای ساده و روزمره مانند انجام تکالیف… .
تصمیم با عجله و بدون فکر در کارها
دست زدن به کار های پر مخاطره
ور رفتن با صندلی در هنگام نشستن و یا حرکت دائمی پاها و دست ها به گونه مضطربانه.
خستگی ناپذیر بودن کودک به علت انرژی بیش از حد.
حرف زدن بیش اندازه که این امر باعث ناموفق ماندن در کارهایی که نیاز به سکوت دارند، می شود. مانند گوش دادن به درس یا دادن امتحان.
ایجاد تصادفات بیشتر رانندگی به علت پرت شدن ساده حواس به ضبط و موبایل یا صحبت های دوست و همراه در ماشین.
و اساساً در تمامی کارهایی که نیاز به فعالیت ذهنی پیوسته دارند.
در بعضی موارد نشانه های ADHD در فرد، با بالغ شدن کاهش می یابد و حتی بیش فعالی فرد بسیار کمرنگ می شود و گاه از بین می رود ولی برخی از نشانه ها مانند ضعف توانایی در سازماندهی و توجه طولانی، ماندگار می ماند. علاوه بر این در نیمی از کودکان این حالت در هنگام بزرگسالی نیز نشانه های اصلی را به همراه دارد.
تمام نکاتی که در بالا ذکر شد متعلق به کودکانی است که سطح ذهنی عادی دارند و یا حتی باهوش هستند. در مورد کودکان با تأخیر رشد ذهنی همه این موارد صادق است. به علاوه ضعف هوشمندی و ضعف توانمندی فرآیندهای ذهنی که مسأله را پیچیده تر می نماید.
عاملی که به کمک کودک باهوش این امکان را می دهد که وقتی به سن 6 سالگی رسید و یا قدری بزرگتر شد، مشکل بیش فعالی برایش تعریف شود و از خود او کمک جهت رفع مشکلش گرفته شود، به هیچ وجه در مورد کودکان با تأخیر رشد ذهنی مقدور نیست. در نظریات جدید یکی از راه حل های مؤثر برای کودکان و بزرگسالان با مشکل بیش فعالی این است که با آگاهی هایی که به او داده می شود از طریق رسانه ها، مقالات، اینترنت و … بیش فعالی را خوب بشناسد و بداند که به آن مبتلاست و جهت کمرنگ شدن این معضل، همراهی مفید داشته باشد. این راهکار تا کنون پاسخ قابل توجهی داشته است و در بسیاری موارد با نکته های مفید و سودمند، شخص را به سمت بهتر شدن کشانده است. واقعیت این است که هرچه شخص بیش فعال آگاهتر باشد، بیشتر حریف مشکلات خود می شود و متأسفانه این راهکار مؤثر در مورد کودکان با ضعف هوشی و دیرآموزان پاسخ نمی دهد و در نتیجه مشکل خانواده، مربیان و اطرافیان را بیشتر می کند که در این مورد در پایان این مقاله توضیح خواهیم داد.
علت ADHD :
اصلی ترین سؤال در این قسمت این است که بیش فعالی ذاتی است یا اکتسابی. با اینکه دلایل ADHD به درستی هنوز مشخص نشده است ولی محققین بر این باورند که اصل بیش فعالی، ژنتیکی است و در مواردی از والدین به ارث می رسد. علاوه بر این در کودکانی که زود به دنیا می آیند و یا نارس هستند از نظر جمعیت آماری بیشتر دیده شده است. علاوه بر این بیش فعالی در پسران 3 برابر دختران گزارش شده است که این امر می تواند به علت تشخیص های بیشتر و بالا رفتن سطح آگاهی خانواده ها باشد. برای مثال در 20 سال قبل اگر علائم بیش فعالی در کودکی دیده می شد، خانواده ها رویکرد متفاوتی را نشان می دادند ولی امروزه همان خانواده به مشاور و دکتر اعتماد می کند و هنگامی که بیش فعالی در کودک آنها تشخیص داده می شود به دنبال راهنمائی می گردد. این تفاوت رویکرد موجب شده که آمار تشخیص بیش فعالی رو به افزایش باشد.
