عوامل موثر بر رشد و تکامل حرکتی
حسن اریه دکتری تخصصی رشد و تکامل در حرکتی در یادداشتی اختصاصی برای میگنا نوشت:شناخت فرایند رشد برای درک تغییرات تکاملی حتی در فیزیولوژی کاربردی ضروری است.عوامل تعیین کننده در عملکرد فیزیولوژی رابطه تنگاتنگی با رشد پیکری دارند و فعالیت بدنی به نوبه ی خود بر فرایند رشد تاثیر دارد، بنابراین ، عواملی که بر این رابطه رشد – فعالیت ورزشی تاثیر می گذارند اهمیت ویژه دارند.
رابطه سرعت وتغییرات رشد بدن با توجه به سن
تعریف رشد:
رشد بطورکلی عبارت است ازیک نسخه تغییرات ودگرگونیهای پی درپی ومتوالی درجهت رسیدن به کمال ورشد جسمانی عبارت است ازیک سلسله تغییرات هندسی در سلول که درنتیجه آن هر سلول از نظر حجم ،اندازه،مایه سلولی وتعداد افزایش می یابد .
تعریف تکامل:
تکامل حرکتی عبارت است ازتغییروپیشرفت در رفتارهای حرکتی که در نتیجه تأثیرمتقابل نیروهای وراثتی ومحیط به حصول می انجامد یا به گفته ویک استروم تکامل حرکتی عبارت است ازتوسعه توانائیهایی که لازمه حرکت ومتعاقب آن یادگیری مهارتهای حرکتی است.
تعریف سن بیولوژیکی(سن رشدی):
وقتی گفته می شود قد کودکی بلندترویا کوتاهتر از حد طبیعی است ، این گفته احتمالا مبتنی بر مقایسه بلندی قد او با همسالان خود یا مقایسه آن با جداول موجود برای سنین مختلف است .بنابراین می توان چنین استنباط کرد که 20سال اول زندگی انسان مانند یک مسابقه دو است که بعضی سریعتر و عده ای آهسته تر می دوند .لذا آگاهی از کم وکیف چنین پدیده ای که بر روند رشدی کودکان تسلط دارد،برای همه معلمان تربیت بدنی که مستقیما با جسم و روح کودکان سروکار دارند امری ضروری به نظر می رسد.
به عبارت دیگر می توان گفت که کودکان یک کلاس علی رغم سن تقویمی مشابه تفاوتهای فردی بسیاری از لحاظ میزان رشد و تکامل بیولوژیکی دارند که در هر امر آموزشی باید در نظر گرفته شود.در این رابطه دختران زودتراز پسران به درجه بلوغ میرسند .روند رشدی سریع دختران در مقایسه با پسران از لحظه ی تولد تا بلوغ ادامه دارد.از طرف دیگر در یک گروه همسال و همچنین نیز میزان رشدوتکامل بیولوژیکی متفاوت است یعنی بعضی زودتر به مرحله بلوغ می رسند وبعضی دیگر دیرتر.
بلوغ بیولوژیکی(زیستی):
عامل تعیین کننده ومهم پاسخهای فیزیولوژیکی به ورزش وتمرین است آگاه شدن مربیان از فیزیولوژی ورزش دوران رشد حائز اهمیت است و آنها باید از پیچیدگی و دشواری توأم باتغییرات بلوغ بیولوژیکی (زیستی)مطلع شوند.
