تحریک مکرر مغناطیسی مغز (Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation) یک رویکرد نسبتا جدید محسوب می‌شود که از «مغناطیس» برای تحریک و تعدیل فعالیت مغز شما استفاده می‌کند.

تحریک مکرر مغناطیسی مغز (Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation) یک رویکرد نسبتا جدید محسوب می‌شود که از «مغناطیس» برای تحریک و تعدیل فعالیت مغز شما استفاده می‌کند. اولین روش درمان برای بخش عمده‌ای از اختلالات سلامت روان، «دارودرمانی»، «روان‌درمانی» یا ترکیبی از این دو روش است.
هر چند این رویکردها برای بسیاری از اختلالات مثمرثمر هستند اما همچنان میلیون‌ها نفر وجود دارند که از این دو رویکرد، بهره‌ی کافی کسب نمی‌کنند. یکی از درمان‌هایی که ساختار آن بیش از یک قرن پیش متولد شد، اما اخیرا به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرار گرفته است، «تحریک مکرر مغناطیسی مغز (rTMS)» یا به‌طور دقیق‌تر «تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ایِ مکرر» است.
مقصود از ترکیب «فراجمجمه‌ای» در عنوانِ این درمان، تحریک مغز از روی جمجمه و هدف از این رویکرد، ایجاد تغییراتی در فعالیت مغزِ شما از طریق «مغناطیس» است. این روش عمدتا برای افراد مبتلا به «افسردگیِ مقاوم به درمان» مورد استفاده قرار می‌گیرد.
‏ «rTMS» چیست؟

«تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (TMS)» یک روش درمانیِ غیرتهاجمی محسوب می‌شود. به این معنا که در این نوع درمان، نیازی به ورود ابزار به داخل بدنِ بیمار نیست. این نوع درمان با بهره‌گیری از پالس‌های مغناطیسی، به تحریک و تنظیم سلول‌های عصبیِ موجود در مناطقی از مغز می‌پردازد که با اختلالات مختلف روانپزشکی، به‌خصوص افسردگی، مرتبط هستند.

اما تفاوتِ موجود بین «TMS» و «rTMS» این است که «تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مکرر (rTMS)» به اجرا و به‌کارگیریِ پالس‌های تکرارشونده‌ی (TMS) در ناحیه‌ی به‌خصوصی از مغز اشاره دارد.
چه زمانی از rTMS استفاده می‌شود؟

در اغلب مواقع،rTMS  برای مراجعان مبتلا به «افسردگی مقاوم به درمان» مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ یعنی درست زمانی که اولین روش‌های درمان، قادر به برطرف ساختن علائم نیستند. اولین روش درمانِ افسردگی، «داروهای ضدافسردگی» و «روان‌درمانی» است. هنگامی که چنین درمان‌هایی کارساز نباشند، آنگاه rTMS ممکن است به‌عنوان یک درمان جایگزین (یا همزمان با دارودرمانی یا روان‌درمانی) مورد آزمایش قرار گیرد. همچنین، rTMS ممکن است در سایر اختلالات مانند بیماری پارکینسون، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)  و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) استفاده شود.

چه زمانی از روش درمان rTMS استفاده می شود؟
‏rTMS  چگونه عمل می‌کند؟

به نظر می‌رسد که rTMS به افزایش «نوروپلاستیسیته» یا «انعطاف‌پذیری عصبی» منجر می‌شود. «انعطاف‌پذیری عصبی» یکی از قابلیت‌های مغز برای تغییر و تعدیل در هنگام پاسخ به تجربیات جدید محسوب می‌شود. در بسیاری از موارد، rTMS به همگام‌سازی نورون‌ها کمک می‌کند و باعث می‌شود آن‌ها به‌تدریج، به صورت فعالانه «شلیک» کنند. مقصود از «شلیک» در اینجا، همان «رگبار نورونی» است که نوعی فعالیت مشخصِ مربوط به نورون‌هاست که در طی آن، گروهی از اسپایک‌ها با فاصله‌ی منظم و از پیش تعیین‌شده، شلیک می‌شوند. هنگامی که نورون‌ها به شکل تدریجی و همزمان شلیک می‌کنند، اساسا تمایل دارند این اقدام را به روش‌های سالم‌تر و بهتر انجام دهند.