در مغز انسان سلول هایی هستند به نام سلول های فرستنده عصبی Neurotronsmitters که نقش ارسال پیام از مغز و بالعکس را دارند، نیز همین سلول ها ماده ای به نام Dopamin دارند که باعث تحریک بخش تمرکز ذهن می شوند، بنابراین با کم شدن این ماده شیمیایی، بخش تمرکز ذهن به صورت طبیعی تحریک نمی شود و در این افراد علائم ADHD دیده می شود.
درمان ADHD :
درمان سریع، کامل و قطعی برای بیش فعالی وجود ندارد اما علائم آن قابل کنترل هستند. یعنی می توان بیماری و نشانه های آن را کاهش داد و با توانبخشی و به کارگیری روش های روان درمانی، این گونه افراد را با شرایط محیطی سازگارتر کرد حتی کمک کرد که نوع عادی زندگی را در پیش بگیرد و به درس و کار مشغول شوند. برخی از افراد نیاز بیشتری در زمینه توجه دارند و برخی دیگر در زمینه فعالیت. بنابراین برای افراد مختلف حالت های مختلف و به تناسب آن درمان های متفاوت را باید به کار گرفت.
روش های رایج توسط دکتر ها و روانشناس ها به کارگیری دارو، مشاوره برای فرد و خانواده، به کارگیری روش های جدید در زندگی آنها و تغییر مدرسه و برخی فعالیت ها می باشد نیز به کارگیری نحوه جدید آموزش و توانبخشی در مورد آن فرد.
برخی داروها به افراد مبتلا کمک می کند تا تمرکز خود را ارتقا بخشند. به علاوه در این افراد باید با نظریه پزشک متخصص دقت کرد که دارو به چه میزان و چند نوبت و برای چه مدت مصرف شود. از آنجا که شایع ترین این داروها "ریتالین" ضروری است که میزان آن به تناسب دلخواه والدین و مربیان کم و زیاد نشود و حتماً مطابق دستور پزشک مصرف گردد.
مشاوره والدین در این کار تأثیر بسیار مهمی دارد. باید مسائل و مشکلات کودک بیش فعال به درستی در نظر گرفته شود. تنبیه بدنی همیشه اثر سوء دارد و باید جداً از آن اجتناب کرد. تذکرهای نابجای آشنایان، اعتماد به نفس کودک را سرکوب می کند و منجر به ناتوانی او بر انجام کارهای حتی ساده می شود. او که به علت ضعف توجه و تمرکز، پیشرفت تحصیلی قابل قبولی ندارد، برای فرار از این مشکلات، تحصیلات را بی فایده می داند و سؤال هایی مانند اصلاً تحصیل به چه درد می خورد؟ و از این قبیل می پرسد.
در این موارد برخورد های صحیح و معقول از جانب خانواده، صبر زیادی می خواهد. مادر و پدر، بچه ای را می بینند که با آنها دچار مشکل است، تکالیف خود را به درستی انجام نمی دهد، وسایل خانه را می شکند، لوازم خود را گم می کند، آموزگارش با او مشکل دارد، با هم کلاسی ها تفاهم ندارد و … . هنگامی که علت اینگونه برخورد از کودک پرسیده می شود او گیج و مبهوت نمی داند مشکل از کجاست ولی روی دیگر سکه کودک است او می بیند که از کودکی با او برخورد های بیشتری انجام شده، بیشتر او را طرد کرده ا‌ند، بیشتر به او تذکر داده ا‌ند و پیوسته افراد به او یادآور می شوند که او دارد اشتباه می کند و بعضاٌ به او توهین می کنند یا متأسفانه تنبیه بدنی و برخورد فیزیکی را از اطرافیان خود می بیند و علت آن را نمی داند کودک از بیماری خود شناخت ندارد و تا سنین نوجوانی نیز بدست آوردن این شناخت بعید است و کودک تنها می فهمد که مورد تبعیض و ظلم واقع شده و با بقیه فرق دارد.
