اگر کمی به گذشته برگردیم خواهیم دید که اینترنت تقریبا در ده سال گذشته آنچنان مورد توجه نبوده است، اما پس از گذشت مدتی کوتاه ،جامعه بشریت با پیشرفت و تنوع روز افزون ابزارهای ارتباط جمعی مخصوصا رایانه روبرو شده است ، این در حالی است که تمایل و خواسته مردم نسبت به تهیه و استفاده از این ابزار چندین برابر شده است.
 

در گذشته استفاده از رایانه در انحصار متخصصین این رشته و گاها افرادی بود که نیاز به این ابزار در راستای حرفه و شغل خود داشتند اما امروزه تنوع و جذابیت بازی های رایانه ای به همراه فضای جذاب و گسترده اینترنت کودکان ونوجوانان را نیز مشتاق به استفاده از آن ساخته است.

امروزه شرایط به گونه تبدیل شده است که ما زمان‌های زیادی را در دنیای مجازی سپری می کنیم و فرقی ندارد جز کدام قشر از افراد جامعه هستیم و شاغل هستیم یا خانه دار، در هر صورت زمان زیادی را به گشت و گذار در دنیای مجازی اختصاص می دهیم و این تا جایی ادامه داشته که برخی زندگی بدون فضای مجازی و موبایل را غیرممکن می دانند. قطعا وجود چنین فضای میتواند در تعیین الگوی زندگی برای ما بسیار موثر باشد.  
 

 فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به عنوان یکی از جلوه‌های آشکار دنیای مدرن، امروز با دسترسی آسان و همه‌گیری، یکی از پرکاربردترین عرصه های وقت گذرانی انسان امروزی است که نوجوانان و جوانان، بیشترین جامعه کاربران آن را تشکیل می‌دهند.
 

به گفته کارشناسان، گرچه فضای مجازی دارای فرصت‌های علمی و ارتباط های اجتماعی بسیاری است، اما استفاده بی‌رویه از فضای مجازی به انزوای افراد می انجامد، به طوری که این روزها شاهد اعتیاد جوانان و نوجوانان به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هستیم و حال آنکه این گروه در این محیط ها آسیب پذیری بسیاری دارند.


فضای مجازی آنقدر جذابیت داشته است که جوان‌های زیادی را به سمت خود کشانده است و همین جذابیت منجر شده تا جوان‌ها به جای اینکه ساعت‌های را در کنار خانواده و دوستان باشد، به سپری کردن در دنیای مجازی بگذارند.

اغلب جوانان و نوجوانان به ویژه دانش آموزان در ایام تعطیلات تابستان دغدغه نحوه گذراندن اوقات فراغت خود را دارند و از طرفی به دلیل نقش و تاثیر بالای فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در زندگی آحاد جامعه، این فضاها بخش زیادی از زمان فراغت و استراحت جوانان را اشغال کرده است که این امر در عین فرصت بودن، تهدیدی بزرگ نیز محسوب می‌شود.

فضای دنیای مجازی با عمقی بسیار زیاد، که ورود به آن آسان اما خارج شدن از آن گاه با ضربات روحی و جسمی همراه است، می‌تواند تا مدت ها بار ذهنی برای کاربران داشته باشد به گونه ای که پرسه‌زنی بی‌هدف در این فضا می‌تواند تاثیرات منفی بسیاری از جمله بی‌حوصلگی، عدم تمرکز فکری، افت تحصیلی و عدم موفقیت در تحصیل را برای جوانان و نوجوانان در پی داشته باشد.

همچنین مقایسه باطن زندگی شخصی با ظاهر زندگی دیگران از دیگر آفت‌های فضای مجازی است، چرا که با ورود به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، افراد ناخودآگاه وارد میدان مقایسه‌ای می‌شوند که در قیاسی نابجا، واقعیت زندگی خود و بطن آن را با ظاهر و ویترین زندگی دیگران می سنجند.

این ویژگی احساس عجیبی را در افراد ایجاد می کند که زندگی آنها بد و نامناسب است که این امر علاوه بر خستگی ذهنی، نوعی تسلسل و عدم خودباوری در آنان به وجود می آورد.