برای مثال، ثابت شده است که rTMS به ایجاد تغییراتی در فعالیت عصبیِ بخش‌هایی از مغز، مانند «قشر پیش‌پیشانی» منجر می‌شود که با تنظیمِ خلق‌وخو در ارتباط است. به طور مشخص، «قشر خلفی‌جانبیِ پیش‌پیشانی» ناحیه‌ای از مغز است که در افراد مبتلا به «اختلال افسردگی ماژور» با بی‌نظمی مواجه است. «تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (TMS)»، پاتوفیزیولوژی یا آسیب‌شناسیِ افسردگی را از طریق «پالس‌های الکترومغناطیسیِ پُرفرکانس» مورد هدف قرار می‌دهد.
در جلسه‌ی rTMS چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

یک پزشک باید rTMS را که شامل مجموعه‌ای از جلسات درمانی است، تجویز کند. یک دوره‌ی معمول rTMS شامل پنج جلسه در هفته است و به‌مدت چهار تا شش هفته به‌ طول می‌انجامد. مدت‌زمان جلسات نیز متفاوت است اما به‌طور معمول بین سی تا چهل دقیقه است. جلسات مذکور توسط «پزشکِTMS » یا یک «تکنسین آموزش‌دیده و تحت‌ نظارت پزشک» انجام می‌شود.

پیش از آغاز درمان، از شما درخواست می‌شود که هر‌گونه جواهرات، کارت‌های اعتباری و اجسامی را که به آهنربا حساس هستند، از خود جدا کنید. همچنین به شما «گوش‌گیر» داده می‌شود تا از آن استفاده کنید. زیرا هر پالسِ rTMS با صدای بلندی همراه است. پس از نشستن شما، پزشک «کویل» یا «سیم‌پیچ» را به شکل صحیح روی سر شما قرار می‌دهد. سپس پزشک آستانه‌ی حرکتی بدن شما را از طریق چند پالس کوتاه اندازه‌گیری می‌کند. «آستانه‌ی توانایی حرکتی بدن» حداقل سطح قدرتِ لازم برای تکان دادن انگشت شست است. میزان این آستانه در هر فردی، متفاوت است و به پزشک اجازه می‌دهد تا از شدت انرژی لازم برای تحریک سلول‌های مغزیِ شما مطلع شود. شما، همزمان با شروع درمان، مجموعه‌ای از صداهای کلیک می‌شنوید و زیرِ کویل یا سیم‌پیچ، ضربات ملایمی احساس می‌کنید. فرآیند rTMS، به هیچ‌گونه بیهوشی یا آرام‌بخشی نیاز ندارد؛ بنابراین پس از پایان آن می‌توانید به سمت خانه رانندگی کنید یا فعالیت‌های روزمره‌ی خود را از سر بگیرید.

عوارض جانبی  rTMS

درمان rTMS فقط با تعداد اندکی عارضه‌ی جانبی مرتبط است که شایع‌ترینِ آن‌‌ها «سردرد جزئی» است. این عارضه به‌طور تقریبی از سوی حدود پنجاه درصد از مراجعان گزارش شده است. این نوع سردردها عموما کوتاه‌مدت هستند و با داروهای مسکنِ بدون نیاز به نسخه، قابل ‌درمان هستند. تعدادی از مراجعین ممکن است در ناحیه‌ی پوست سر احساس درد داشته باشند یا به‌واسطه‌ی پالس‌های  rTMS، انقباض ناگهانیِ عضلات صورت را تجربه کنند.
برخی از افراد نیز ممکن است درست پس از درمان، به علت صداهای کلیک (به دلیلِ وجود گیره‌های گوش) مشکلات شنواییِ موقت را گزارش کنند. با وجود اینکه جدی‌ترین خطرِ  rTMS  «تشنج» است، اما باید بدانید که احتمال وقوعِ این خطر بسیار ناچیز است: احتمالِ 31/0 در هر ده هزار جلسه و احتمال 71/0 در هر هزار مراجع.

در حالی که rTMS اساسا یک روشِ ایمن تلقی می‌شود، چیزی که اهمیت دارد این است که توجه داشته باشید که این یک روش درمانیِ نسبتا جدید است و بنابراین ممکن است خطراتی را به همراه داشته باشد که هنوز شناسایی نشده است.

