شغل و عوامل ایجاد کننده استرس

امروزه افراد بیش از نیمی از اوقات بیداری خود را در محیطهای کاری میگذرانند و در نتیجه تحت تاثیر عوامل مختلفی که در محیط کارشان وجود دارد قرار میگیرند.
در کلیه محیط های کاری پنج خطر عمده ســلامتی افـــراد را بـــــه مخاطره می اندازد؛ این خطرات عبارتند از عوامل زیان آور فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیکی، بیولوژیکی و روانی.
به گزارش میگنا در حقیقت این عوامل سلامتی افراد در محیط کار رابه خطر انداخته و میتواند باعث بیماری و ناتوانی در آنها شود. مهم این است که خطرات روانی محیط کار و از جمله استرس شغلی در همه جا وجود داشته و مربوط به شغل خاصی نیست، ولی خطرات دیگر ممکن است بر حسب کار فرد در یک محیط کاری وجود نداشته باشد. مثلا ًًً یک فرد جوشکار با خطرات بیولوژیکی خاصی در تماس نیست ویا یک پرستار را خطرات فیزیکی چندانی تهدید نمیکند.

در سال 1992 سازمان ملل متحد استرس شغلی را بیماری قرن بیستم دانست و چندی بعد سازمان بهداشت جهانی آن را مشکلی همه گیر در جهان اعلام نمود. انجمن بین المللی کار هزینه های وارده به کشورها به علت استرس شغلی را  1 تا 3.5 درصد تولید ناخالص داخلی تخمین زده است.
در تحقیقات مختلف مشخص شده است که حدود 30 درصد نیروی کار در کشورهای توسعه یافته از استرسهای کاری رنج میبرند، و این میزان در کشورهای در حال توسعه بیشتر نیز میباشد. در آمریکا هزینه های ناشی از استرس، سالانه در حدود 300 میلیون دلار است و در تحقیقی که توسط NIOSH انجام شده 26 درصد از شاغلین آمریکایی تحت استرس بوده و دچار فرسودگی شغلی شده بودند.
به گزارش میگنا در کشورهای اروپایی نیز در حدود 28 درصد شاغلین از مشکلات و بیماریهای ناشی از استرس رنج میبرند. در انگلستان در سال 2000 حدود 500000 کارگر دچار استرس شغلی بودند که افزایش 30 درصدی نسبت به سال 1990 نشان میدهد توجه به این نکته ضروری است که امروزه در کشورهای پیشرفته استرس شغلی نیز جزء موارد غرامت پذیر بیماریهای شغلی میباشد. در سال 1995 تقریباً در نیمی از ایالتهای آمریکا دادگاهها رای به پرداحت غرامت به خاطر ناتوانی ناشی از استرس داده اند. همچنین در سال 1999 تعداد شکایات ناشی از استرس 15 درصد تمام موارد شکایت غرامت پذیر کارگری در آمریکا را به خود اختصاص داده است.
باتوجه به بالا رفتن آگاهی شاغلین و تصحیح قوانین حقوقی درصد شکایات و هزینه های مربوط به این موضوع در حال افزایش است .
علی رغم تحقیقات فراوان در مورد استرس هنوز تعریف واحدی در این خصوص ارائه نشده است. و تعاریف متعددی برای استرس شغلی وجود دارد. از آنجا که پرداختن به تمامی تعاریف مقدور نمیباشد صرفاً به مشهورترین تعاریف که مورد قبول تعداد زیادی از دانشمندان و سازمانهای جهانی میباشد، میپردازیم.
Shirom استرس را یک احساس فردی هنگامی که نیازهای محیطی ( استرسورها ) از توانایی ها و قابلیتهای فردی فراتر رفته و باعث یک پیامد منفی میشود تعریف کرده است.
Selye استرس را به صورت عدم توازن بین قابلیتهای فردی و نیازهای محیطی تعریف کرده است.
یک تعریف اختصاصی تر توسط NIOSH در سال 1997 ارائه شده است : "استرس شغلی وقتی رخ میدهد که بین نیازهای شغلی با تواناییها، قابلیتها و خواسته های فرد هماهنگی نباشد. " در این تعریف علاوه برعدم هماهنگی با تواناییها و قابلیتهای فرد به خواسته های فردی نیزتوجه شده است.
از دیگر واژه هایی که در کتب و مقالات مربوط به استرس زیاد به چشم میخورد استرین، مقابله و استرسورمیباشد.
 