یکی از پیامدهای منفی شبکه‌های، منزوی شدن افراد است. گذشته‌ها افراد ترجیح می دادند که به صورت حضوری به مهمانی یکدیگر بروند و از حال هم جویا شوند ولی حالا با وجود چنین شبکه‌های، یک فرد میتواند دچار افسردگی و انزوای اجتماعی دهد و تنهایی را بیشتر بپسندد.
دنیای مجازی در مواردی مانع حضور فیزیکی انسانها در محیط های مختلف می شود و به نوعی در وقت و هزینه صرفه جویی می کند، اما متاسفانه در کنار فواید و مزیت های زیاد این فناوری که مهمترین آن دسترسی سریع و آسان به داده ها است، تخریب و نابودی آهسته و بدون سر و صدای فضای اینترنت اثرات جبران ناپذیری را به همراه می آورد که تا سالها جامعه و خانواده را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد.

در کنار فرصت‌های استفاده از فضای مجازی، تهدیداتی نیز وجود دارد، اطلاعات بی‌کیفیت و غلط، پخش شایعات، کاهش ارتباطات واقعی، تعارضات ارزش‌ها، ایجاد تداخلات در شخصیت بچه‌ها، شبهه افکنی در حوزه اعتقادی و شکستن حریم شخصی از جمله آسیب‌های بسیار جدی فضای مجازی است.
 

متاسفانه از دیگر پیامدها و معضلات فضای مجازی کم رنگ شدن فرهنگ سنتی ایرانی و ورود ارزشهای غربی و فرهنگی آنها در کشور است. وجود چنین تعارضی در سطح جامعه، آسیب‌های فرهنگی زیادی را وارد کرده و حتی در نظام ارزشی خانواده‌ها نیز منجر به ایجاد تغییر شده است.

اثرات فضای مجازی بر نوجوانان با پیشرفت تکنولوژی و تغییرات سبک زندگی استفاده از فضای مجازی و تلفن همراه جزوی ثابت و لازم در زندگی همه مردم شده است. با همه‌گیری کرونا و غیر حضوری شدن بسیاری از دانشگاه ها و مدارس استفاده از تلبت و تلفن همران در میان نوجوانان همگانی شد. خواه ناخواه استفاده مکرر از فضای مجازی تاثیرات منفی بر زندگی نوجوانان خواهد گذاشت:

مهم ترین این اثرات منفی عبارتند از:
اختلال در خواب،
اعتیاد به فضای مجازی،
رفتارهای پرخطر و انحرافات جنسی
اختلال در رشد و یادگیری

اختلال در خواب
تحقیقات نشان داده است که با افزایش رسانه های اجتماعی و وسایلی مانند تلفن و لپ تاپ و… استفاده قبل از خواب ارتباط معنی داری با کیفیت پایین خواب در نوجوانان خواهد داشت. این اثرات صرفا بر جسم نبوده و اثراتی بر روان فرد و تصورات نوجوان از خود ( بدنش و جایگاهش ) خواهد داشت.

اعتیاد به فضای مجازی
در بسیاری از کشور ها برای جلوگیری از بوجود آمدن اعتیاد به مصرف از اینترنت محدودیت هایی برای کودکان و نوجوانان از طرف خانواده ها اعمال خواهد شود.

رفتارهای پرخطر و انحرافات جنسی
یکی از مهم ترین اثرات منفی استفاده بی رویه از فضای مجازی در دسترس بودن محتواهای جنسی و آزار های جنسی موجود در فضای مجازی می باشد. مشاهده و برخورد نوجوانان با این سبک از محتوا ها بر روح و روان آن ها تاثیرت مستقیم و گاها جبران ناپذیری خواهد گذاشت.

همچنین فضای مجازی سبک زندگی ها را تغییر داده و روحیه پرخاشگری را در خانواده ها دامن می زند.

فضای مجازی یک ابزار ارتباطی است که نیاز به بروشور و راهنمای استفاده دارد و در صورت بررسی تمام موارد مفید و مضر آن، می‌توان کارکردهای مثبت این فضا را برجسته کرد.

در کشور ما به دلیل اینکه آفت های فضای مجازی به خوبی بیان نشده، بار منفی آن بیشتر است؛ و ضرورت دارد با افزایش سواد رسانه‌ای و مدیریت صحیح آن، فضای مجازی را به ابزاری برای مطالعه و پیشرفت علمی دانش‌آموزان و جوانان تبدیل کرد، چراکه افزایش آگاهی کاربران فضای مجازی، یکی از راهکارهای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی آن است.


همایش بین المللی تنش و اضطراب در مشهد
در راستای افزایش آگاهی و اطلاع رسانی مردم در خصوص فضای مجازی و تنش و اضطراب ناشی از آن، به تازگی همایش بین المللی تنش و اضطراب با حضور استادان داخل و خارج کشور به میزبانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد برگزار شد.

