تاتو ، گزارشی از زخم های عمیق

در سال‌های اخیر انجام کارهای زیبایی و آرایشی در بین مردم به ویژه جوانان و نوجوان رواج زیادی یافته است و در این بین تاتو یا خالکوبی نیز جایگاه ویژه در بین مردم به خصوص نوجوانان و جوان پیدا کرده است.
برای بررسی چرایی رواج این پدیده که در روزگاری مربوط به قشری خاص بوده اما امروز در بین همه سنین و اقشار شاهد آن هستیم به سراغ روانشناس اجتماعی رفتیم.
علیرضا شریفی یزدی عنوان کرد: خالکوبی از گذشته در جامعه ایران رواج داشته است اما این امر بین دو گروه انجام می‌شده است: دسته اول افرادی بودند که زخم‌های عمیقی در بدن داشتند و سعی می‌کردند با خالکوبی آن را بپوشانند و گروه دوم نیز افرادی بودند که اعتقاد داشتند که با خالکوبی درد یک ناحیه از بدن کاهش پیدا کند.

وی بابیان اینکه تاتو جریانی متفاوت از خالکوبی دارد، تصریح کرد: نکته اول در رابطه با گسترش پدیده تاتو، بحث شیءگرایی و شی‌ء انگاری است که بعد از ظهور و گسترش سرمایه‌داری بر جامعه بشری حاکم شده است که انسان‌ها ارزش‌هایشان به سمت اشیا و امور قابل‌رؤیت کشیده شد که یکی از آن‌ها مقوله مد و فشن است. تاتو یکی از مظاهر مشخص شی‌ءگرایی انسان عصر کاپیتالیسم و سرمایه‌داری محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه بخشی از رواج پدیده تاتو در بین جوانان و نوجوان به همانندسازی انسان‌ها با سلبریتی‌ها و افراد مشهور مانند ورزشکاران، هنرمندان، بازیگران و... بر می‌گردد، افزود: وقتی یک جامعه دچار آشفتگی هویتی می‌شود بروز و ظهور رفتارهایی که پایه در فرهنگ آن جامعه ندارند افزایش می‌یابد که این را در بین جامعه ایرانی شاهد هستیم؛ یعنی نتوانستیم به موقع و به اندازه کافی یک هویت روشن فردی، اجتماعی، ملی، اعتقادی و قومی برای نوجوانان و جوانان ایجاد کنیم.
وی با اشاره به اینکه این امر باعث خلل و آشفتگی هویتی در بین نسل جوان شده است، گفت: این امر سبب شده افراد به سمت کسانی تمایل پیدا کنند که به‌طور غیرمستقیم و گاهی ناخواسته هویت‌سازی می‌کنند و مثال آن بعضی از خواننده‌های سبک‌های جدید مانند تتلو، تهی و... هستند.
این روانشناس اجتماعی ناکامی‌های مکرر نسل جوان در به دست آوردن درآمد، کار و زندگی مستقل مورد نظرشان را دلیل دیگر دانست و اظهار کرد: این ناکامی‌ها سبب می‌شود که افراد سر در چنبره فردگرایی خودشان فرو برند که این امر باعث می‌شود افراد بیشتر به خودشان بپردازند و در مورد خودشان نیز بیشتر از اندیشه، به ظاهرشان بپردازند و این پدیده که از دهه ۶۰ شروع شد، در بین دهه ۷۰ بیشتر و در دهه ۸۰ به شکل شدیدتری خود را ظهور و بروز ‌داد.
وی بابیان اینکه سرخوردگی‌های ریز و درشت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، آموزش مبانی فکری و اعتقادی در این امر نقش دارند، گفت: از یک سو با نسل‌های قبل‌تر (دهه‌های ۵۰، ۴۰، ۳۰ و...) مواجه هستیم که به برخی هنجارها پایبند هستند و تلاش کرده‌اند نسل جدید را با آن تربیت کنند اما با روش‌های غلطی که به‌کار گرفته‌اند نتوانسته‌اند و از طرف دیگر نیز خواسته‌های نسل جدید را نتوانسته‌ایم درک کنیم و به هنگام پاسخ بدهیم که یک نوع مقاومتی را بین این افراد ایجاد کرده است و باعث شده نوعی سرکشی و نافرمانی و انتخاب زندگی‌ متفاوت از آنچه از نسل‌های قبل درست می‌پنداشته‌اند شکل بگیرد.

شریفی یزدی با بیان اینکه بخشی از پدیده تاتو و امثال آن نوعی کودتا علیه سیستم تربیتی در درون خانواده و جامعه است، گفت: اگر در گذشته تاتو کردن به عنوان یک امر نابهنجاری شناخته می‌شد برای نسل جدید بیشتر به عنوان یک هنجار شناخته می‌شود و افراد برای اینکه در بین گروه‌های هم‌سن و هم فکر پذیرش اجتماعی پیدا کنند دست به اقداماتی می‌زنند که به عنوان هنجار آن گروه محسوب می‌شود و راحت‌تر آن جمع پذیرش بشوند و این امر منحصر به تاتو نیست و شامل سیگار کشیدن و... هم می‌شود.