استرین (Strain) : پروسه ای سایکولوژیک، رفتاری و فیزیولوژیک است که تحت تاثیر استرس رخ داده و باعث قطع عملکرد نرمال میشود. در واقع استرین به معنای تظاهرات کوتاه مدت فیزیولوژیکی، روانی و رفتاری ناشی از استرس میباشد و نشانه هایی مانند بالا رفتن ضربان قلب، عرق سرد بر روی بدن، اضطراب، بیقراری و... دارد.
مقابله (Coping): توانایی فیزیکی و روانی جهت مقابله با اثرات استرس شغلی است.
 
استرسور (Stressor) : هر عامل خارجی یا داخلی که باعث استرس روانی و فیزیکی شود. در واقع در محیطهای شغلی یک سری علل و عوامل وجود دارند که در فرد ایجاد استرس مینمایند، مانند حجم کاری زیاد، سرعت کاری بالا، عدم حمایت اجتماعی و... که هر کدام از این عوامل یک استرسور محسوب میشوند.

 
استرسورها
همانگونه که گفتیم استرسورها عوامل ایجاد کننده استرس در محیط کار هستند و در اینجا به بحث استرسورها براساس یکی از تقسیم بندی ها خواهیم پرداخت.
 
1. استرسورهای سازمانی:
امروزه بیشتر مردم در جوامع صنعتی در گروههای سازمان یافته به کار گرفته میشوند و تحت تاثیر عواملی که در این سازمانها وجود دارند، قرار میگیرند. اختلاف در عقیده، ارتباطات ناکافی با همکاران و روسا،  تفویض وظایف کاری به دیگری، محدودیت در تصمیم گیری و قواعد و مقررات سازمانی از عواملی هستند که در هر سازمان و یا اداره ای وجود دارند.
الف. تغییرات (Changes):
هنگامیکه در سازمانی تغییرات رخ میدهد، استرس در کارکنان آن سازمان به وجود می آید. این تغییرات میتوانند هنگام راه اندازی یک خط تولید جدید در یک کارخانه یا سرویس جدید در اداره و یا تغییرات ساختاری در ادارات و سازمانها به وجود آیند. در صورتی که فردی نتواند با تغییرات فوق منطبق شود، در وی استرس ایجاد خواهد شد. در تحقیقات مختلف، هنگام ایجاد یک خط تولید جدید، افزایش سطح اضطراب و کاهش رضایت شغلی در کارکنان آن کارخانه دیده شده است. به عبارت دیگر فرایند تغییر ممکن است تعادل  روحی فرد در یک سازمان را به هم زده و در وی استرس ایجاد نماید.

ب. روابط ناکافی:
ارتباطات ضعیف در سازمانها و احساس کم توجهی از طرف مدیریت میتواند باعث استرس شده و رضایت شغلی پایین را در کارکنان ایجاد کند. بر عکس حمایت شدن از طرف همکاران و سرپرستان باعث کاهش استرس در فرد میشود. تعارض (Conflict)  با سرپرست یا همکاران یک عامل استرس زای قدرتمند است.  این تعارض میتواند بین اعتقادات ایدئولوژیک یک فرد و اهداف سازمانی وجود داشته باشد و باعث ایجاد استرس در وی شود .

2. پیشرفت شغلی:
از جمله عواملی که باعث ایجاد استرس در محیط کار خواهد شد، عدم امکان پیشرفت کاری است. استرس ممکن است به علت هم محدود نمودن پیشرفت شغلی و هم پیشرفت سریع شغلی رخ دهد.
معمولاً فردی که شروع به کار میکند امید دارد که در آن چیزهای تازه یاد گرفته و مهارتهای جدید بیاموزد.همچنین فرد دوست دارد روزی برسد که خود سرپرست و رئیس قسمت خود شده و پله های ترقی را بپیماید. محدود نمودن پیشرفت کاری و اخراج یا منتظر خدمت کردن فرد میتواند باعث ناامیدی فرد شده ودر وی استرس ایجاد کند. در مطالعات مختلف دیده شده است که در کارگران اخراج شده یا کسانی که منتظر خدمت شده اند، بیماریهای روانی، مصرف الکل و دارو، زخم معده و فشار خون شیوع بیشتری دارد.
پیشرفت سریع کاری نیز ممکن است باعث استرس شود. با پیشرفت کاری فرد، از وی مسئولیتهای جدیدی که برای آنها  مهارت لازم را ممکن است کسب نکرده باشد، خواسته میشود و این خود باعث اضطراب در وی میشود .