دبیر همایش بین المللی تنش و اضطراب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه تنش و اضطراب، نقش زیادی در افزایش بار بیماری‌ها دارد، گفت: یکی از اهداف و برنامه‌های اصلی این همایش بین المللی، بررسی راهکارهای علمی کاهش تنش و اطلاع رسانی به مردم در خصوص کاهش اضطراب بود.

دکتر فرزانه وفایی افزود: این همایش محورهای مختلفی داشت که ارتباط شبکه های اجتماعی با استرس، اضطراب، رفتارها، خشونت، کودکان، اخبار دروغین، راستی آزمایی، حریم شخصی، اخلاق و نیز شبکه های اجتماعی و مسوولیت شخصی از جمله این محورها بود.

 اگر چه فضای مجازی در بسیاری از موارد در حیطه آگاهی بخشی به مردم در راستای برنامه های اجتماعی مفید است ولی ممکن است استفاده نادرست از فضای مجازی منجر به افزایش تنش منجر شود و اضطراب و آسیب زا باشد.

این مسوول عنوان کرد: در نمایشگاهی که در حاشیه این همایش برپا شد، راهکارهای استفاده صحیح از فضای مجازی و برخی موضوعات مرتبط با محورهای همایش نیز به حاضران آموزش داده شد.


تغییرات رفتاری ناشی از تنش‌های شبکه‌های اجتماعی
عضو هیات علمی گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: اساس زندگی در تغییر است و تغییرات باعث نگرانی ما می‌شوند و ورود اینترنت به زندگی ما باعث ایجاد یک تغییر بزرگ در زندگی ما شده است به گونه ای که در گذشته مردم تنها زبان خواندن و نوشتن را بلد بودند ولی امروز باید زبان کامپیوتر را نیز بدانند و همین موضوع خود می تواند باعث ایجاد اضطراب و نگرانی شود.

دکتر وفایی افزود: از طرف دیگر اینترنت باعث شده است که ما احساس کنیم می توانیم کنترل تمام و کمال بر همه چیز داشته باشیم، و هر تغییری خارج از حوزه کنترل ما باعث نگرانی و اضطراب شدید در ما می‌شود. به عنوان مثال اگر فردی پیامی را در شبکه‌های اجتماعی برای دوستی ارسال کند اما دیر پاسخ بگیرد، کلی نگران در او ایجاد می‌شود و افکار منفی به ذهنش هجوم می‌آورد.

وی ادامه داد: با ورود شبکه‌های اجتماعی به زندگی ما تغییرات اجتماعی شگرفی در جامعه رخ داده است که به دنبال آن هنجارهای اجتماعی جدیدی ایجاد شده است که همه اینها باعث افزایش میزان اضطراب و نگرانی می شود.


هر فرد روزانه حدود ۱۵۰ بار گوشی همراه خود را چک می‌کند
دبیر همایش بین المللی تنش و اضطراب با اشاره به محبوبیت و رواج شبکه های اجتماعی دوست‌یابی در دهه اخیر، گفت: تخمین زده شده است که بعد از ورود شبکه‌های اجتماعی به زندگی مردم هر فرد به طور میانگین روزانه ۱۵۰ بار گوشی همراه خود را چک می‌کند که یکبار در هر ۶.۵ دقیقه می شود.

این موضوع علاوه بر اینکه تمرکز فرد را از بین می‌برد، باعث می‌شود که وی حتی زمانی که مشغول کار است و نمی‌تواند گوشی خود را چک کند دچار دلهره و اضطراب باشد چون ذهن وی دائم بر این گمان است که شخصی کار مهمی با وی دارد و حال آنکه او امکان پاسخگویی به آن را ندارد.

وفایی ادامه داد: علاوه بر این، دوستی‌های مجازی، رفتارهای اجتماعی افراد را تغییر داده است. در گذشته مردم چند دوست واقعی داشتند که هفته ای یکبار یا ماهی چند بار با آنها تماس برقرار کرده و یا قرار ملاقات می‌گذاشتند اما امروزه مردم وارد شبکه های مجازی می شوند و تعداد دنبال شوندگان نشان دهنده میزان محبوبیت برای آنان است و دائم در حال پاسخگویی به آنها هستند.