آیا rTMS می‌تواند به درمان افسردگی کمک کند؟

آن دسته از افرادِ مبتلا به افسردگی که به دارو پاسخ نداده‌اند، غالبا کاندیدای درمان rTMS محسوب می‌شوند. یک ارزیابی نشان داد که حدود ۵۰ تا ۵۵ درصد از افرادی که rTMS را امتحان می‌کنند، به آن پاسخ می‌دهند و بین ۳۰ تا ۳۵ درصد از افراد، بهبودی یا از بین رفتنِ علائم را تجربه می‌کنند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۳ با تحت‌نظر قرار دادنِ ۲۵۷ فرد بزرگسالِ مبتلا به «اختلال افسردگی ماژور (MDD)» که به داروهای ضدافسردگی پاسخ نمی‌دادند، به بررسی مزایای بلندمدت rTMS پرداخت. شرکت‌کنندگان در قالب این مطالعه، یک دوره‌ی ویژه‌ی درمان TMS را تکمیل کردند و هر سه ماه یک‌بار و به‌ مدت یک سال مورد ‌ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس یافته‌های حاصل از این مطالعه، از بین افرادی که پس از درمانِ اولیه به بهبودی دست یافتند، 5/62 درصد از آن‌ها همچنان پس از یک سال بدون علائم بودند. توجه به این نکته ضروری است که حدود 2/36 درصد از شرکت‌کنندگان، جلسات پی‌در‌پیِ rTMS را- در صورت لزوم- در همان ماه اول تجربه کردند. تعداد دیگری از آن‌ها نیز در حین مطالعه از داروهای ضد‌افسردگی استفاده ‌کردند.

با استناد به تحقیقات انجام‌شده در سال ۲۰۲۲، درمان rTMS می‌تواند برای اختلالات زیر مفید باشد:

    افسردگی مقاوم به درمان
    اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
    اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
    سندرم تورِت (حالت شدیدترِ اختلالات تیک که علاوه بر چند تیک حرکتی، حداقل با یک تیک صوتی نیز همراه است.)
    سندرم درد مزمن
    اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
    اختلال دوقطبی
    اختلالات حرکتی مانند بیماری پارکینسون، رعشه، صرع کانونی، اسپاسم عضلات (افزایش غیرطبیعی انقباض ماهیچه‌ای یا گرفتگی عضلات)

درمان rTMS در مقایسه با سایر درمان‌های افسردگی

یکی از مزایای درمان rTMS نسبت به داروهای ضد‌افسردگی، غیر‌تهاجمی بودنِ آن است. rTMS با آن عوارض جانبی که عمدتا با استفاده از داروهای ضد‌افسردگی پدیدار می‌شوند، همراه نیست؛ عوارضی همانندِ حالت تهوع، افزایش وزن، خستگی، خشکی دهان، اختلال عملکرد جنسی یا خواب‌آلودگی.
همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که درمان rTMS برای آن گروه از افرادی که با‌ وجود مصرفِ دو دوره از داروهای ضدافسردگی، پاسخی مثبت دریافت نکرده‌اند، از لحاظ اقتصادی مقرون به‌ صرفه‌تر است.

از طرفی دیگر، درمان rTMS در مقایسه با «روان‌درمانی»، به مدت‌زمانِ کمتری نیاز دارد و تنها چهار تا شش هفته به طول می‌انجامد. این در حالی‌ست که تعداد جلساتِ «روان‌درمانی» که به‌منظور حصول نتایج ماندگار توصیه شده است، حداقل یازده تا سیزده جلسه‌ است. با این حال، اگر «افسردگی» در اصل ناشی از «الگوهای تفکر منفی» باشد که بر حسب عادت پدید آمده‌اند، ممکن است «روان‌درمانی» به ریشه‌یابیِ مشکل بهتر کمک کند و از مزایای پایدارتری برخوردار باشد.

در مجموع، به نظر می‌رسد که «تلفیق درمان‌ها» بهترین کارایی را به همراه خواهد داشت. با مورد مطالعه‌ قرار دادنِ چهل‌و‌سه فرد مبتلا به «اختلال افسردگی ماژور» مشخص شد که همراه ساختن rTMS با روان‌درمانی، ورزش و اصلاح خواب بسیار موثرتر از rTMS  به‌تنهایی است. در پایانِ این مطالعه، به‌طور کلی 2/89 درصد از شرکت‌کنندگان، کاهش علائم را تجربه کردند و ۶۸ درصد از آن‌ها فاقد علائم بودند.

خلاصه

در حالی که rTMS همچنان درمان نسبتا جدیدی محسوب می‌شود، اما به نظر می‌رسد که این روش، یک درمان ایمن و موثر برای آن دسته از افرادی است که از روان‌درمانی یا داروهای ضد‌افسردگی پاسخی دریافت نکرده‌اند. این درمان که جزو درمان‌های غیرتهاجمی به حساب می‌آید، با استفاده از پالس‌های مغناطیسی، به تحریک و تنظیم نورون‌ها در بخش‌هایی از مغز می‌پردازد که با اختلالات روانی مرتبط هستند. این روش درمانی در درمان «افسردگی مقاوم به درمان» به توفیق دست یافته و تقریبا نیمی از مراجعین، علائم افسردگی کمتری را تجربه می‌کنند. این روش همچنین برای درمانِ دیگر اختلالات، مانند OCD، PTSD و بیماری پارکینسون، مورد استفاده قرار می‌گیرد.