وی اضافه کرد: مطالعات نشان می‌دهد افرادی که عزت نفس و اعتماد به نفس پایین‌تری دارند بیشتر به سمت تاتو گرایش پیدا می‌کنند همچنین افرادی که اختلال شخصیت هیستریک یا اختلال شخصیت نمایشی دارند تمایل بیشتری به تاتو نشان می‌دهند؛ زیرا این افراد باید نسبت به دیگران متفاوت و قابل رؤیت باشند.
استاد دانشگاه افزود: انسان‌هایی که رگه‌های خودخواهی و خودپرستی در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود و افراد دارای اختلال شخصیت مرزی(BPD) که ثبات در هیجان ندارند در دورانی که هیجانات بر عقلشان غلبه می‌کند امکان گرایش شأن به تاتو زیاد می‌شود.

وی عنوان کرد: در تغییرات فرهنگی جامعه ایران همیشه ارتباط تنگاتنگی بین رخدادهای اجتماعی با شیوه عملکرد مردم وجود داشته است؛ برای مثال بعد از حمله مغول به ایران شاهد بودیم که مردم به شدت درون‌گرا شدند و نحله‌های عرفانی و خودشناسی درونی فرو می‌رفتند و این امر در اشعار و ادبیات نیز مشخص است.
این روانشناس اجتماعی بیان کرد: در جامعه فعلی ایران که با مشکلات ریز و درشت اقتصادی، فرهنگی و... روبه رو هستیم و تعارضی که بین ادبیات رسمی و هنجارهای رسمی قابل پذیرش برای نسل‌های قبل با آنچه جوان‌ها برداشت می‌کند وجود دارد، خلل ایجاد کرده است و نسل‌های قبل و جدید همدیگر را به خوبی متوجه نمی‌شوند.
وی ادامه داد: اگرچه این دو نسل با یک زبان صحبت می‌کنند اما تفاوت در نگاه، نگرش و آرزوهای آن‌ها بسیار عمیق بوده و اختلاف بین نسلی ایجاد کرده است و چون این اختلاف بین نسلی در زمان خودش حل نشده است باعث شکاف بین نسلی شده است.
شریفی یزدی افزود: در بین گروهی‌هایی از این نسل‌ها این شکاف بین نسلی گسست بین نسلی را ایجاد کرده است و این تفاوت‌های بارزی که بین والدین و فرزندان در سطح خانواده و سیاست‌گذاران و برنامه ریزان و مسئولان فرهنگی در جامعه وجود دارد ناشی از همین شکاف و گسست میان نسلی است که هیچ‌کدام زبان یکدیگر را نمی‌فهمند و هرکدام راه خودشان پیش می‌برند.
وی اظهار کرد: نسل قبل به دلیل توانمندی، قدرت و اقتصادی که دارد سعی می‌کند در دورون خانواده و جامعه اعمال زور کند و نسل جدید هم زیر بار این امر نمی‌رود و سعی می‌کند به شکل‌های مختلف عصیانگری کند که یکی از آن‌ها پدیده تاتو کردن است.
آیا پدیده تتو سطحی و زود گذر است؟
استاد دانشگاه گفت:  تاتو نوعی مد بوده و ممکن است در دوره‌ای کمتر و در دوره‌ای بیشتر ‌شود؛ اما اگر به صورت کلان دیده شود یعنی تفاوت میان نسلی بررسی شود، امری سطحی نیست و یک شکاف بزرگ اجتماعی بین نسل قبل و نسل جدید است که می‌تواند خطرآفرین باشد؛ زیرا ارزش‌های جامعه در جایی ممکن است کند و حتی متوقف شود و به شکل درست به نسل‌های بعد منتقل نشود.
وی یادآور شد: درست است که ارزش‌ها و هنجارها مطابق با خواست و نیازهای جامعه تغییر می‌کند؛ اما آنچه امروز شاهد آن هستیم تغییرات عادی و طبیعی که در هر جامعه‌ای ممکن است وجود داشته باشد نیست بلکه نوعی گسست است.
شریفی یزدی با اشاره به اینکه این امر همانند شکست یک پل است که گروهی در یک‌طرف رودخانه و گروهی در طرف دیگر هستند و نمی‌توانند باهم ارتباط بگیرند، گفت: برای اصلاح این مشکل باید در زمینه ایجاد هویت درست ابتدا در خانواده و بعد در آموزش‌وپرورش روی جوان‌ها کار کنیم.
زمانیکه ورزشکاران که نماد زندگی سالم و الگویی درست هستند بدن هایشان را شبیه دفتر نقاشی می‌کنند؛ انتظاری از نسل جوانی که در شور و هیجان مقتضی سن شان به سر می‌برند و این افراد را الگو قرار می‌دهند، نیست.