یک متخصص بالینی کودک و نوجوان، ارتباط مؤثر و سازگاری با محیط آنلاین و همدلی با دانش‌آموزان را از عوامل مؤثر در آموزش فضای مجازی دانست. وی یکی از مهم ترین عوامل تعیین اثربخشی مثبت یا منفی فضای مجازی را مدت زمان کارکرد و نوع فعالیت‌هایی عنوان کرد که دانش‌آموزان با آن درگیر هستند.

لیلا خضرایی راد؛ روانشناس بالینی کودک و نوجوان، استاد و مشاور دانشگاه در خصوص آسیب های روانشناختی دانش آموزان در فضای مجازی به پانا گفت: «همه گیری ویروس کرونا، تعطیلی اجباری آموزشگاه ها و جایگزینی آموزش غیرحضوری در مدارس و تداوم آن در سال تحصیلی جاری، در کنار تحمل استرس درسی، مشکلات روحی نیز برای دانش‌آموزان به ارمغان آورده است و ورود دانش آموزان به شبکه‌ های اجتماعی و ارتباط مَجازی با افراد و گروه‌ها، مخاطرات جدی تربیتی و رفتاری را برای آنان به همراه داشته است.»

وی ادامه داد: «تعطیلی های مستمر مدارس، دانش آموزان را در محور مشکلات زیادی قرار داده است که این مشکلات به تدریج و سال های بعد، ظهور علنی تری خواهد داشت و پیامد هایی از جمله: انزواطلبی، بی حوصلگی، افسردگی، استرس و اضطراب، مشکلات رفتاری ناسازگارانه والد و کودک، افت تحصیلی، بروز رفتارهای وسواس و... دارد که پیامدهای آن تمام مقاطع تحصیلی را تحت الشعاع قرار می دهد و بخش های زیادی از زندگی دانش آموزان را در بر می گیرد‌. در این راستا، شناسایی و شناخت علل و ریشه یابی مشکلات متعدد دانش آموزان، می تواند بزرگترین خدمت به این قشر از جامعه باشد، چرا که این مشکلات مقطعی نیست و در صورت نادیده گرفتن می تواند مشکلات عمیق تر اجتماعی را به وجود آورد.»


وی پیرامون مزایا و معایب فضای مجازی عنوان کرد: «مشارکت و همکاری خانواده‌ ها و مدارس با یکدیگر می‌تواند پیامدهای مثبت را افزایش و پیامدهای منفی آموزش مجازی را کاهش دهد. متأسفانه عدم آشنایی خانواده ها به فضای مجازی و نداشتن سواد رسانه ای درست، باعث ایجاد مشکلاتی چون عدم دسترسی به وسایل و تجهیزات آموزشی از قبیل: موبایل، تبلت و یا سیستم های کامپیوتری، نبود امکانات و فضای مناسب برای معلمان در بحث آموزش، چالش های والد و فرزندی و البته دور شدن از فضای آموزشی، کار گروهی و تعامل با هم نسلان، کاهش انگیزه تحصیلی و همچنین به دلیل فقدان ارتباط رو در رو و تعاملات میان فردی، شاهد کسالت آموزشی و بی رغبتی برای حضور در کلاس و عدم مشارکت آنها هستیم که این امر اجازه بروز ایده های نو و جدید را نمی دهد و پرورش خلاقیت دانش آموزان را با ضعف مواجه می کند که از معایب کلی رواج آموزش مجازی در آموزش و پرورش است. اما بزرگترین مزیت استفاده از فضای مجازی برای دانش آموزان، عدم توقف تحصیل، ادامه روند آموزش، معاشرت و کارهای گروهی به صورت مجازی و آشنایی با نرم افزارهایی که شاید شانس استفاده مفید آنها را در این سن پیدا نمی کردند.»


خضرایی راد در خصوص وابستگی فرزند به والد در فضای آنلاین بیان کرد: «بعضی از کودکان در مسیر درس خواندن غیرحضوری، وابستگی بیشتری به مادر پیدا کرده‌اند و تمایل دارند که هنگام انجام تکالیف و حتی حضور در کلاس، مادر در کنارشان باشد و به تبع، آن مادر زمان کمتری برای انجام وظایف دیگر و علایق خود دارد که خود باعث فرسودگی و خستگی روحی در خانواده می‌شود. همچنین والدین به کرات شاهد این بوده‌اند که فرزندانشان در کلاس حاضر نمی‌شوند یا اگر در اثر فشار والدین، معلمین و اساتید مجبور به حضور شوند، بعد از ورود به کلاس به تفریحات یا کارهای خود می‌پردازند و عملا توجهی به درس ندارند.»