نقش وراثت (ژنها) ومحیط (آب وهوا ،تغذیه ) در تغییرات سرعت رشد وتکامل:
تحقیقات و مطالعات انجام شده در این زمینه به طور کلی نشان میدهد علاوه بر این که یادگیریهاي حرکتی خود یک امرتخصصی است،همواره یک رابطۀ مستقیم میان توسعۀ حرکات و رشد ساختمانی نیز وجود دارد. البته با وجود روابط فوق، براي یادگیري حرکات مختلف تمرین نقش اصلی را بازي میکند.کودك عوامل ارثی گوناگونی را که تعیین کننده شکل ظاهري و نیروهاي بالقوه اوست، براي تمام دوران زندگی از والدین خود به ارث میبرد. محیط از لحظۀ تشکیل جنین شروع به اثر گذاردن کرده و همراه عوامل وراثتی موجب ساختن فرد میشود.تحقیقات بسیاري را با کودکان دوقلو انجام دادهاند که نتایج بدست آمده حاکی از آن است که شکل ظاهري انسان به نسبت بسیار زیاد تحت تأثیر وراثت و به نسبت کم تحت تأثیر محیط است.واضح است که کودك محروم از غذا رشد واقعی رانخواهد کرد و از نظر شکل ظاهري نمیتواند تمام نیروهاي بالقوه خود را کسب نماید.
از طرف دیگر نیز مسلم است که هیچکس قادر به کسب تمام نیروهاي بالقوه خود نیست.نتایج دیگر این تحقیقات نشان میدهد که کودکان والدین باهوش معمولاً باهوشتر از کودکان والدین کم هوشتر هستند.همچنین کودکان خانوادههاي مرفه و متخصص معمولاً بازده هوشی بیشتري از کودکان خانوادههاي کمدرآمد دارند و این رابطه با بزرگ شدن کودك بیشتر هم میشود.به طور کلی میتوان نتیجه گرفت که ژنها منتقل کننده تمام نیروهاي بالقوه اند،ولی این که در هر یک از ما چقدر از این نیروها شکوفا میشود، مسئله ایست که توسط محیط محدود میشود.
اصولاً تواناییها و ویژگیهایی بیشتر تحت تأثیر محیط قرار می گیرند که با گذشت زمان زیاد تغییر می کنند یا به بیان دیگر یادگیري در آنها نقش بسیار مهمی دارد. از جمله این ویژگیها میتوان اعتقادات، ارزشها و طرز تفکر را نام برد که پایه های ارثی درآنها زیاد یا بسیار کم است و یا اصلاً وجود ندارد.
در این رابطه شین فلد معتقد است ویژگیهایی نظیر هوش، گیرندههاي حسی، زمان عکس العمل و هماهنگی عصبی- عضلانی زمینههاي وراثتی بیشتري دارند.
تغییرات سرعت الگوهای متفاوت رشد بدن از زمان کودکی تا بلوغ:
بر اساس تعریف بلوغ بیولوژیکی، تمام کودکان از الگوي رشدي مشابهی تبعیت میکنند (تا رسیدن به بلوغ کامل) یعنی هرکودك براي رشد (تکامل) یک نقش فیزیولوژیک ویژه، منحنی خاصی را نشان میدهد که به نقطۀ نهایی ( 100 درصد) بلوغ منتهی میشود.
میزان رشد یک متغیر فیزیولوژیک به ویژه از یک کودك تا کودك دیگر تفاوتهاي عمده اي دارد. تغییر پیشرونده شاخص بلوغ بیولوژیکی است. ولی مشخصات منحنیهاي تکاملی میتواند براي متغیرهاي آناتومیک و فیزیولوژیک خیلی این موضوع متفاوت می باشد. شکل 2 تصویري از سیستم رشدي پیشنهاد شده توسط اسکامون(scamm0n) استخوبی نشان میدهد. منحنی رشد عمومی بیانگر تغییر متغیرهایی از بدن، مثل قد و وزن است. بیشتر دستگاههاي بدن که درفیزیولوژي ورزش درگیر میشوند (تودة عضله، قدرت، قلب و اندازة ریه) از این نوع منحنی تبعیت میکنند. منحنی رشد مغز ودستگاه عصبی، نشان دهنده تکامل سریع اولیه در سالهاي پیش از دبستان و تغییر اندك در سالهاي بعدي دوران کودکی تا زمان بلوغ غیرفعال (Genital curve) ( است. سازوکارهاي مربوط به تولیدمثل و صفات ثانویه جنسی (منحنی جنسی) تا زمان بلوغ غیرفعال هستند. کارکرد دستگاه لنفوئید (لوزهها، غدة تیموس، گرههاي لنفاوي) در اواخر دوران کودکی عملاً کاهش مییابند.