اقناع غیرواقعی حس محبت‌جویی
عضو هیات علمی گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: از سویی با توجه به اینکه افراد در فضای مجازی به جای نشان دادن خود واقعی، چهره و شخصیتی آرمانی از خود نشان می دهند که نقص هایش دیده نمی شود، احساس خوشایندی پیدا کرده و خیال می کنند که محبوبیت زیادی دارند، در نتیحه نیاز به حس تعلق و محبت در آنها اقناع می‌شود اما در طولانی مدت عوارض جبران ناپذری از جمله کاهش عزت نفس و دور شدن از دنیای واقعی خواهند داشت.

دکتر وفایی افزود: از جمله راهکارها برای اینکه بتوان در این دنیای پر از تنش و اضطراب راحت تر زندگی کرد آن است که خود را از بند فناوری اطلاعات رها کنیم، یعنی به جای آنکه مسخّر و گرفتار این فناوری باشیم، ما آنرا به کنترل و تسخیر خود درآوریم، دیگر اینکه به افکار منفی خود چندان وقعی نگذاریم.

وی خاطرنشان کرد: از دیگر سو برای دوری از تنش و اضطراب باید احساسات خود را جدی گرفته و آن را سرکوب یا پنهان نکنیم، ما احساس بد نداریم و اصولا همه احساسات در راستای بقای ما هستند و اگر احساس اضطراب می کنیم باید آنرا بپذیریم و در راستای بهبود آن گام برداریم.

بی‌اطلاعی ۹۵ درصد والدین از فعالیت فرزندانشان در فضای مجازی
مدیر گروه علوم اعصاب دانشکده پزشکی مشهد با بیان اینکه والدین باید آگاهی کافی از نحوه فعالیت فرزندانشان در فضای مجازی داشته باشند، گفت: بر اساس بررسی‌های انجام شده تنها پنج درصد والدین از نحوه فعالیت فرزندانشان در فضای مجازی اطلاع کافی دارند.

پروفسور علی گرجی  فضای مجازی را به اقیانوسی ماننده کرد که مملو از برنامه‌های مطلوب و در عین حال محتواهای نامطلوب اجتتماعی است، افزود: افراد به ویژه جوانان و نوجوانان در فضای مجازی با امواجی از مشکلات ذهن و اندیشه و روان آشنا می‌شوند که این آشنایی، در مسیر زندگی تنش‌ها و اضطراب‌های زیادی را دامنگیر آنان می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه استفاده بی‌حد و مرز از فضای مجازی باید کنترل و استفاده هدفمند و بهینه جایگزین آن شود، گفت: برنامه‌ریزی والدین برای فرزندان در خصوص برنامه‌های دورهمی، ورزشی و غیره و اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی به آنان با هدف مصون ماندن از برخی آسیب های فضای مجازی، قطعا در میزان کاهش استفاده آنان از فضای مجازی تاثیر خواهد داشت.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: بر اساس تحقیقات به عمل آمده درصد زیادی از اختلالات خواب در جوانان و کج خلقی‌ها، تنش‌ها و اضطراب‌ها به دلیل استفاده زیاد از فضای مجازی است.

پروفسور گرجی افزود: باید در برقراری ارتباط با فرزندان و فعالیت‌های مشترک با آنان، ضمن پرهیز از رفتارهای خشونت آمیز، آنان را به سوی آموزش کافی برای استفاده بهتر و منطقی تر از فضای مجازی هدایت کرد و با ارتباطات خانوادگی و به دور از فضاهای مجازی، با هم بودن را تمرین و بیشتر از زندگی لذت برد.

وی با تاکید بر استفاده از شیوه هایی برای تربیت فرزندان مسوولیت پذیر ادامه داد: وقتی فرزندان آگاه باشند که به هر حیطه‌ای در فضای مجازی وارد نشده و هر مطلبی را تایید نکنند و بدانند که در برابر تایید هر مطلبی مسوولیت آن را بر عهده گرفته و باید پاسخگوی عواقب آن باشند، بدون شک نسبت به مدیریت این موضوع حساسیت نشان داده و دامنه این استفاده را کاهش خواهند داد.

مدیر گروه علوم اعصاب دانشکده پزشکی مشهد تاکید کرد: باید والدین به فرزندان خود توصیه کنند که اطلاعات شخصی خود را در فضای مجازی منتشر نکنند زیرا این فضا با توجه به وجود برخی از سوء استفاده گران و سودجویان، می‌تواند به فضایی پر از تهدید و ناامن تبدیل شود.
پروفسور گرجی افزود: بر اساس شواهد، درصدی از خودکشی‌ها در جامعه ناشی از تحت فشار قرار دادن افراد مبنی بر انتشار مسائل شخصی در فضای مجازی رخ می دهد.