بنابراین اگر والدین آگاه باشند و اطلاعات کافی راجع به چگونگی برخورد با فرزند بیش فعال خویش را بدانند، از بسیاری از مسائل ذکر شده اجتناب می شود. در درجه اول الگوی صحیح روابط سالم بین فرزند و والدین شکل می گیرد و این امر از ضعف اعتماد به نفس کودک جلوگیری می کند. در هماهنگی این اطلاع رسانی مشاور نقش بسیار پر اهمیتی را می تواند ایفا نماید. با شرکت دادن فرد بیش فعال در گروه های درمانی، صحبت با والدین، آگاهی دادن به مربی و کنترل اطرافیان، کودک توانمندتر می شود و بهتر حریف مشکل خود می گردد.
از آنجا که بیش فعالی با افسردگی رابطه تنگاتنگی دارد، حتماً باید از قرار دادن کودک در شرایط پر استرس و اضطراب آور که موجب عدم موفقیت او و در نتیجه ضعف اعتماد به نفس می شود، خودداری کرد. در اینجا تشخیص درست و درمان به جا و اطلاع رسانی رمز های موفق هستند. دانستن این نکات به کودک بیش فعال کمک می کند.
در جلوی کلاس بنشینید تا کمتر حواستان پرت شود.
در هنگام انجام تکالیف وسایل الکترونیکی خود را از قبیل تلفن همراه خاموش کنید.
حتی مسئولین مدرسه خود را از قبیل مدیر، معاون، آموزگار در جریان گذاشته و به صورت خیلی شفاف، وضعیت خود را برای آنها توضیح دهید.
از تمام ابزاری که می تواند به سازماندهی و نظم و ترتیب کارها کمک کند، استفاده شود. خواه این یک دفتر یادداشت باشد که در آن کارهای ساده روزانه وی و برنامه های او نوشته شده و خود را ملزم به اجرای دقیق برنامه می کند تا لیستی از وسایلی که روزها می تواند با خود بیاورد و ببرد.
آموزش فواید ریلکس کردن که در توجه و تمرکز نقش بسزایی دارد.
دوستان نزدیک فرد و خانواده آنها را در جریان امر قرار دهید. نیاز نیست که آنها بدانند کودک شما بیش فعال است و اختلال تمرکز دارد بلکه می توان به صورتی دوستانه به آنها گفت که کودک بعضی مواقع حرف های تندی می زند و یا کارهایی می کند که منظوری ندارد ولی اینها همه قلبی نیستند و در اصل او دوست بسیار خوب و مصممی می تواند باشد. چرا که ممکن است کودک به دوستان خود در شرایط هیجانی توهین کرده و یا آنها را از خود براند. معمولاً این موارد به ندرت پیش می آیند و به همین دلیل اطلاع قبلی می تواند بسیار مفید باشد.
این نکته بسیار مهم است و قبلاً نیز به آن اشاره کرده ام که کودکان بیش فعال در برخی موارد بسیار باهوش هستند. در حقیقت افراد بیش فعال با اینکه در برخی جاها اختلال تمرکز دارند ولی در عین حال توانایی های خود را نیز دارند، مهم این است که این توانایی ها از فرد به فرد متفاوت است شناخته و کانالیزه شده و بر روی این نقاط به عنوان قوت کار شود.
ناامیدی به علت عدم توانایی در فعالیت های مستمر در کودکان بیش فعال کاملاً طبیعی است. در این موارد باید از کودک خواست که برای غلبه بر این مشکلات به راه های بالا بیاندیشد و انگیزه درمان را در او تقویت کرد.