شکل(1)
منحنی سرعت الگوهای متفاوت رشد بدن از زمان کودکی تا بلوغ – رشد هر دستگاه روی محور عمودی، به عنوان درصدی از کل پشیرفت از تولد تا بلوغ است.
تغییرات سرعت رشد وزن از کودکی تا بلوغ :
در هر پایۀ تحصیلی معین میتوان شاهد تفاوتهاي فاحشی در میزان بلوغ بیولوژیکی بود. این تفاوتها میتواند برپاسخهاي فیزیولوژیک به ورزش اثر معناداري داشته باشد. همانگونه که مالینا و بوچارد تأکید داشتهاند:فرآیندهاي بیولوژیکی، زمانبندي مربوط به خودشان را دارند و مربوط به زمان خاصی نمیشوند.
از قبل نمیتوان معین کرد که بلوغ یک متغیر فیزیولوژیک به ویژه در یک آزمودنی معین، همان منحنی را طی خواهد کردکه منحنی سایر متغیرها طی میکنند، اما میتوانیم انتظار داشته باشیم که الگوهاي بلوغ براي کارکردهاي گوناگون وابسته به فیزیولوژي ورزش، احتمالاً مشابه باشند. یعنی کودکی که زودتر بالغ میشود، اساساً قویتر و سریعتر است و نسبت بهبچه هایی که دیرتر بالغ میشوند ظرفیت هوازي بالاتري دارد. همچنین انتظار میرود آنهایی که در آزمونهاي کارکرد هوازيامتیازات بهتري کسب میکنند، آزمونهاي غیرهوازي را نیز بهتر انجام میدهند.
جمع زمانی منحنی هاي تکاملی متغیرهاياست که میگوید: کودکان برخلاف بزرگسالان، زمینۀ () فیزیولوژیک مختلف حداقل تا حدودي بیانگر مشاهدات bar- or(بار –ار)پیشرفت نسبی در همۀ رشته هاي ورزشی را دارند. پسر جوانی که ستارة فوتبال و شناگر دبیرستان است، احتمالاً دويصحرانوردي را نیز بخوبی انجام میدهد که علت این امر، شاید مربوط به رشد زودهنگام ظرفیتهاي فیزیولوژیک گوناگون اوباشد. احتمالاً به محض اینکه بلوغ حاصل میشود، این رابطه ها از بین میروند.عوامل بیرونی، احتمالاً زمانبندي و شکل منحنیهاي تکاملی را تغییر میدهند. بیشتر شواهد شامل تأثیراتی همچون شرکت در فعالیت ورزشی، مقدار فعالیت بدنی، ترکیب بدن و موقعیتهاي تغذیهاي بر مادههایی مثل آمادگی هوازي یا قدرت عضله میشوند. سایر سازههاي بالقوة تعیین کنندة رشد اجراي ورزشی که شامل سطح اجتماعی- اقتصادي با پیشینۀ فرهنگی، تأثیروالدین، اعتماد به نفس، شرایط آزمون و جنس (خیلی کم) میشوند، موردبررسی و مطالعه قرار گرفته اند.
شکل (2)
منحنی سرعت رشد فردی برای وزن در پسران و دختران از کودکی تا بلوغ
تغییرات سرعت رشد قد از کودکی تا بلوغ :
در اوایل نوجوانی، شتاب قد و وزن در پاسخ به تغییرات هورمونی دورة بلوغ افزایش مییابد. این جهش رشدي وابسته به بلوغ، در دختران زودتر و تقریباً در فاصلۀ سنی 10 تا 12 سالگی رخ میدهد. اوج افزایش قد و وزنی در پسران تقریباً 2 سال دیرتر از دختران ظاهر میشود ، مدت رشد جهشی کوتاه است، چیزي حدود 1 تا 1.5سال، اما در این فاصلۀ زمانی، نرخ رشد. قد تقریباً 2 برابر میشود. تمام ابعاد عضله و اسکلت عملاً در این جهش رشدي سهیم هستند، اما برخی ناهنجاریها در اینزمینه وجود دارد. براي مثال، طول تنه نسبت به پاها (کل پا) رشد سریعتري دارد.