وی درباره افت تحصیلی دانش آموزان در فضای مجازی بیان کرد: «این افت تحصیلی در عرف به معنای پایین آمدن ضریب هوشی و در نتیجه تکرار آن پایه تحصیلی است‌. اما معنای افت تحصیلی، کاهش کیفیت تحصیلی است و معمولا زمانی استفاده می‌شود که دانش آموز در عموم و یا در برخی دروس به صورت اساسی به طور چشمگیری عملکرد تحصیلی اش کاهش یابد. دلایل افت تحصیلی دانش آموزان بستگی بسیار زیادی به محیط خانوادگی دانش آموز دارد باید توجه داشته باشیم نظام های ارزشی حاکم بر خانواده، علائق، انگیزه ها و ...می‌تواند از عوامل بسیار مهم در زمینه پیشرفت تحصیلی دانش آموز باشد. بعد از نقش خانواده، می‌توان به مسائل فردی، محیط مدرسه و جو حاکم بر جامعه هم اشاره کنیم. در این راستا باید توجه داشته باشیم که افت تحصیلی در دانش آموزان مقطعی نیست و در صورت نادیده گرفته شدن می تواند منجر به ترک تحصیل شود.»


وی در این خصوص ادامه داد: «شناسائی و شناخت علل و ریشه یابی افت تحصیلی، بزرگترین خدمت به دانش آموزان، هم در کوتاه مدت و هم بلند مدت است. زیرا دانش آموز در مرحله هویت شناسی خویش در پی شکست های متداول درسی، با افت عملکرد و سپس کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس مواجه خواهد شد.»


خضرایی راد برای تعامل مثبت و پویایی دانش آموزان در آموزش حضوری خاطر نشان کرد: «دیدار هر روز دانش آموز با همسالان و برقراری ارتباط کلامی و عاطفی با معلم،‌ دوستان، شرکت در بازی‌ های گروهی و ورزش، باعث ایجاد نشاط و پویایی در آنها می‌شود و به سلامت جسمانی و روانی کودکان و نوجوانان کمک می‌کند. در آموزش حضوری به دلیل تماس چهره به چهره، تشخیص میزان یادگیری دانش‌آموزان توسط معلم، از طریق توجه به زبان بدن آنها و سؤالات پرسیده شده، امکان‌ پذیر است، اما تشخیص مشکلات و ضعف‌های دانش آموزان در کلاس‌های آنلاین سخت‌تر است. همچنین تعامل مثبت و پیش برنده معلم و دانش آموز و ارائه بازخورد مداوم در نظام آموزش حضوری باعث مشارکت گروهی، ایجاد انگیزه و صمیمیت میان معلم و دانش آموز می شود.»


وی درباره مقابله صحیح با وابستگی مخرب دانش آموز با فضای مجازی توضیح داد: «در شرایطی که استفاده از فضای مجازی گسترده تر و همه گیرتر شده است، نقش سواد رسانه ای بسیار پررنگ تر از قبل باید مورد بررسی قرار گیرد. در ابتدا باید از هر گونه بداخلاقی و ناسازگاری از جانب والدین با دانش آموزان که باعث شکاف و تزلزل در رابطه والد و دانش آموزی می شود، اجتناب شود. بنابراین برخورد مهربانانه و قاطعانه والدین باعث حذف آسیب های بیشماری خواهد شد. علاوه بر آن، از سوء هاضمه های فکری و روانی، انحرافات اخلاقی و جنسی (بلوغ زودرس) و نیز بحران هویت و...اجتناب می کند. بنده در خصوص نحوه رفتار با نوجوانان در فضای مجازی، کتابی با نام «خانواده و فضای مجازی» تألیف کرده ام که می تواند نگرانی های خانواده ها را در خصوص چگونگی رفتار با نوجوانان در فضای مجازی کاهش دهد.»

خضرایی راد در آخر گفت: «در صورت تداوم آموزش مجازی با نسلی سر و کار داریم که به خاطر کم بودن ارتباطشان در دنیای واقعی و عدم حضور در مدرسه و دانشگاه، روحیه همکاری و کار تیمی را ندارند. مدیریت هوشمندانه در هر بحران، فرصتی برای کمک به آینده سازان برای یادگیری، تمرین مهربانی، شناخت توانمندی‌ ها، شکوفایی استعدادها و افزایش تاب آوری جهت رسیدن به یک زندگی شاد و در نهایت ساختن جامعه‌ای امن‌تر و پویاتر است.»