علت ADHD :
اصلی ترین سؤال در این قسمت این است که بیش فعالی ذاتی است یا اکتسابی. با اینکه دلایل ADHD به درستی هنوز مشخص نشده است ولی محققین بر این باورند که اصل بیش فعالی، ژنتیکی است و در مواردی از والدین به ارث می رسد. علاوه بر این در کودکانی که زود به دنیا می آیند و یا نارس هستند از نظر جمعیت آماری بیشتر دیده شده است. علاوه بر این بیش فعالی در پسران 3 برابر دختران گزارش شده است که این امر می تواند به علت تشخیص های بیشتر و بالا رفتن سطح آگاهی خانواده ها باشد. برای مثال در 20 سال قبل اگر علائم بیش فعالی در کودکی دیده می شد، خانواده ها رویکرد متفاوتی را نشان می دادند ولی امروزه همان خانواده به مشاور و دکتر اعتماد می کند و هنگامی که بیش فعالی در کودک آنها تشخیص داده می شود به دنبال راهنمائی می گردد. این تفاوت رویکرد موجب شده که آمار تشخیص بیش فعالی رو به افزایش باشد.
در مغز انسان سلول هایی هستند به نام سلول های فرستنده عصبی Neurotronsmitters که نقش ارسال پیام از مغز و بالعکس را دارند، نیز همین سلول ها ماده ای به نام Dopamin دارند که باعث تحریک بخش تمرکز ذهن می شوند، بنابراین با کم شدن این ماده شیمیایی، بخش تمرکز ذهن به صورت طبیعی تحریک نمی شود و در این افراد علائم ADHD دیده می شود.
درمان ADHD :
درمان سریع، کامل و قطعی برای بیش فعالی وجود ندارد اما علائم آن قابل کنترل هستند. یعنی می توان بیماری و نشانه های آن را کاهش داد و با توانبخشی و به کارگیری روش های روان درمانی، این گونه افراد را با شرایط محیطی سازگارتر کرد حتی کمک کرد که نوع عادی زندگی را در پیش بگیرد و به درس و کار مشغول شوند. برخی از افراد نیاز بیشتری در زمینه توجه دارند و برخی دیگر در زمینه فعالیت. بنابراین برای افراد مختلف حالت های مختلف و به تناسب آن درمان های متفاوت را باید به کار گرفت.
روش های رایج توسط دکتر ها و روانشناس ها به کارگیری دارو، مشاوره برای فرد و خانواده، به کارگیری روش های جدید در زندگی آنها و تغییر مدرسه و برخی فعالیت ها می باشد نیز به کارگیری نحوه جدید آموزش و توانبخشی در مورد آن فرد.
برخی داروها به افراد مبتلا کمک می کند تا تمرکز خود را ارتقا بخشند. به علاوه در این افراد باید با نظریه پزشک متخصص دقت کرد که دارو به چه میزان و چند نوبت و برای چه مدت مصرف شود. از آنجا که شایع ترین این داروها "ریتالین" ضروری است که میزان آن به تناسب دلخواه والدین و مربیان کم و زیاد نشود و حتماً مطابق دستور پزشک مصرف گردد.
مشاوره والدین در این کار تأثیر بسیار مهمی دارد. باید مسائل و مشکلات کودک بیش فعال به درستی در نظر گرفته شود. تنبیه بدنی همیشه اثر سوء دارد و باید جداً از آن اجتناب کرد. تذکرهای نابجای آشنایان، اعتماد به نفس کودک را سرکوب می کند و منجر به ناتوانی او بر انجام کارهای حتی ساده می شود. او که به علت ضعف توجه و تمرکز، پیشرفت تحصیلی قابل قبولی ندارد، برای فرار از این مشکلات، تحصیلات را بی فایده می داند و سؤال هایی مانند اصلاً تحصیل به چه درد می خورد؟ و از این قبیل می پرسد.
در این موارد برخورد های صحیح و معقول از جانب خانواده، صبر زیادی می خواهد. مادر و پدر، بچه ای را می بینند که با آنها دچار مشکل است، تکالیف خود را به درستی انجام نمی دهد، وسایل خانه را می شکند، لوازم خود را گم می کند، آموزگارش با او مشکل دارد، با هم کلاسی ها تفاهم ندارد و … . هنگامی که علت اینگونه برخورد از کودک پرسیده می شود او گیج و مبهوت نمی داند مشکل از کجاست ولی روی دیگر سکه کودک است او می بیند که از کودکی با او برخورد های بیشتری انجام شده، بیشتر او را طرد کرده ا‌ند، بیشتر به او تذکر داده ا‌ند و پیوسته افراد به او یادآور می شوند که او دارد اشتباه می کند و بعضاٌ به او توهین می کنند یا متأسفانه تنبیه بدنی و برخورد فیزیکی را از اطرافیان خود می بیند و علت آن را نمی داند کودک از بیماری خود شناخت ندارد و تا سنین نوجوانی نیز بدست آوردن این شناخت بعید است و کودک تنها می فهمد که مورد تبعیض و ظلم واقع شده و با بقیه فرق دارد.
