رابطه «عزت نفس» با «اعتیاد در نوجوانی»

به گزارش میگنا فرزانه سهرابی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه امروزه نظریات زیادی برای شناخت علل اعتیاد افراد مختلف مورد توجه دانشمندان علوم گوناگون قرار دارد، اظهار کرد: یکی از این نظریات مطرح در حوزه روانشناسی حالات عاطفی آزاردهنده و تنش‌های هیجانی است که کشش فرد به سوی اعتیاد را برجسته می‌کند. به اعتقاد این دسته از نظریه‌پردازان افرادی که به لحاظ هیجانی باهوش هستند، فشارهای همتایان و همسالان را درک می‌کنند و از عهده کنترل هیجان‌های خود نیز بر می‌آیند و به دنبال آن نیز در برابر مصرف مواد مقاومت بیشتری نشان می‌دهند.

در مقابل، افرادی که از هوش هیجانی پایینی برخوردارند، برای مقابله با هیجان‌های منفی به مصرف مواد روی می‌آورند. هوش هیجانی مهارت‌هایی مانند توانایی ارزیابی و ابزار صحیح هیجان (توانایی‌های درون فردی)، توانایی ارزیابی هیجان‌ها در دیگران (توانایی های میان فردی)، توانایی تنظیم موثر هیجان‌ها و توانایی به کارگیری احساسات برای هدایت رفتار را شامل می‌شود.

هوش هیجانی توانایی شناسایی هیجان‌های خود و دیگران، تمایز بین آنها و استفاده از این اطلاعات برای هدایت افکار و اعمال فرد است. در واقع هوش هیجانی دارای سه مولفه توجه، تمایز و بازسازی خلق است. توجه به معنای توجه افراد به احساس‌ها و بازسازی خلق به معنای استفاده از افکار مثبت، بازسازی خلق منفی و مدیریت هیجان‌ها برای هدایت رفتار است. افرادی که هوش هیجانی پایینی دارند در ارزیابی صحیح و ابراز هیجان، تنظیم موثر تجربه‌های هیجانی و در توانایی به کارگیری احساسات برای هدایت افکار و رفتار مشکل دارند.

هوش هیجانی در مجموع یکی از عوامل فردی موثر در پیش‌بینی رفتارهای پرخطر است. دیدگاه نسبت به خود یا گرایش به تجربه خود به عنوان موجودی شایسته، مفهوم عزت نفس را نیز پوشش می‌دهد.

معاون اجتماعی موسسه کادراس در ادامه با اشاره به اینکه تعامل بین عزت نفس و رفتارهای انحرافی مانند اعتیاد، در دو مرحله شکل می‌گیرد، در این باره توضیح داد: در مرحله اول، عزت نفس پایین می‌تواند علتی برای رفتار انحرافی به حساب آید؛ بدین معنا که عزت نفس با رفتار انحرافی همبستگی منفی دارد. در مرحله دوم، رفتارهای انحرافی همبستگی مثبتی با عزت نفس نشان می‌دهد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه عزت نفس پایین مستقیماً روی ارتباط نوجوان یا همسالان مصرف‌کننده مواد تاثیر می‌گذارد که این موضوع به طور غیرمستقیم، مصرف تفننی مواد را تسهیل می‌کند، در مورد تغییر عزت نفس گفت: این احتمال وجود دارد که مصرف گاه‌گاهی اگرچه به بروز مشکلاتی در زندگی فرد منجر نشده باشد، به دلیل ناتوانی در تنظیم عواطف و حل مشکلات، موجب کاهش اعتماد به نفس شود و این امر حتی می‌تواند یک فرد مصرف‌کننده را به سوء مصرف‌کننده تبدیل کند.

به گفته سهرابی، خطر تبدیل شدن به سوء مصرف‌کننده مواد مخدر براساس فرمول رابطه بین تعداد و نوع عوامل خطر (مثل نگرش‌ها و رفتارهای انحرافی) و عوامل محافظتی ( مثل، حمایت والدین) بسیار محتمل است؛ تاثیر بالقوه عوامل خطر و عوامل محافظتی با متغیر سن رابطه تنگاتنگی دارد؛ بدین معنا که عوامل خطر و محافظتی با افزایش سن نیز تغییر می‌کنند. به عنوان مثال، وجود عوامل خطر در خانواده تاثیر بیشتری بر کودک خردسال دارد، در حالی که ارتباط با همسالان دارای سوء مصرف مواد ممکن است یک عامل خطر قابل توجه میان نوجوانان باشد.

مداخله زودهنگام در بروز عوامل خطر مانند رفتار پرخاشگرانه و عدم کنترل بر نوجوان، اغلب با تغییر مسیر زندگی او به سمت رفتارهای مثبت تاثیر بسیار بیشتری بر مداخلات بعدی خواهد داشت. باید گفت اگرچه عوامل خطر و حفاظتی می‌توانند افراد مختلف را تحت تاثیر قرار دهند اما این عوامل بسته به سن، جنس، نژاد، فرهنگ و محیط خانوادگی و اجتماعی فرد می‌تواند تاثیر متفاوتی داشته باشد.