وی، آموزش راستی آزمایی اخبار و محتواها را از راهبردهای مهمی عنوان کرد که می‌تواند برای استفاده کمتر از فضای مجازی به ما کمک کند و افراد با فراگرفتن این روش یاد خواهند گرفت، که نباید در فضای مجازی هر محتوایی را تایید کنند.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد همچنین نقش آگاهی و آموزش را از راهبردهای مهم استفاده منطقی از فضای مجازی برای همه اقشار عنوان کرد و گفت: والدین در زمانی می توانند استفاده درست از فضای مجازی را به فرزندان آموزش دهند که خود به صورت غیرمنطقی از این فضا استفاده نکنند.

فعالیت بدنی، ترشح اندورفین و کاهش تنش
رییس دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص راهکارهای کاهش تنش گفت: تحقیقات ثابت کرده است که فعالیت بدنی در قالب ورزش باعث رهایی مواد شیمیایی مانند اندورفین در مغز و در نتیجه ایجاد سرخوشی می‌شود و همانند مسکنی برای درد اضطراب عمل می‌کند.

پروفسور گرجی افزود: مشکلات زندگی، تنش‌ها و اضطراب ناشی از آن‌ گاه آنقدر زیاد می‌شود که انسان نه تنها خود و نیازهای عاطفی و جسمی‌اش را فراموش می‌کند؛ بلکه گاه حتی از پشت لایه‌ای از غبار تنش‌ها به نزدیکانش نگاه می‌اندازد و این باعث می‌شود که تنش‌ها و اضطراب را به خانواده و دوستانش نیز منتقل کند.

وی ادامه داد: اگرچه می‌توان مشکلات زندگی را با تغییر سبک زندگی کاهش داد ولی هیچ چیز مهم‌تر از این نیست که تلاش کنیم روزانه وقتی را به اضطراب‌زدایی از وجودمان اختصاص دهیم تا در سایه آرامش نسبی به‌ دست آمده بتوانیم بهتر مشکلات و تنش‌های ناشی از آن را مدیریت کنیم.


تاثیر ورزش در سلامت روان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بیان کرد: در جریان ورزش شما با تمرکز بر انجام برخی حرکت‌های مخصوص، خبرهای ناخوشایندی را که در طول روز شنیده‌اید به‌طور موقت فراموش می‌کنید و این فرصتی برای عضلات منقبض شده شما است تا قدری خود را رها کرده و انرژی مثبتی را در شما به‌وجود آورده و در نهایت روز ابری شما را به روزی آفتابی تبدیل کنند.

پروفسور گرجی با بیان اینکه اختصاص دادن زمانی در طول روز به خودتان و سلامتی‌تان، اعتماد به نفس شما را بالا می‌برد، افزود: تنش‌های روزانه اغلب خواب شما را مختل می‌کند و روز بعد بدن شما را خسته و کوفته در مقابل مشکلات جدید قرار می‌دهند که شانس شکست را برای شما در مقابل آن‌ها چند برابر می‌کند.

وی با بیان اینکه ورزش باعث می‌شود تا خواب خوبی داشته باشید و انرژی روزانه شما افزایش یابد، ادامه داد: برای ورزش کردن سعی کنید محلی آرام با هوایی پاکیزه را برگزینید که بودن در آن محل به شما احساس خوبی بدهد.

رییس دپارتمان علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار داشت: قبل از شروع هر فعالیت ورزشی ابتدا سعی کنید که تمام عضلات بدن‌تان را، به‌خصوص عضلات صورت، گردن و شانه‌ها را شل کنید؛ چندین بار نفس عمیق بکشید، عمل دم را از بینی و بازدم را از دهان انجام دهید و سپس به آرامی آن ورزشی را که دوست دارید، شروع کنید.

پروفسور گرجی با بیان اینکه افراد بسته به میل خود می‌توانند ورزش‌های انفرادی یا دسته جمعی را انجام دهند، افزود: ورزش را باید با برنامه و به‌طور مرتب (ترجیحاً روزانه) انجام داد زیرا مشکلات همیشه و همه جا با ما همراه هستند و اگر منتظر هستید روزی برسد که به‌دور از هرگونه استرس و اضطراب، فعالیت ورزشی خود را شروع کنید، بدانید که این روز هرگز فرانمی‌رسد.

وی تاکید کرد: افراد باید به ورزش به چشم یک درمان بنگرند که می‌تواند بدون هیچ عارضه دارویی، جسم و روح آنان را تقویت کرده و غنا ببخشد.