آسیب ها و چالش های زنان سرپرست خانوار
چنين افـراد و گروه هايي را مي توان ذيل عنوان كلي اقشار آسيب پذير گرد آورد؛ يعني كساني كه عمدتاً بـه دلايلـي اجتماعي و در برخي موارد نيز عوامل جسمي (مـثلاً معلوليـت) قـادر بـه گـذران زنـدگي در حـداقل استانداردهاي اجتماعي نيستند و لـذا اعتقـادات جوامـع مختلـف بـه امـوري چـون برابـري، عـدالت، انسان دوستي و يا داشتن حق زندگي لااقل در پايين ترين حدود، سبب مي شود كـه برنامـه هـايي بـراي ياري رساني به چنين اقشاري در نظر گرفته شود.
خانوارهاي زن سرپرست از گروه هاي اجتماعي آسيب پذير هستند كـه عـواملي چـون طـلاق، فوت يا اعتياد همسر، ازكارافتادگي و رهاشدن از سوي مردان موجب آسـيب پـذيرتر شـدن ايـن طيف مي شود. از دست دادن شوهر و پيامدهاي اقتصادي اجتماعي آن، زنـان را در موقعيـت آسـيب قـرار مي دهد.
با از دست رفتن شوهر ،زنان مجبورند هم نقش خانـه داري و تربيـت و مراقبـت از فرزنـدان و هـم نقش نان آور خانوار را برعهده بگیرند . اين دوگانگي نقش نه تنها، موجب آسيب پذيري فردی آنان مي شود، مي تواند به طور منفي بر نقش تربيت و مراقبت و كنتـرل از فرزندان انها نيز اثرگذار باشد؛ مثلاً، جامعه پـذيري فرزنـدان ايـن نـوع خانوارهـا بـا اخـتلال مواجـه مي شود، نيازهاي اولية آنها به خوبي برآورده نمي شود و از طرف خانواده مورد حمايت هاي مالي، عاطفي و اطلاعاتي قرار نمي گيرند و از كنتـرل و نظـارت اجتمـاعي بـر رفتارهـاي آنـان كاسـته مي شود.
مشکلات و آسیب های زنان سرپرست خانوار:
فقر
یکی از آسیب های اجتماعی زنان سرپرست خانوار فقر می باشد. فقر زنان، به صورت بسيار وسيع و آشكاري در زنان سرپرست خانوار نمود پیدا كرده است. زماني كه به هر دليلي زن سرپرست خانوار مي شود، مسئلة فقر زنان شدت بيشتري پيدا مي كند، زيـرا در اين خانوارها زن مجبور است به جاي يك نقش، دو نقـش را ايفـا كنـد. قـبلاً كـه نقـش زن خانه دار را برعهده داشـت، در خـانوادة داراي سرپرسـت زن، بايـد نقـش نـان آور خـانوار را هـم عهده دار شود. اين وضعيت از یک طرف موجب احساس فشار مضاعف مربوط به دوگانگي نقـش می شود و از طرفي هم باعث مي شود كه وضعيت اقتصادي زن سرپرست و افراد تحت تكفـل وي به مراتب سخت تر شود، زيرا از يك طرف زنان با محدوديت هاي موجود در بازار كار به معناي عـام مانند دستمزد كمتر نسبت به مردان، شغل هاي پاره وقـت نیمه وقت، نداشـتن بيمـه و غيـره مواجه اند و از طرف ديگر، تداخل نقش نان آوري با نقش خانه داري اين محدوديت ها را دوچندان مي كند. پس بديهي است كه زن سرپرست خانوار نه تنها نسـبت بـه مـردان بـا فقـر شـديدتري مواجه است، بلكه بين زنان هم بدترين وضعيت را از لحاظ اقتصادي داراست. بحث دوگانگي نقش علاوه بر احساس فشار روي زن سرپرست خانوار،
مي تواند مشـكلاتي را براي فرزندان آنان نيز به همراه بياورد.
ناامني بدن و مخدوش شدن روابط اجتماعي
اگرچه فشار مسأله اقتصادي بر روي زنان سرپرست خانوار زياد است، اما اين تنها مشكلي نيست كه آنان را تهديد مي كند. در جوامعي مانند جامعه ما كه زن اعتبار اجتمـاعي و امنيـت خـود را مـديون مردان خانواده است، زن بدون مرد براي بسياري مردان به عنوان يك فرصت و يـك بـدن بـي صـاحب جلوه ميكند كه قصد تصاحب و كامجويي از آن را دارند. اين مسأله در ابعاد متفاوتي نمود مي يابد كـه از تقاضاي ازدواج هاي نامطلوب و بدون شرايط مناسب آغاز شده و به مـوارد ديگـري نظيـر تقاضـاي صيغه شدن و تجاوز نيز مي انجامد.