زمانبندي اوج نرخهاي رشد در دورة نوجوانی، خیلی متفاوت است، اما افزایش قد و وزن نوجوانانی که دیرتر بالغ میشوند، نسبت به کودکانی که زودتر بالغ میشوند، تا بیشتر از 3 سال به تأخیر میافتد.
مشاهده شده است، کودکانی که رشدجهش زودهنگامی را تجربه میکنند، سرعت قد بیشینه بالاتري دارند، اما بین سن جهشرشدي و قد نهایی در بزرگسالی هیچارتباطی وجود ندارد. با وجود این، از پسر بچههایی که زودتر بالغ میشوند، میتوان انتظار وزن بیشتري- همچون افرادبزرگسال- داشت در ضمن، بین کودکانی که دیرتر بالغ میشوند، در نسبتهاي بدن (لگنهاي پهنتر، شانههاي باریک وپاهايکوتاهتر نسبت به قد) تفاوتهایی دیده میشود. بعد از رشد جهشی وابسته به بلوغ، نرخ رشد خطی به طور ناگهانی کاهش مییابد. در قد بیشتر دختران پس از 16 سالگی و پسران پس از 18 سالگی، تغییر ناچیزي مشاهده میشود.
شکل (3) منحنی تغییرات سرعت رشد فردی برای قد در پسران ودختران از کودکی تا بلوغ
میانگین تغییرات سرعت قد و وزن در دختران و پسران:
میانگین ارزشهاي قد و وزن بین دوجنس در کودکی یکسان است؛ اما پسران نسبت به دختران اندکی سنگینتر وبلندترند. در اواخر دوران کودکی، دختران به دلیل برخورداري از رشد جهشی زودتر، به طور موقتی نسبت به پسران بلندترمیشوند. با وجود این، پسران در دورة بلوغ به قد بلندتري دست مییابند؛ زیرا:
1) آنها قبل از جهشرشدي وابسته به بلوغ، دورة رشد طولانیتري دارند.
2) نرخ رشد آنها در نقطه سرعت بیشینه به هنگام بلوغ بیشتر است.( 9.2در مقابل 8.3 سانتیمتر).
رابطه سرعت وتغییرات رشد بدن با توجه به سن
تعریف رشد:
رشد بطورکلی عبارت است ازیک نسخه تغییرات ودگرگونیهای پی درپی ومتوالی درجهت رسیدن به کمال ورشد جسمانی عبارت است ازیک سلسله تغییرات هندسی در سلول که درنتیجه آن هر سلول از نظر حجم ،اندازه،مایه سلولی وتعداد افزایش می یابد .
تعریف تکامل:
تکامل حرکتی عبارت است ازتغییروپیشرفت در رفتارهای حرکتی که در نتیجه تأثیرمتقابل نیروهای وراثتی ومحیط به حصول می انجامد یا به گفته ویک استروم تکامل حرکتی عبارت است ازتوسعه توانائیهایی که لازمه حرکت ومتعاقب آن یادگیری مهارتهای حرکتی است.
تعریف سن بیولوژیکی(سن رشدی):
وقتی گفته می شود قد کودکی بلندترویا کوتاهتر از حد طبیعی است ، این گفته احتمالا مبتنی بر مقایسه بلندی قد او با همسالان خود یا مقایسه آن با جداول موجود برای سنین مختلف است .بنابراین می توان چنین استنباط کرد که 20سال اول زندگی انسان مانند یک مسابقه دو است که بعضی سریعتر و عده ای آهسته تر می دوند .لذا آگاهی از کم وکیف چنین پدیده ای که بر روند رشدی کودکان تسلط دارد،برای همه معلمان تربیت بدنی که مستقیما با جسم و روح کودکان سروکار دارند امری ضروری به نظر می رسد.