بنابراین اگر والدین آگاه باشند و اطلاعات کافی راجع به چگونگی برخورد با فرزند بیش فعال خویش را بدانند، از بسیاری از مسائل ذکر شده اجتناب می شود. در درجه اول الگوی صحیح روابط سالم بین فرزند و والدین شکل می گیرد و این امر از ضعف اعتماد به نفس کودک جلوگیری می کند. در هماهنگی این اطلاع رسانی مشاور نقش بسیار پر اهمیتی را می تواند ایفا نماید. با شرکت دادن فرد بیش فعال در گروه های درمانی، صحبت با والدین، آگاهی دادن به مربی و کنترل اطرافیان، کودک توانمندتر می شود و بهتر حریف مشکل خود می گردد.
از آنجا که بیش فعالی با افسردگی رابطه تنگاتنگی دارد، حتماً باید از قرار دادن کودک در شرایط پر استرس و اضطراب آور که موجب عدم موفقیت او و در نتیجه ضعف اعتماد به نفس می شود، خودداری کرد. در اینجا تشخیص درست و درمان به جا و اطلاع رسانی رمز های موفق هستند. دانستن این نکات به کودک بیش فعال کمک می کند.
در جلوی کلاس بنشینید تا کمتر حواستان پرت شود.
در هنگام انجام تکالیف وسایل الکترونیکی خود را از قبیل تلفن همراه خاموش کنید.
حتی مسئولین مدرسه خود را از قبیل مدیر، معاون، آموزگار در جریان گذاشته و به صورت خیلی شفاف، وضعیت خود را برای آنها توضیح دهید.
از تمام ابزاری که می تواند به سازماندهی و نظم و ترتیب کارها کمک کند، استفاده شود. خواه این یک دفتر یادداشت باشد که در آن کارهای ساده روزانه وی و برنامه های او نوشته شده و خود را ملزم به اجرای دقیق برنامه می کند تا لیستی از وسایلی که روزها می تواند با خود بیاورد و ببرد.
آموزش فواید ریلکس کردن که در توجه و تمرکز نقش بسزایی دارد.
دوستان نزدیک فرد و خانواده آنها را در جریان امر قرار دهید. نیاز نیست که آنها بدانند کودک شما بیش فعال است و اختلال تمرکز دارد بلکه می توان به صورتی دوستانه به آنها گفت که کودک بعضی مواقع حرف های تندی می زند و یا کارهایی می کند که منظوری ندارد ولی اینها همه قلبی نیستند و در اصل او دوست بسیار خوب و مصممی می تواند باشد. چرا که ممکن است کودک به دوستان خود در شرایط هیجانی توهین کرده و یا آنها را از خود براند. معمولاً این موارد به ندرت پیش می آیند و به همین دلیل اطلاع قبلی می تواند بسیار مفید باشد.
این نکته بسیار مهم است و قبلاً نیز به آن اشاره کرده ام که کودکان بیش فعال در برخی موارد بسیار باهوش هستند. در حقیقت افراد بیش فعال با اینکه در برخی جاها اختلال تمرکز دارند ولی در عین حال توانایی های خود را نیز دارند، مهم این است که این توانایی ها از فرد به فرد متفاوت است شناخته و کانالیزه شده و بر روی این نقاط به عنوان قوت کار شود.
ناامیدی به علت عدم توانایی در فعالیت های مستمر در کودکان بیش فعال کاملاً طبیعی است. در این موارد باید از کودک خواست که برای غلبه بر این مشکلات به راه های بالا بیاندیشد و انگیزه درمان را در او تقویت کرد.
مرجع : تابناک