مشكلات عاطفي
در اغلب موارد به دليـل از دسـت دادن همـسر و سـپس از بـين رفـتن حلقـه روابـط دوسـتانه، همسايگي و تاحد كمتري خانوادگي، زنان سرپرسـت خـانوار مـشكلات عـاطفي زيـادي در زنـدگي روزمره پيدا مي كنند. آنها از حقوق مسلمي مانند ازدواج مجدد و برقراري روابط عاطفي و احساسي با ديگر افراد محروم مي مانند و در اكثر موارد صرفاً به فررزندان خود دلبسته مي شـوند و ايـن دلبـستگي عاطفي بيش از حد، موجب مي شود تا بعـدها اسـتقلال فرزنـدان ايـن زن هـم دچـار مـشكل شـود و مخصوصاً زماني كه خانواده را به قصد ازدواج، تحـصيل يـا ... رهـا مـي كننـد، مـشكلات عـاطفي زن سرپرست بيشتر مي شود.
مشكلات زن در رابطه با خانواده و فرزندان
از آنجا كه در انديشه مردسالارانه زن موجودي تحت امر مرد است، پـس از بـي سرپرسـت شـدن زن، ديگراني سعي مي كنند جاي خالي مرد را گرفته و بـه دسـتور دادن و غيـرت ورزيـدن دربـاره زن بپردازند. مردان و زنان خانواده زن و خانواده شـوهر سـابق در ايـن زمينـه رفتارهـاي متفـاوتي را پـي مي گيرند.
مرداني مانند برادر، پدر، پدرشوهر، برادر شوهر و ... ممكن است براي زن مـشكلاتي ايجـاد كنند، مثلاً به او اجازه كار كردن و مستقل بودن ندهند و در عوض تكفل وي را بر عهده بگيرند يـا در مورد روابط اجتماعي زن با ساير مردان به او مشكوك شوند و بايـدها و نبايـدهايي را بـه وي تحميـل كنند و خلاصه همه اين مردان مي توانند دردسرهاي زيادي براي زنان سرپرست خانوار درسـت كننـد كه گاهي نيز موجب درگيري و نزاع اين زنان با خانواده شان مي شود.
بديهي است كه اين زنان با اين ميزان بـالاي آسـيب هـاي اجتمـاعي و روانـي كـه بـا آن مواجـه مي شوند، نتوانند تعادل را در زندگي خود و فرزندان و ساير اعضاي خـانوادهشـان حفـظ كننـد و لـذا فرزندان آنان كه در كنار مادر متحمل بسياري فشارهاي مختلف مي شوند، به آسـيب هـايي ماننـد تـرك تحصيل، بزهكاري و ... كشيده شده و نيز نمي توانند رابطه سالمي را با مادر خود داشته باشند. سـمت ديگر آسيب هاي وارد شده به فرزندان، نگراني هاي مادران آنان است. اين زنان بيش از ساير زنان نگران وضعيت تحصيل، ازدواج و آينده فرزندان خود هستند، نگراني اي به جـا كـه البتـه آنـان را بـه نحـوي روزافزون مي فرسايد.
سخن آخر
نهادها و ارگان های دولتی و غیردولتی با حمایت بیشتر از این قشر از جامعه و اعتمادسازی و جلب مشارکت اجتماعی آن ها در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، که برای آن ها مناسب بوده و در آن حوزه ها دارای توان مندی هستند، می توانند نقش مهمی در بیرون آوردن زنان سرپرست خانوار از تنهایی و ورود آن ها به شبکه های اجتماعی ایفا کنند.
نهادها و ارگان های دولتی و خصوصی باید تمامی تلاش خود را برای رویارویی با مسائل و مشکلات مربوط به فشارهای زندگی زنان سرپرست خانوار به کار گیرند تا آن ها بتوانند، هم خودشان از یک زندگی همراه با رفاه و آسایش برخوردار شوند، و هم این که بتوانند رفاه، آسایش و آرامش را برای فرزندان و افراد تحت سرپرستی شان فراهم کنند. علاوه بر پیشنهادهای کاربردی مذکور، با اقداماتی مانند تقویت حمایت های اجتماعی، ایجاد فرصت های شغلی برای زنان سرپرست خانوار، حل مشکل مسکن زنان سرپرست خانوار، آماده کردن فرزندان برای مسئولیت پذیری و استقلال و همچنین تشکیل انجمن های خانواده می توان فشارهای زندگی را برای زنان سرپرست خانوار تعدیل کرد.
همچنین برای پیشگیری از وقوع آسیب های روانی و اجتماعی در فضای زندگی زنان سرپرست خانواده، به روانشناسان و متخصصان سلامت روانی نیز توصیه می شود که فرآیندهای حل مسئله فردی و اجتماعی را به این افراد آموزش دهند تا به واسطه بهره مندی از این آموزش ها، بتوانند از روش های مقابله سازگارانه و منطقی در برابر عوامل استرس زا استفاده کنند.