به عبارت دیگر می توان گفت که کودکان یک کلاس علی رغم سن تقویمی مشابه تفاوتهای فردی بسیاری از لحاظ میزان رشد و تکامل بیولوژیکی دارند که در هر امر آموزشی باید در نظر گرفته شود.در این رابطه دختران زودتراز پسران به درجه بلوغ میرسند .روند رشدی سریع دختران در مقایسه با پسران از لحظه ی تولد تا بلوغ ادامه دارد.از طرف دیگر در یک گروه همسال و همچنین نیز میزان رشدوتکامل بیولوژیکی متفاوت است یعنی بعضی زودتر به مرحله بلوغ می رسند وبعضی دیگر دیرتر.
بلوغ بیولوژیکی(زیستی):
عامل تعیین کننده ومهم پاسخهای فیزیولوژیکی به ورزش وتمرین است آگاه شدن مربیان از فیزیولوژی ورزش دوران رشد حائز اهمیت است و آنها باید از پیچیدگی و دشواری توأم باتغییرات بلوغ بیولوژیکی (زیستی)مطلع شوند.
نقش وراثت (ژنها) ومحیط (آب وهوا ،تغذیه ) در تغییرات سرعت رشد وتکامل:
تحقیقات و مطالعات انجام شده در این زمینه به طور کلی نشان میدهد علاوه بر این که یادگیریهاي حرکتی خود یک امرتخصصی است،همواره یک رابطۀ مستقیم میان توسعۀ حرکات و رشد ساختمانی نیز وجود دارد. البته با وجود روابط فوق، براي یادگیري حرکات مختلف تمرین نقش اصلی را بازي میکند.کودك عوامل ارثی گوناگونی را که تعیین کننده شکل ظاهري و نیروهاي بالقوه اوست، براي تمام دوران زندگی از والدین خود به ارث میبرد. محیط از لحظۀ تشکیل جنین شروع به اثر گذاردن کرده و همراه عوامل وراثتی موجب ساختن فرد میشود.تحقیقات بسیاري را با کودکان دوقلو انجام دادهاند که نتایج بدست آمده حاکی از آن است که شکل ظاهري انسان به نسبت بسیار زیاد تحت تأثیر وراثت و به نسبت کم تحت تأثیر محیط است.واضح است که کودك محروم از غذا رشد واقعی رانخواهد کرد و از نظر شکل ظاهري نمیتواند تمام نیروهاي بالقوه خود را کسب نماید.
از طرف دیگر نیز مسلم است که هیچکس قادر به کسب تمام نیروهاي بالقوه خود نیست.نتایج دیگر این تحقیقات نشان میدهد که کودکان والدین باهوش معمولاً باهوشتر از کودکان والدین کم هوشتر هستند.همچنین کودکان خانوادههاي مرفه و متخصص معمولاً بازده هوشی بیشتري از کودکان خانوادههاي کمدرآمد دارند و این رابطه با بزرگ شدن کودك بیشتر هم میشود.به طور کلی میتوان نتیجه گرفت که ژنها منتقل کننده تمام نیروهاي بالقوه اند،ولی این که در هر یک از ما چقدر از این نیروها شکوفا میشود، مسئله ایست که توسط محیط محدود میشود.
اصولاً تواناییها و ویژگیهایی بیشتر تحت تأثیر محیط قرار می گیرند که با گذشت زمان زیاد تغییر می کنند یا به بیان دیگر یادگیري در آنها نقش بسیار مهمی دارد. از جمله این ویژگیها میتوان اعتقادات، ارزشها و طرز تفکر را نام برد که پایه های ارثی درآنها زیاد یا بسیار کم است و یا اصلاً وجود ندارد.
در این رابطه شین فلد معتقد است ویژگیهایی نظیر هوش، گیرندههاي حسی، زمان عکس العمل و هماهنگی عصبی- عضلانی زمینههاي وراثتی بیشتري دارند.
تغییرات سرعت الگوهای متفاوت رشد بدن از زمان کودکی تا بلوغ:
بر اساس تعریف بلوغ بیولوژیکی، تمام کودکان از الگوي رشدي مشابهی تبعیت میکنند (تا رسیدن به بلوغ کامل) یعنی هرکودك براي رشد (تکامل) یک نقش فیزیولوژیک ویژه، منحنی خاصی را نشان میدهد که به نقطۀ نهایی ( 100 درصد) بلوغ منتهی میشود.
میزان رشد یک متغیر فیزیولوژیک به ویژه از یک کودك تا کودك دیگر تفاوتهاي عمده اي دارد. تغییر پیشرونده شاخص بلوغ بیولوژیکی است. ولی مشخصات منحنیهاي تکاملی میتواند براي متغیرهاي آناتومیک و فیزیولوژیک خیلی این موضوع متفاوت می باشد. شکل 2 تصویري از سیستم رشدي پیشنهاد شده توسط اسکامون(scamm0n) استخوبی نشان میدهد. منحنی رشد عمومی بیانگر تغییر متغیرهایی از بدن، مثل قد و وزن است. بیشتر دستگاههاي بدن که درفیزیولوژي ورزش درگیر میشوند (تودة عضله، قدرت، قلب و اندازة ریه) از این نوع منحنی تبعیت میکنند. منحنی رشد مغز ودستگاه عصبی، نشان دهنده تکامل سریع اولیه در سالهاي پیش از دبستان و تغییر اندك در سالهاي بعدي دوران کودکی تا زمان بلوغ غیرفعال (Genital curve) ( است. سازوکارهاي مربوط به تولیدمثل و صفات ثانویه جنسی (منحنی جنسی) تا زمان بلوغ غیرفعال هستند. کارکرد دستگاه لنفوئید (لوزهها، غدة تیموس، گرههاي لنفاوي) در اواخر دوران کودکی عملاً کاهش مییابند.
شکل(1)
منحنی سرعت الگوهای متفاوت رشد بدن از زمان کودکی تا بلوغ – رشد هر دستگاه روی محور عمودی، به عنوان درصدی از کل پشیرفت از تولد تا بلوغ است.
تغییرات سرعت رشد وزن از کودکی تا بلوغ :
در هر پایۀ تحصیلی معین میتوان شاهد تفاوتهاي فاحشی در میزان بلوغ بیولوژیکی بود. این تفاوتها میتواند برپاسخهاي فیزیولوژیک به ورزش اثر معناداري داشته باشد. همانگونه که مالینا و بوچارد تأکید داشتهاند:فرآیندهاي بیولوژیکی، زمانبندي مربوط به خودشان را دارند و مربوط به زمان خاصی نمیشوند.
از قبل نمیتوان معین کرد که بلوغ یک متغیر فیزیولوژیک به ویژه در یک آزمودنی معین، همان منحنی را طی خواهد کردکه منحنی سایر متغیرها طی میکنند، اما میتوانیم انتظار داشته باشیم که الگوهاي بلوغ براي کارکردهاي گوناگون وابسته به فیزیولوژي ورزش، احتمالاً مشابه باشند. یعنی کودکی که زودتر بالغ میشود، اساساً قویتر و سریعتر است و نسبت بهبچه هایی که دیرتر بالغ میشوند ظرفیت هوازي بالاتري دارد. همچنین انتظار میرود آنهایی که در آزمونهاي کارکرد هوازيامتیازات بهتري کسب میکنند، آزمونهاي غیرهوازي را نیز بهتر انجام میدهند.
جمع زمانی منحنی هاي تکاملی متغیرهاياست که میگوید: کودکان برخلاف بزرگسالان، زمینۀ () فیزیولوژیک مختلف حداقل تا حدودي بیانگر مشاهدات bar- or(بار –ار)پیشرفت نسبی در همۀ رشته هاي ورزشی را دارند. پسر جوانی که ستارة فوتبال و شناگر دبیرستان است، احتمالاً دويصحرانوردي را نیز بخوبی انجام میدهد که علت این امر، شاید مربوط به رشد زودهنگام ظرفیتهاي فیزیولوژیک گوناگون اوباشد. احتمالاً به محض اینکه بلوغ حاصل میشود، این رابطه ها از بین میروند.عوامل بیرونی، احتمالاً زمانبندي و شکل منحنیهاي تکاملی را تغییر میدهند. بیشتر شواهد شامل تأثیراتی همچون شرکت در فعالیت ورزشی، مقدار فعالیت بدنی، ترکیب بدن و موقعیتهاي تغذیهاي بر مادههایی مثل آمادگی هوازي یا قدرت عضله میشوند. سایر سازههاي بالقوة تعیین کنندة رشد اجراي ورزشی که شامل سطح اجتماعی- اقتصادي با پیشینۀ فرهنگی، تأثیروالدین، اعتماد به نفس، شرایط آزمون و جنس (خیلی کم) میشوند، موردبررسی و مطالعه قرار گرفته اند.
شکل (2)
منحنی سرعت رشد فردی برای وزن در پسران و دختران از کودکی تا بلوغ
تغییرات سرعت رشد قد از کودکی تا بلوغ :
در اوایل نوجوانی، شتاب قد و وزن در پاسخ به تغییرات هورمونی دورة بلوغ افزایش مییابد. این جهش رشدي وابسته به بلوغ، در دختران زودتر و تقریباً در فاصلۀ سنی 10 تا 12 سالگی رخ میدهد. اوج افزایش قد و وزنی در پسران تقریباً 2 سال دیرتر از دختران ظاهر میشود ، مدت رشد جهشی کوتاه است، چیزي حدود 1 تا 1.5سال، اما در این فاصلۀ زمانی، نرخ رشد. قد تقریباً 2 برابر میشود. تمام ابعاد عضله و اسکلت عملاً در این جهش رشدي سهیم هستند، اما برخی ناهنجاریها در اینزمینه وجود دارد. براي مثال، طول تنه نسبت به پاها (کل پا) رشد سریعتري دارد.
زمانبندي اوج نرخهاي رشد در دورة نوجوانی، خیلی متفاوت است، اما افزایش قد و وزن نوجوانانی که دیرتر بالغ میشوند، نسبت به کودکانی که زودتر بالغ میشوند، تا بیشتر از 3 سال به تأخیر میافتد.
مشاهده شده است، کودکانی که رشدجهش زودهنگامی را تجربه میکنند، سرعت قد بیشینه بالاتري دارند، اما بین سن جهشرشدي و قد نهایی در بزرگسالی هیچارتباطی وجود ندارد. با وجود این، از پسر بچههایی که زودتر بالغ میشوند، میتوان انتظار وزن بیشتري- همچون افرادبزرگسال- داشت در ضمن، بین کودکانی که دیرتر بالغ میشوند، در نسبتهاي بدن (لگنهاي پهنتر، شانههاي باریک وپاهايکوتاهتر نسبت به قد) تفاوتهایی دیده میشود. بعد از رشد جهشی وابسته به بلوغ، نرخ رشد خطی به طور ناگهانی کاهش مییابد. در قد بیشتر دختران پس از 16 سالگی و پسران پس از 18 سالگی، تغییر ناچیزي مشاهده میشود.
شکل (3) منحنی تغییرات سرعت رشد فردی برای قد در پسران ودختران از کودکی تا بلوغ
میانگین تغییرات سرعت قد و وزن در دختران و پسران:
میانگین ارزشهاي قد و وزن بین دوجنس در کودکی یکسان است؛ اما پسران نسبت به دختران اندکی سنگینتر وبلندترند. در اواخر دوران کودکی، دختران به دلیل برخورداري از رشد جهشی زودتر، به طور موقتی نسبت به پسران بلندترمیشوند. با وجود این، پسران در دورة بلوغ به قد بلندتري دست مییابند؛ زیرا:
1) آنها قبل از جهشرشدي وابسته به بلوغ، دورة رشد طولانیتري دارند.
2) نرخ رشد آنها در نقطه سرعت بیشینه به هنگام بلوغ بیشتر است.( 9.2در مقابل 8.3 سانتیمتر).
